Dagur - 08.11.1997, Blaðsíða 4

20-LAUGARDAGUR B.NÓVEMBER 1997
Dwpir
LÍFIÐ í LANDINU
Rútubílstj órinn les Njálu
Nótt og dagur: GALLERÍ
NJÁLA.
Handrit og leikstjóm:
Hlín Agnarsdóttir.
Tónlist: Guðni Franzson.
Myndverk:
Gabríela Friðriksdóttir.
Leikmynd: Vignir Jóhannsson.
Lýsing:
Jóhann Bjarni Pálmason.
Búningar: Áslaug Leifsdóttir.
Brellur: Björn Helgason.
Frumsýnt á Litla sviði
Borgarleikhússins
6. nóvember.
ÞJÓÐLEIKHÚSIÐ
STÓRA SVIÐIÐ KL. 20
Fiðlarinn á þakinu
eftir Boch/Stein/Harnick
í kvöld Id. 8/11
uppselt
fös. 14/11 uppselt
Id. 22/11
nokkur sæti laus
fös. 28/11.
Þrjár systur
eftir Anton Tsjekhof
á morgun sud. 9/11
sud. 16/11
næst síðasta sýning
föd 21/11
síðasta sýning
Grandavegur 7
eftir Vigdísi Grímsdóttur
5. sýn. fid. 13/1
uppselt
6. sýn. Id. 15/11 uppselt
7. sýn. sud. 23/11 uppselt
8. sýn. fid. 27/11 uppselt
9. sýn. Id. 29/11
örfá sæti laus
SMÍÐAVERKSTÆÐIÐ
kl. 20.00
Ath. breyttan sýningartíma
Krabbasvalirnar
eftir Marianne Goldman
fös. 14/11 - Id. 15/11 - Id. 22/11 -
sud. 23/11
Ath. sýningin er ekki
við hæfi barna
Sýnt f Loftkastalanum
kl. 20:00
LISTAKLÚBBUR
LEIKHÚSKJALLARANS
mád. 10/11 kl. 20.30
„Ljóðasöngvar Jóns
Þórarinssonar". Nemendur
Söngskólans í Reykjavík flytja
þjóðlagaútsetningar og sönglög
við gamla íslenskra húsganga og
Ijóð íslenskra og erlendra
Ijóðskálda í tilefni af áttræðis-
afmæli Jóns. Undirleikari Ólafur
Vignir Albertsson, Jón Ásgeirsson
verður sögumaður. Umsjón hafa
Ólöf Kolbrún Harðardóttir og
Ólafur Vignir Albertsson
Miðasala við inngang.
Miðasalan er opin
mánud.-þriðjud. 13-18,
miðvikud.-sunnud. 13-20.
Símapantanir frá kl. 10
virka daga.
Þarf það nokkurrar sérstakrar
skýringar við eða réttlætingar að
sett sé á svið leikverk um Njálu?
Auðvitað ekki. Hlín Agnarsdóttir
hefur farið nokkuð skemmtilega
leið að sögunni og gerir grein
fyrir því í leikskrá. En frum-
kvæðið kom frá Stefáni Sturlu
Sigurjónssyni, öðrum Ieikandan-
um í sýningunni sem bað Hlín
að skrifa handa sér einleik upp
úr Njálu. Hlín lýsir því hvernig
hugmyndin þróaðist.
Þetta er nútímaverk sem lýsir
kynnum tveggja persóna sem
báðar hafa raunar atvinnu af
sögunni — og ríkan áhuga á
henni. Það er rútubílstjórinn
Júlíus Sveinsson sem ekur
ferðamannahópum á Njáluslóð-
ir, er forfallinn Njálulesandi og
vill því stundum hafa áhrif á
ferðina sem leiðsögumaðurinn
kann ekki að meta og bregst illa
við. Sá er Hafdís Hafsteinsdótt-
ir, fræðikona mikil í bókmennt-
um og kvennafræðum. Rammi
sýningarinnar er sá að Júlíus
opnar gallerf, vitanlega á Njáls-
götu, og nú takast ástir með
þeim Hafdísi.
Höfundur spilar á söguna, set-
ur upp hliðstæður og spinnur
nokkuð hugvitsamlega úr þessu,
þá auðvitað einkum erótískum
þáttum en þar er gott til fanga í
Njálu.
Tæknilegar úrvinnslur í sýn-
ingunni eru yfirleitt góðar, enda
er Hlín útsjónarsamur leikstjóri
sem alkunnugt er. Leikararnir
tveir, Stefán Sturla Sigurjónsson
(Júlíus) og Sigrún Gylfadóttir
Þótt viðfangsefni heimspekinnar
virðast stundum ansi Ijarlæg nú-
tímamanninum, sem er önnum
kafinn við að græða peninga og
njóta lífsþæginda tækniþjóðfé-
lagsins, sýndi það sig nýverið að
rit um heimspekileg efni geta
höfðað til breiðs lesendahóps ef
rétt er að málum staðið. Norð-
maðurinn Jostein Gaarder færði
heimspekikenningar fyrr og síð-
ar í búning skáldsögunnar í
„Veröld Sofíu“ sem varð snarlega
að metsölubók í hinum vest-
ræna heimi.
Fyrir fimmtíu árum kom hins
vegar út önnur bók um heim-
spekikenningar aldanna sem líka
náði miklum vinsældum. Þetta
er hið stórmerka rit enska heim-
spekingsins Bertrands Russells -
„A History of Western
Philosophy." Eg gríp enn annað
slagið til snjáðs eintaks af þess-
ari merku bók, prentað í
London árið 1948, þegar ég vil
sökkva mér um stund ofan í
skýra og skarplega lýsingu á
kenningum genginna heimspek-
inga. Bókin er mér enn sem fyrr
auðug gullnáma hugmynda og
athugasemda um tilraunir
snjallra manna til að ráða gátur
tilverunnar.
Lifði tæpa ðld
Ævi Russells var í senn löng og
viðburðarík. Það á jafnt við um
einkalíf hans, sem var á stund-
um afar skrautlegt, ritstörfin,
(Hafdís) standa sig vel. Stefán
Sturla hefur líklega ekki fengið
betra tækifæri en hér og verður
mikið úr því,
leikur á ýmsa
strengi. Hlut-
verk hans er
líka miklu
betur skrifað.
Hafdís er
mun ldisju-
bornara hlut-
verk og leið-
inlegra, hold-
gervingur
hins freka
femínista.
Það skortir of
mikið á að
samleikur
þeirra tveggja
verði sann-
færandi og
þar með
hriktir í for-
sendum hins
erótíska spils
sem Ieikritið
er að miklu
leyti.
Kannski er
ekki rétt að
tala um Gall-
erí Njálu sem
heildstætt
leikrit, enda
er það tæpast
svo. Verkið er
skilgreint í
leikskránni
sem 12 myndir úr Njálu. Þessar
myndir eru nokkuð misjafnar.
Sum atriðin þar sem þau Júlíus
sem voru afar mikil að gæðum
og vöxtum, og umdeild afskipti
hans af stjórnmálum.
Hann fæddist árið 1872 og
andaðist nærri öld síðar, árið
1970. Hann var kominn af ætt-
um mennta- og aðalsmanna og
guðfaðir hans var John Stuart
Mills. Æskuárin voru að hans
mati dapurleg allt þar til hann
kynntist tveimur undraheimum:
veröld stærðfræðinnar og skáld-
skap Shelleys. Hann hóf nám
við Cambrídge árið 1890 og ein-
beitti sér næstu árin að rann-
sóknum í stærðfræði og heim-
speki. Afrakstur þess starfs var
eitt helsta rit stærðfræðilegrar
rökfræði - „Principia mathemat-
ica“ - sem kom út á árunum
1910-1913, en meðhöfundur
hans að þessu merka verki var
A.N. Whitehead.
Fyrri heimsstyijöldin hafði gíf-
urleg áhrif á líf Russels. Fram til
þess tíma hafði hann fyrst og
fremst starfað í afmörkuðum
heimi menntamanna. Þegar
stríðið hófst breyttist þetta.
Russell var mikill friðarsinni og
lét það óspart í ljósi í ræðu og
riti. Fór svo að lokum að hann
var dæmdur í fangelsi fyrir þá
starfsemi sína.
Sðgulegt samhengi
Á millistríðsárunum ritaði
Russell Qöldan allan af bókum
um heimspekileg málefni, sið-
fræðileg og trúarleg efni og fór
og Hafdís ýtast á um tilhögun
ferðarinnar og skýringar á sög-
unni eru skemmtilega skrifuð
(„Hér stóð
skáli Gunn-
ars“) og
nokkur
stemmning
næst í atriðið
Kvöldbirtan í
Laugarnesi
seint í júlí.
Þar næst
kemur svo
atriðið um
„nautnaborð
Gunillu". En
ekki skildi ég
hvers vegna
höfundur
lætur Hafdísi
láta lífið úti í
Cambidge
þar sem hún
er í doktors-
námi en
þannig endar
frásögn Júlí-
usar, - leik-
ritið er að
formi til upp-
rifjun hans.
Þegar upp
er staðið sýn-
ist mér að
Gallerí Njála
sé afar fag-
mannlega
unnin sýning
og vel af
hendi leyst. Það á við eldatriðin
en auðvitað kemur það náttúru-
afl mikið við sögu hér. Sumt ger-
þar yfirleitt ótroðnar slóðir.
Hann afneitaði til dæmis krist-
inni trú og boðaði fijálsar ástir,
eins og það var gjarnan kallað.
Það var í samræmi við eigin
hegðun hans i þeim efnum, sem
var afar frjálslynd: hann átti
margar ástkonur um ævina, og
skipti þá Iitlu hvort hann var
kvæntur eða ekki. Þessi rit urðu
honum til vandræða þegar hann
fór til Ameríku til að kenna við
háskóla þar. Dómstóll í New
York komst að þeirri niðurstöðu
að hann væri siðferðislega óhæf-
ur til að starfa með ungu fólki.
Hið mikla rit hans um sögu
heimspekinnar varð að verulegu
leyti til á meðan hann dvaldi í
Bandaríkjunum. Uppruna þess
er að finna í fyrirlestrum sem
hann hélt þar. Þetta rit og raun-
ar mörg fleiri urðu til þess að
hann hlaut bókmenntaverðlaun
Nóbels árið 1950.
Russell rekur í þessu merka
riti sínu sögu heimspekinnar allt
frá upphafi grískrar siðmenning-
ar til þeirra kenningasmiða sem
fram komu á fyrri hluta þessarar
aldar. í lýsingu sinni á hug-
myndum þeirra leggur hann
ist á eða undir hrosshúð (hefði
kannski átt að vera nautshúð
með skírskotun til Njálsbrennu
og húðarinnar sem breidd var
yfir Njál og Bergþóru). í textan-
um eru brotalamir sem fyrr
sagði, en þær spilla þó ekki svo
fyrir að maður geti ekki haft
ánægju af sýningunni sem hefur
verið markaðssett af töluverðum
krafti.
Eitt er sérlega umhugsunar-
vert varðandi verk af þessu tagi.
Eg býst við að mörgum útlend-
ingum mundi þykja ótrúlegt að
óbreyttur rútubílstjóri hafi jafn-
mikla þekkingu á klassísku bók-
menntaverki og jafnmiklar skoð-
anir á því og Júlíus Sveinsson.
Leitun jrði vafalaust að bresk-
um rútubílstjóra sem væri tilbú-
inn að deila við þarlenda lær-
dómsmenn um Hamlet og per-
sónur þess leikrits, eins og Júlí-
us deilir við Hafdísi um Njálu.
En hjá okkur er maður eins og
Júlíus ekkert undarlegur. Slíkir
menn hafa verið og eru vonandi
enn til í öllum starfsgreinum.
Þegar öllu er á botninn hvolft er
Njála svo samgróin hugsun okk-
ar að við þurfum að taka okkur
tak til að spyija sjálf okkur hvers
vegna þetta bókmenntaverk frá
þrettándu öld er okkur svo nær-
tækt . Þetta er bara svona! Leik-
ur Hlínar Agnarsdóttur kemur
auðvitað ekki með neinar skýr-
ingar á því. En hann minnir á
sambúð þjóðarinnar við þessa
einstæðu bók og er því framlag
til íslenskrar menningarum-
ræðu.
áherslu á að tengja höfundana
við samtíð sína: setja þá í það
sögulega samhengi sem er nauð-
synlegt fyrir lesendur til að átta
sig á hugmyndum þeirra, orsök-
um og afleiðingu. Hann færir
frásögn sína einnig í afar læsi-
legan búning, sem skýrir að
hluta vinsældir bókarinnar.
ítarleg ævisaga
A síðasta áratug ævi sinnar lenti
Russell í harðvítugri orrahríð
vegna hatrammlegrar andstöðu
sinnar við stríðsrekstur Banda-
ríkjamanna í Vfetnam. Hann
kom m.a. á fót sérstökum stríðs-
glæpadómstóli.
Um hinn pólitíska feril
Russells má lesa í greinargóðri
bók eftir Alan Ryan: „Bertrand
Russell. A Political Life,“ en
hún er til í kilju frá Penguin.
Þeim sem vilja kynna sér líf
þessa merka hugsuðar og bar-
áttumanns í smáatriðum skal
hins vegar bent á ítarlega ævi-
sögu eftir Ray Monk sem reynd-
ar er enn í smíðum. Fyrsta bind-
ið nefnist „Bertrand Russell:
The Spirit of Solitude 1872-
1921“ og kom út í fyrra.