Dagur - 10.04.1999, Blaðsíða 5

D^wr
LAUGARDAGUR 10. APRÍL 1999 - 21
Guðmundur Andri Thorsson og
Dagný Kristjánsdóttir sögðu fólki
hvað væri að gerast í íslenskum
nútímabókmenntum.
Það var sneisafullt af fólki á Kaffi Reykjavík
eftir vinnu á fimmtudaginn. Ekki eingöngu
til að drekka bjór og kaffi heldur var þarna
saman komið, á málþingi HoIIvinafélags
heimspekideildar, fólk sem vildi heyra svör
rithöfundarins Guðmundar Andra og bók-
menntafræðingsins Dagnýjar Kristjánsdóttur
við spurningunni: Hvað er að gerast í ís-
Ienskum nútímabókmenntum? I stuttu máli
má segja að Guðmundur Andri telji menn
vera að færast frá hinu samfélagslega til hins
einkalega - og studdi mál sitt með því að
rekja þróun íslenskra minningargreina. Dag-
ný taldi að með yngri kynslóð íslenskra rit-
höfunda væri ný bókmenntagrein að fæðast,
bókmenntagrein sem helst mætti lýsa sem
eins konar samruna annarra forma.
Fjöldi manna, rithöfunda og annarra, var mættur tii að hlýða á erindi frummælenda. Þegar Pétur Már Ólafsson,
fundarstjóri, beindi því til Guðmundar Andra hvort hægt væri að iíta á bók Hallgríms Helgasonar, Ljóðmæli,
sem anga af uppreisn hagyrðinganna sem segja má að Ómar Ragnarsson hafi átt stóran þátt í að hrinda af
stað, svaraði Guðmundur Andri að það gæti jú verið vel til fundið að fiokka Hallgrím Helgason, sem hér situr,
með Ómari Ragnarssyni.
Pappírsvíkingar
Guðmundur Andri vék fyrst talinu að vin-
sælasta bókmenntaformi landsins (fyrir utan
kjaftasögur), þ.e. minningagreinunum þar
sem þeirri löngu hefð að skrifa mannlýsingar
væri viðhaldið. Hefð sem mætti m.a. rekja til
sagnþátta síðustu aldar en eitt helsta ein-
kenna mannlýsinga sagnabálkanna sé að
persóna sú er mannlýsingin snúist um - þró-
ist ekki. Þar hafi mæst „ofurtrú íslenska
sagnaritarans á því
að mögulegt sé að
gera veruleikanum
endanleg skil í rituðu
máli og svo á hinn
bóginn sú ramma
einstaklingshyggja
sem hér liggur í landi
og kveður á um að
sérhver einstaklingur
sé umfram allt - ein-
hvernveginn... dug-
legur, slægur, grand-
var, Iatur. Að maður-
inn leiði sjálfan sig
ekki í ljós smám sam-
an með athöfnum
sínum heldur miklu
fremur með draum-
um sínum. Að maðurinn sé ekki það sem
hann gerir heldur, eins og Þórarinn Eldjárn
orðaði það „að maðurinn sé það sem hann
væri". Hin hefðbundna minningargrein á
rætur sínar í þessum sagnaþáttum," sagði
Guðmundur Andri sem telur að minningar-
greinar í dag séu „mikilvægur vitnisburður
um íslenskar bókmenntir eins og þær eru
stundaðar í lok 20. aldarinnar. Þær eru vitn-
isburður um samband fólks og texta, um
fólk í texta, texta í fólki, textafólk. Því enn
eimir eftir af því að Islendingar séu, rétt eins
og þeir voru til foma, nokkurs konar papp-
írsvíkingar."
Nýi skólinn í minningagreinum
„En sem ákafur lesandi og unnandi minn-
ingagreina til margra ára þykist ég þó hafa
veitt því athygli að nýr tónn og nýr stíll hefur
smám saman verið að ryðja sér til rúms,“
sagði Guðmundur Andri. „Hin nýja minn-
ingargrein er gerólík hinni gömlu f einu og
öllu. Hún er bréf til hins látna, þar er hinn
látni ávarpaður og honum jafnvel tjáð hvað
hann tók sér fyrir hendur um dagana. Yfir-
leitt er þó ekki hirt um að rekja ævi fólks í
þessum ávarpsstíl," segir hann, heldur séu
slík bréf farvegur til að veita útrás tilfinning-
um bréfritara. „Áherslan virðist vera að fær-
ast frá því samfélagslega til hins persónu-
Iega. Því þetta eru einkaleg skrif, nánast
trúnaðarbréf sem þjóðinni allri er veittur að-
gangur að. Markmiðið og Iykilorðið er tján-
ing“, segir hann og telur að hinn nýi skóli í
minningagreinagerð vitni um grundvallar-
breytingu á viðhorfi fólks til texta og þar
með á íslenskum bókmenntum. Ingunn As-
dísardóttir, fundargestur, mótmælti þessu og
vildi ekki taka svo djúpt í árinni - til þess
væru minningagreinar of mikil flatneskja. Þá
tók hún heldur ekki undir þau orð rithöf-
undarins að minningagreinar í Morgunblað-
inu einkenndust „umfram allt af virðuleika,
fágun og mátulega tempruðum tilfinning-
um.“ Sjálf telur hún hina nýja tegund minn-
ingargreina „hreint og
klárt klám“.
Ljóðið í sam-
felaginu dautt?
Vék þá Andri talinu að
ljóðlistinni, einkum þó
hugmyndum fólks um
nútímaljóðlist. „Þegar
maður veltir fyrir sér
viðtökum ljóðabóka
hér á landi, útbreiðslu
þeirra, sölu og lestri á
nýjum Ijóðabókum þá
hvarflar að manni að
þjóðinni finnist að
þetta sé orðið ágætt.
Það sé búið að yrkja
nóg. Mælirinn sé fullur," þ.e. að þjóðin hafi
ákveðið að búið sé að yrkja öll Ijóð á ís-
lensku sem hafi þýðingu fyrir einhvern ann-
an en sjálft skáldið.
„I minningagreinaskrifum erum við nú að
horfa upp á nokkurs
konar færslu á óper-
sónulegri orðræðu
samfélagsins um ein-
staklinginn yfir á tján-
ingu einstaklingsins á
líðan sinni og kennd-
um. Þetta er nokkurs
konar einkavæðing
minningargreinanna.
Það er fyrir löngu búið
að einkavæða Ijóðið. I
skólakerfinu er lagt
kapp á að kenna börn-
um að tjá sig ffemur
en að reynt sé að
þjálfa með þeim til-
finningu fyrir braglist og Ijóðagerð yfirleitt.
Almennt samkomulag ríkir um að ljóðagerð
sé einkamál hvers og eins,“ segir Andri og
vísar til þess að áður hafi ljóðið verið hag-
nýtt tæki til að koma á framfæri skoðunum
af öllu tagi. „Ljóðið var fjölmiðill sem allir
höfðu aðgang að. Hrunið var síðan algert.
Not samfélagsins fyrir ljóðlist eru engin." Þó
hafi borið á viðleitni hjá sumum skáldum til
að brjótast út úr þessum hugleiðsluklefa,
t.d. Lindu Vilhjálmsdóttur (Valsar úr síðustu
siglingu) og Hallgrími Helgasyni (Ljóðmæli).
„Hið hefðbundna ljóðform er náttúrulega
ekkert loksins dautt, því ljóðform deyja ekki
en það er kannski næstum því dautt..."
Bæði/og tegundin
Dagný greindi í erindi sínu frá fjölmörgum
bókum nýrra rithöfunda og setti í samhengi
við erlendar bækur og bókmenntastrauma.
Hún mótmælti skoðun norska gagnrýnand-
ans, Lin Ullmanns, sem telur að við séum
að fara aftur til baka til nýraunsæisins. „Eg
vil meina að við séum að sjá nýja bók-
menntagrein koma fram,“ sagði Dagný og
taldi að megineinkenni þeirrar greinar væri
að þar rynnu saman ýmsar bókmenntateg-
undir og form, orðið hefði samfall forma
(ferðasagna, sjálfsævisagna o.s.frv.) hjá yngri
rithöfundum sem hefðu með þessum sam-
runa tekist að brjótast undan takmörkunum
viðtekinna forma. í þessu samhengi vitnaði
hún til ýmissa bóka ungra rithöfunda, m.a.
Eitruð epli eftir Gerði Kristnýju, Stjórnlaus
Iukka eftir Auði Jónsdóttur, Lúx eftir Arna
Sigurjónsson, Augun í bænum eftir Sindra
Freysson, Góðir Islendingar eftir Huldar
Breiðljörð. „Það er ekki auðvelt að flokka
þessar bækur eftir hefðbundnum bók-
menntagreinum en mér finnst veruháttur
þeirra allra vera nokkuð skýr. Þær eru allar
móralskar og melódramatískar.“ Þó væru
þær hvorki skáldsögur né smásögur heldur
„bæði/og“. Þessi kynslóð hafi ráðist gegn
merkingarleysi póstmódernismans og reynt
að leita svara við spurningunni, hver er
merkingin í merkingarleysinu."
Eftir að nokkrir
fundargestir höfðu
látið skoðanir í ljósi
og tekið undir með
frummælendum,
kvaddi Kristján B.
Jónasson sér hljóðs
og tók að sér hlutverk
andmælanda. Mót-
mælti hann því harð-
lega að ljóðið væri
dautt í nútímasamfé-
Iagi. „Það er rugl.
Guðmundur Andri
virðist hafa mjög
þröngan skilning á
því hvað sé opinber
vettvangur. I samfélagi eftirstríðsáranna hafa
æ fleiri miðlar kvatt sér hljóðs. Ljóðið fór út
af þessum opinbera vettvangi og í staðinn
kom hið dulhyggjulega Ijóð sem á sér, held
ég, fleiri lesendur og betri vettvang en við
höldum. Það nemur ekki þetta miðlunar-
form úr gildi, það einfaldlega dregur úr mik-
ilvægi þess á opinberum vettvangi. Og ég
fagna hinni dulhyggjulegu hefð nútfmaljóð-
listar sem fer inn á við og er meira í því að
kanna ónumdar lendur tungumálsins og
órökræn hugsanatengsl en ekki að búa til
rímaðar ræður eða predikanir um samfélags-
mál,“ sagði Kristján.
Lauk svo fundi með því að Þuríður Jó-
hannsdóttir, íslenskukennari, hóf skyndilega
upp raust og kvað stemmu með tilþrifum...
LÓA
„Það er fyrir löngu búið að einkavæða Ijóðið. Manni
virðist sem sé stundum eins og alliryrki Ijóð en enginn
lesi Ijóð eftir annan, “ sagði Guðmundur Andri Thors-
son.
„Ég vil meina að við séum að sjá nýja bókmenntagrein
koma fram.“
GAMANLEIKUR UM GLÆP
Laugard. 10. apríl kl. 20
ÖRFÁ SÆTI LAUS
Föstud. 16. apríl kl. 20
Laugard. 17. apríl kl. 20
Yfir 10.000 áhorfendur hafa
séð þetta frábæra fjölskyldu-
leikrit um einelti og fordóma og
nú, loksins, komum við norður.
Laugard. 17.04.
kl. 12.00 og 15.30
Sunnud. 18.04.
kl. 12.00 og 15.30
Skólasýningar:
Mánud. 19.04. kl. 09.00,11.30
og 14.00
ATH.
Aðeins þessi eina
sýningarhelgi!
Miöaverð 1.500 fyrir börn
1.800 fyrir fullorðna.
Miðasala: 462-1400
Miðasalan er opin þriðjudaga til
föstudaga kl. 13-17 og fram að
sýningu sýningardaga.