Dagur - 08.08.1998, Blaðsíða 14

30 - LAUGARDAGUR 8. ÁGÚST 1998

Bamiðbýr
að brjósta-
gjöralla
ævi
Hjálparbrjóst, sem stundum er notað til að örva
mjólkurframleiðslu móður.
Freyja Magnúsdóttir, hjúkrun-
arfræðingur, Ijósmóðir og
hjálparmóðir.
Brjóstamjólk erbestafæða
nýfæddra bama, því í henni
em öll nauðsynleg næringar-
efni sem bamið þarfnast. En
brjóstagjöfer ekki meðfædd
heldurþarfað læra hana.
Hjálparmæður er félagsskapur mæðra
með reynslu, sem eru til taks allan sólar-
hringinn fyrir allar mylkar mæður. „Við
erum til taks allan sólahringinn, veitum
fræðslu, stuðning og gefum góð ráð varð-
andi brjóstagjöf," segir Freyja Magnús-
dóttir, hjúkrunarfræðingur, ljósmóðir og
hjálparmóðir og bætir við: „Félag hjápar-
mæðra er ekki félagsskapur fagfólks, held-
ur félagsskapur mæðra sem vilja miðla
sinni reynslu."
Brjóstamjólkurframleiðslan er eins og
lögmálið um framboð og eftirspum. Því
meira sem barnið sýgur því meiri mjólk
framleiðir móðirin. „Hún þarf að drekka
vel; vera í ró og næði, vera vel hvíld og fá
stuðning, hvatningu og fræðslu,11 segir
Freyja.
Brjóstið er best
Fyrsta mjólkin, broddurinn, er þykkur,
gulur og inniheldur Ijölda næringarefna
og mótefna gegn sýkingum sem eru barn-
inu nauðsynleg.
„Það er mikilvægt að barnið sé lagt á
brjóst sem fyrst og oftast eftir fæðingu,"
segir Freyja og bætir við: „Við notkun
snuðs, er barnið oft búið að uppfylla sog-
þörfina, og er því áhugalaust þegar kemur
að brjóstagjöfinni. Einnig kemur mikil
ábót (þurrmjólk) í veg fyrir að eðlileg
mjólkurmyndun komist í gang.“
Brjóstabörn fá síður meltingavandamál,
þau verða síður blóðlaus, eru oftast værari
og fá síður ofnæmi, astma, exem eða
fæðuóþol, og síðast en ekki síst býr barn-
ið að samverunni alla ævi.
Stálmi, sárar geirvörur og samdrátta-
verkir eru algengir í byrjun brjóstagjafar,
en ganga fljótt yfir.
Mylkar mæður þurfa að huga vel að
mataræði og sumar þurfa að forðast mik-
ið kryddaðan mat, lauk, sítrusávexti, skel-
dýr, kál, sælgæti, kakó og gosdrykki.
Einnig er eindregið mælt með að forðast
reykingar og neyslu áfengis.
Vandamál við brjóstagjöf
Ef móðirin framleiðir ekki næga mjólk
handa barninu af einhveijum orsökum er
oft hægt að kenna um þreytu eða stressi;
barnið lagt of sjaldan á brjóst, eða það
tekur vörtuna illa eða rangt. Einnig geta
komið stíflur í mjólkurgöng eða sýking, og
þá þarf að leita til læknis.
Getnaðarvarnarpillur geta haft áhrif á
mjólkurframleiðslu, en þrátt fyrir að
blæðingar hcfjist ekki strax eftir fæðingu
getur konan samt haft egglos og orðið
ófrísk. Getnaðarvarnir eru því mikilvægar
strax eftir fæðingu.
F.kki gefa eftir klukkiumi
„Það á ekki að gefa barninu eftir klukk-
unni, heldur bara þegar það er svangt,“
segir Freyja.
„En ef barn þyngist ekki nóg þarf það
kannski tíma til að drekka fylli sína, eða
vantar eftirmjólkina sem mesta næringin
er í. Þá getur líka þurft að leggja barnið
oftar á brjóst og jafnvel vekja það til að
drekka,“ segir Freyja.
Gott er að hafa barn á brjósti í 9-12
mánuði, en móðir og barn verða að ákveða
það í sameiningu hve lengi brjóstagjöfin
varir.
HEILSUMOLAR
Karlar fá líka átröskim
Átröskun er oft talin bundin við konur en
erlendar rannsóknir sýna að það er ekki
rétt. I Bandaríkjunum eru karlar fimm til
tíu prósent þeirra sem þjást af anorexíu,
Iystarstoli, og tíu til fimmtán prósent þeir-
ra sem þjást af búlimíu eða Iotugræðgi.
Það eru einkum karlmenn sem hafa verið
feitir sem börn sem eiga á hættu að fá
átröskun, einnig karlar sem stunda íþrótt-
ir þar sem iðkendur verða að vera grannir.
Starf getur aukið áhættuna. Meiri líkur
eru á að fyrirsætur, Ieikarar og skemmti-
kraftar fái átröskun en aðrir hópar. Þá
þykir ljóst að hommar eru í áhættuhópn-
um enda er talið að til þeirra séu gerðar
kröfur á sömu nótum og kvenna hvað út-
litið varðar. Meðferðin við átröskun mið-
ast við konur enda hafa þessir sjúkdómar
yfirleitt verið tengdir við konur.
Sæði í póstkröfu
Einstæðar kon-
ur og lesbíur á
Norðurlöndun-
um geta fljótlega
keypt fryst sæði í
póstkröfu og
eignast börn.
Stærsti sæðis-
bankinn í
Skandinavíu, Cryos í Danmörku, ætlar að
fara að selja „gerið það sjálf'-pakka með
frystu gjafasæði í póstkröfu en í dag selur
bankinn einungis sæði til sjúkrahúsa £ op-
inberri eigu og einkaeigu. Stjórn fyrirtæk-
isins tekur ákvörðun um þetta innan tíðar
en danski heilbrigðisráðherrann hefur Iát-
ið hafa mjög hvetjandi ummæli eftir sér og
því eiga menn von á að þetta verði sam-
þykkt.
Fari sæðisbankinn að selja sæði í póst-
kröfu getur það valdið erfiðleikum því að
danskir læknar mega aðeins meðhöndla
konur sem búa með körlum og samkvæmt
sænskum lögum má sæðisgjafinn ekki
vera nafnlaus. Eftir því sem best verður
séð hér á landi má tæknifrjóvgun aðeins
eiga sér stað á löglegri heilbrigðisstofnun.
Það virðist ekkert mæla gegn því að ein-
stæðar konur og lesbíur kaupi sér „gerið
það sjálf‘-pakka frá Cryos og reyni þannig
að komast framhjá lögunum, sérstaldega
ef þarna er raunverulega um „gerið það
sjálf'-pakka að ræða.
Kynsjúkdómar
Eins og í síðasta pistli held ég áfram um-
Ijöllun minni um helstu kynsjúkdóma.
Smitun, einkenni og meðferð þeirra. I
þessum pistli mun ég ijalla um lekanda,
herpes og sárasótt. I skrifum mínum um
kynsjúkdóma hef ég stuðst að mestu Ieyti
við bók um Alnæmisvarnir sem Heil-
brigðis- og tryggingamálaráðuneytið og
Menntamálaráðuneytið gáfu út í saman-
tekt Sóleyjar S. Bender hjúkrunarfræð-
ings í desember 1988.
Lekandi
Sýkingunni veldur bakterían Neissería gonorrhea. Smit-
un á sér stað við kynmök og beina snertingu við sýkt
svæði, svo sem kynfæri, munn og endaþarm.
Einkenni koma oftast fram 2-7 dögum eftir að smitun
hefur átt sér stað. Flestar konur og margir karlmenn eru
einkennalaus. Einkenni sem fylgja gjarnan sýkingunni
geta verið aukin útferð frá þvagrásaropi karla, leggöngum
kvenna og/eða endaþarmsopi og sviði við þvaglát. Berist
sýkingin til eggjaleiðara getur hún valdið verk neðarlega í
kviðarholi með hita og slappleika. Sé sýkingin ómeð-
höndluð getur viðkomandi smitað aðra og valdið ófrjó-
semi, liðverkjum og liðbólgum. Móðir sem er sýkt á með-
göngutímanum getur smitað barnið við fæðingu og vald-
ið hjá því augnsýkingu, sem ómeðhöndluð getur leitt til
blindu barnsins.
Meðferð er sýklalyf fyrir báða aðila og engin kynmök
fyrr en að meðferð Iokinni.
KYNLIF
Halldóra
Bjarnadóttir
skrifar
Herpes
Kynsjúkdómnum Herpes veldur veiran HSV II (Herpes
simplex II). Smitun á sér stað við kynmök og beina snert-
ingu við blöðrur eða opin sár, svo sem á ytri kynfærum,
rasskinnum og endaþarmi.Einkenni koma fram 2-20 dög-
um eftir smitun og geta þá gjarnan lýst sér eins og flensa
með bólgnum eitlum, hita og slappleika. Síðar verður vart
við kláða eða stingi líkt og þegar
frunsa er að myndast á því svæði
sem blöðrumar myndast. Blöðr-
urnar verða síðan að sárum líkt
og frunsur. Töluverður sársauki
getur fylgt blöðru- og sáramynd-
uninni. Sárin eru til staðar í 1-4
vikur, þá hverfa þau, en veiran
verður áfram til staðar í líkam-
anum og getur blossað upp öðru
hvoru á sama stað og þá sérstak-
lega þegar viðkomandi er undir
miklu álagi.
Ef. ekki er leitað læknis getur
viðkomandi smitað aðra og sýkt
móðir getur smitað barn í fæð-
ingu sé hún þá með opið sár og getur sú smitun leitt til
skaða á miðtaugakerfi barnsins.
Engin lyf uppræta sýkinguna, en til eru lyf sem draga
úr henni. Hægt er að meðhöndla einkennin með verkja-
lyfjum, köldum bökstrum og setböðum. Konum sem
sýkst hafa af Herpes er hættara við leghálskrabbameini
og er því ráðlagt að fara reglulega í krabbameinsskoðun.
Engin kynmök fyrr en sárin eru að fullu gróin.
Sárasótt
Sárasótt, eða Syphilis öðru nafni, orsakast af bakteríunni
Treponema pallidum.
Smitleið er við kynmök og beina snertingu við sýkt sár
eða útbrot. Einkenni sárasóttar skiptast í þrjú stig.
Á fyrsta stigi koma einkenni fram 1-12 vikum eftir að
smitun hefur átt sér stað. Sár myndast þar sem smit varð,
svo sem á getnaðarlim, í leggöngum, á
vörum, tungu eða endaþarmi. Sárin
hverfa 3-6 vikum síðar, þó engin með-
ferð sé gefin. Bakterían leggst þá í dvala
og tekur sig síðan upp aftur og er þá
sárasóttin komin á annað stig 1-6 mán-
uðum eftir að smitun hefur átt sér stað
og lýsir sér þá með flensulíkum ein-
kennum með eitlastækkunum, hita,
særindum £ hálsi, útbrotum á bol, lófum
og iljum og jafnvel hárlosi. Sé sjúkdóm-
urinn enn ómeðhöndlaður kemur þriðja
stig sjúkdómsins oft ekki fram fyrr en 3-
15 árum eftir smitun og getur bakterían
þá hafa borist til alls lfkamans og valdið
varanlegum skaða á lfffærum eins og
hjarta, æðum, mænu og heila. Ef ekki er leitað læknis
getur viðkomandi smitað aðra og sjúkdómurinn þróast
áfram, ef hann er ekki meðhöndlaður á fyrsta eða öðru
stigi og valdið dauða. Sýkt móðir getur smitað barn á
meðgöngu. Meðferð felst f sýklalyfjagjöf fyrir báða aðila.
Engin kynmök fyrr en að meðferð lokinni.
Halldóra Bjamadóttir er hjúkrunarfræðingur og skrifar
um kynlíf fyrir Dag.