Bókasafnið - 01.03.1990, Blaðsíða 15

telja að nýir íslenskir höfundar hafa stigið fram á ritvöllinn
og sent frá sér hverja bókina annarri betri. Sem dæmi um
þetta má nefna Guðlaugu Richter, Helgu Ágústsdóttur
(að vísu hefur ekki komið út bók eftir hana í tvö ár) og
Iðunni og Kristínu Steinsdætur. Einnig hefur hlutur
vandaðra, þýddra bóka aukist, „nýir höfundar" komið
fram á sjónarsviðið (dæmi: C.S. Lewis, Christine Nöst-
linger) en ruslbækur hafa að sama skapi látið undan síga.
Virðist mér að þessi þróun haldist í hendur við þá almennu
þróun í þjóðfélaginu að myndbönd og sjónvarp eru að
verulegu leyti að taka við hinni einföldustu afþreyingu af
„sjoppubókunum“ en menn reyna að afla sér bitastæðari
skemmtunar af bókum. Með þessu er ég að sjálfsögðu
ekki að halda því fram að afþreying sé af hinu vonda, hún
er öllum nauðsynleg inn á milli.
Við megum heldur ekki gleyma því að „skemmtunar-
krafan" er sterkari gagnvart barnabókum en bókum fyrir
fullorðna. Krakkar lesa ekki bók ef þeir halda að hún sé
leiðinleg. Og bók sem enginn les kemur engum að gagni.
En svolítið hefur mér þótt brydda á því sjónarmiði hjá
bókavörðum (einkum skandinavískum) að létt og vinsæl
barnabók geti vart verið góð. Sænskir bókaverðir hafa
deilt um það í ræðu og riti frant á þennan dag hvort Astrid
Lindgren sé góður barnabókahöfundur eða ekki.
Eitt enn verð ég að nefna hér. Oft skiptir meira máli en
menn grunar, í sambandi við það hvaða bækur börn og
unglingar lesa, hvernig bókarkápurnar eru. Þær þurfa að
vera með mynd sem gengur í augu, vekur athygli og
jákvæðar væntingar, en er jafnframt ekki misvísandi um
efni bókarinnar. Og baksíðutexti verður að hæfa mynd-
inni. Þessu eru bókaútgefendur nú farnir að gera sér betur
grein fyrir en áður en þó má á síðustu árum sjá sorgleg
dæmi um að útlit bóka eyðileggur að verulegu leyti
möguleika þeirra. Mig langar að taka dæmi um nýlegar
bækur sem að mínu mati eru afbragðsgóðar en hafa alls
ekki náð til unglinga vegna útlits síns. Þetta eru: Á topp-
inn eftir Gillian Cross og Flautan og vindurinn eftir Stein-
unniJóhannesdóttur. Svo er ein nýútkomin bók eitt alvar-
legasta dæmið um þetta. Sjálft Norðurlandaráð gefur
hana út. Þetta er bókin Mamma feráþingeftir Steinunni
Jóhannesdóttur. Bókin er fróðleg, skemmtileg og hlýlega
skrifuð, eins og Steinunnar er von og vísa. En mikið skelf-
ing þyrfti hún (eða útgefendur hennar) að hafa betri ráð-
gjafa um útlit bóka. Útlit þessarar bókar er dauflegt,
kápan er litlaus (ljós - gráblá), titillinn er prentaður með
hvítu og sést varla og svart-hvíta (eiginlega grá-hvíta)
ljósmyndin framan á kápunni er dauf og svo smá að and-
litsdrættir persónunnar sjást ekki. Og til að kóróna allt
saman er brotið þannig að helst minnir á kennslubók í
reikningi. Ég á varla von á að margir kaupi eða lesi þessa
bók, fólk einfaldlega sér hana ekki! Og það er synd og
skömm.
Flestar bækur, prentaðar í samprenti (fjölþjóðaprent),
hafa ekkert blaðsíðutal. Þetta er ekki stórvægilegur galli
þegar um er að ræða bækur sem innihalda eina stutta sögu
eða lítið lesmál. En mér þykir málið versna allmjög þegar
þykkar bækur með mörgum sögum, eins og t.d. hin gull-
fallega bók /ævintýralöndum (Mál og menning, 1988) eru
þessu marki brenndar. Þetta hlýtur að mega laga.
Að lokum þarf ég að hnýta í eitt enn áður en ég hætti
þessu. Ævintýraferðin (Vaka-Helgafell, 1988) er svo stór
að vart nokkurt barn getur haldið á henni, það er ekki
hægt að skoða hana nema liggjandi á gólfi eða stóru borði
og eiginlega er ómögulegt að lesa hana fyrir börn stærðar-
innar vegna. Þessi bók fékk þýðingarverðlaun skólasafna-
nefndar Reykjavíkurborgar og efa ég ekki að þýðingin sé
góð, en það hefur því miður lítið upp á sig efbókin er nán-
ast ónothæf. Ég vona að ekki verði framhald á svona
útgáfu.
Fræðibækur
Að lokum ætla ég að geta hér aðeins um fræðibækur
fyrir börn og unglinga. Nokkrar slíkar bækur hafa komið
út hin síðari ár. Er þar einkum um að ræða erlendar bækur
með mörgum myndum (fjölþjóðaprent), þýddar og
stundum staðfærðar. Yfirleitt er ekkert nema gott eitt um
þessar bækur að segja. Mig langar að víkja að einni þessara
bóka og svo tveim íslenskum.
Veðrið eftir F. Pohlman, þýtt og staðfært af Páli Berg-
þórssyni, er skýr og skilmerkileg bók um veðurfar og þó
að hún sé miðuð við unglinga er hún ekki síður fyrir full-
orðna. Villtu spendýrin okkar eftir Stefán Aðalsteinsson
er ekki síður skemmtileg og fróðleg aflestrar en fyrri
bækur höfundar, svipaðs eðlis, Húsdýrin okkar og Fugl-
arnir okkar, en því miður eru myndirnar ekki jafngóðar
og í hinum tveim. Barnaorðabókin eftir SigurðJónsson er
mjög fróðleg og skemmtileg með góðum útskýringum
orða, bæði í máli og myndum. Hún er jafnt fyrir börn og
fullorðna og ætti að vera til á hverju heimili. Allar þessar
bækur eru vandaðar að öllum frágangi.
Hér hefði að sjálfsögðu mátt halda lengi áfram og bæta
mörgu við. Freistandi hefði verið að skrifa sérstakan kafla
um myndskreytingar bóka, teiknara og myndabækur -
sömuleiðis að taka sérstaklega fyrir útgáfu léttra bóka,
svonefndra léttlestrarbóka, sem kennarar hafa lengi barist
fyrir og nú virðist loks vera að glæðast. En einhvers staðar
verður að hætta og nú er mál að linni.
Ég ætla að enda á gamalli vísu sem er í takt við það sem
hér hefur verið fjallað um.
Að lesa og skrifa list er góð,
læri það sem flestir.
Þeir eru haldnir heims hjá þjóð
höfðingjarnir mestir.
SUMMARY
Children‘s books in 1987, 1988 and 1989: a review
The article presents a critical overview of children's books publishing
trends in Iceland during the past three years. A list of selected books
published in this period with a special section for picture books for each
year is followed by the synoptic analysis of a few selected publications
with the aim of providing a clue to the author's evaluation standards.
The book list itself employs an asterisk marking technique for best
books and recommended age groups are also indicated. In the second
part some particular issues like publishing poetry for children, the ques-
tion of new editions and reprints, the growing share of picturc books,
marketing children's books and non-fiction publications are discussed
and illustrated with actual case-studies.
BÓKASAFNIÐ
15