Dagur - 20.11.1999, Qupperneq 14

LÍF OG HEILSA
k.
30 - LAUGARDAGUR 20. NÓVEMBER 1999
Örvandi áhrif gin-
sengs á fólk í
skammdeginu
virðist vera stór-
lega ofmetið en
hugsanlega eru
áhrifin mjög per-
sónubundin, mikil
á suma en lítil á
aðra.
Auglýsingar um ginseng
hafa dunið í eyrum lands-
manna síðustu vikurnar
enda skammdegið gengið
í garð og þá reyna menn
ýmislegt til að koma í veg
fyrir skammdegisþunglyndi
og svæsna haustflensu.
Rautt eðalginseng er meðal
„Fótk getur tekið inn hvað sem er og maður getur alltaf verið viss um að sumir verða
ánægðir. Ef einhver borðar hindberjasuitu á hverjum degi og finnst það hafa góð áhrifþá
geri ég ekki athugasemd við það," segir Páll N. Þorsteinsson yfirlæknir.
hafa líffræðileg áhrif
komið fram. Ein
rannsókn sýnir að
ginseng hamlar
dópamín viðtæki í
heila og breytir hegð-
unarmynstri músa.
Gömul rússnesk
rannsókn er talin
sýna óyggjandi fram
á blóðþrýstingshækk-
andi áhrif á suma
einstaklinga."
Skjálfhendan
hvarf
Páll minnir á þá al-
kunnu staðreynd að
mörgum líði betur og
verði betur upplagðir
við að taka inn gin-
seng og hann útilok-
ar ekki að svo geti
verið. Ein rannsókn
hefur sýnt fram á að
ginseng getur haft
Mörgum líður betur
þeirra umdeildu lyfja sem eiga að hafa
örvandi og uppbyggjandi áhrif á fólk svo
að Dagur fékk Pál N. Þorsteinsson, yfir-
lækni á Blönduósi, til að kíkja á rann-
sóknir og spjalla um áhrif ginsengsins á
blessaðan manninn.
Stórlega ofmetið
Ekki hafa margar marktækar rannsóknir
verið gerðar á ginsengi en þó segist Páll
hafa fundið greinar um nokkrar rann-
sóknir, sem fullnægja vísindalegum skil-
yrðum. Þar var eingöngu um að ræða
klínískar rannsóknir um áhrif lyfsins á
fólk, það er hvernig ginseng verkar á
fólk, ekki lífeðlisfræðilegar eða vefja-
fræðilegar rannsóknir á verkunum lyfs-
ins í lifandi vef og heldur ekki upplifun
einstaklinganna. I þessu tilfelli var um
að ræða samanburð á beinhörðum ár-
angri íþrótta- og námsfólks sem annars
vegar tekur inn ginseng og hins vegar
ekki.
„Niðurstaðan í þessari rannsókn var sú
að lyfið er stórlega ofmetið. Framleið-
endur og seljendur eigna því ýmsa eigin-
leika sertj það hefur raunverulega ekki,“
segir Páll. í þessari rannsókn sýndu eng-
ar vísbendingar að ginseng hefði áhrif á
Páll N. Þorsteinsson.
ónæmiskerfið.
Sagt er að ginseng hafi góð áhrif á líð-
an eldra fólks en rannsókn á sjúkradeild-
um aldraðra sem Páll skoðaði staðfesti
þetta ekki. „Hins vegar hefur þetta verið
athugað á ýmsum tilraunadýrum og þar
áhrif á heiladingulshormónið ACTH sem
aðallega örvar nýrnahettur til að fram-
leiða stera í líkamanum og þannig aukið
áhrif á miðtaugakerfið, heilann. „Það
getur skýrt vellíðunar- og örvunarþátt-
inn.“
- Myndirðu sem lælinir mæla með þvt
að fólk tæki inn ginseng?
„Fólk getur tekið inn hvað sem er og
maður getur alltaf verið viss um að sum-
ir verða ánægðir. Ef einhver borðar hind-
berjasultu á hverjum degi og finnst það
hafa góð áhrif þá geri ég ekki athugasemd
við það. Þá vil ég bara gjarnan að viðkom-
andi haldi áfram að borða hindberjasultu.
Það gildir það sama um ginseng. Sumir
vina minna hafa tekið þetta og sagt að sér
Iiði betur. Eg prófaði einu sinni til gamans
að taka hámarksskammt af ginseng í
nold<ra daga. Á sama tíma fór ég að finna
fyrir vægri skjálfhendu, sem mér fannst
óþægileg. Eg hætti að taka lyfið og þá
hvarf skjálfhendan. Eg ætla ekki að full-
yrða að þarna hafi verið samband á milli
en hafi þetta verið áhrif lyfsins á mig þá
fann ég ekkert annað,“ segir Páll og telur
hugsanlega persónubundið hvaða áhrif
ginseng hafi á fólk.
-GHS
Ljós gegn
þungTyndi
Fjórði hver mað-
ur og önnur hver
kona þjáist af
þunglyndi ein-
hvern tímann í
Iífinu. Vísinda-
menn hafa reynt Farðu í Ijós á morgnana
að finna lausn þvíað ef þú gerir það eftir
gegn þessu og í hádegi þá getur líkaminn
Bandaríkjunum ruglast og þú getur átt i
eru þeir að prófa erfiðleikum með svefn
sig áfram með nóttina á eftir. Þetta er eitt
sérstaka af þeim ráðum sem gefin
ljósalampa. Hér eru þeim sem þjást af
koma nokkur góð skammdegisþunglyndi
ráð fyrir þá sem
nota ljós (fara í ljós) til að hamla gegn
þunglyndinu.
Notaðu Ijósið á réttan hátt
- Reyndu ekki að meðhöndla sjálfa(n) þig
ef þú telur þig eiga við skammdegisþung-
lyndi að stríða. Hafðu frekar samband við
lækni.
- Notaðu ekki ljós gegn þunglyndi ef þú
tekur inn lyf sem gera þig viðkvæma(n) fyr-
ir Ijósum eða ef þú ert með sjúkdóm sem
versnar við það að fara f ljós. Að sjálfsögðu
verðurðu að passa augun í sterkum Ijósum.
- Ekki sitja of nærri ljósinu og horfðu
ekki beint f peruna. Það getur haft slæm
áhrif á augun. Notaðu ljósin bara á morgn-
ana því að ef þú gerir það eftir hádegi þá
getur líkaminn ruglast og þú getur átt í erf-
iðleikum með svefn nóttina á eftir.
Þrjú einkenni af níu
Bandarísk rannsókn sýnir að morgunljósið
hefur bestu áhriíin gegn þunglyndi. Vís-
indamenn hafa skoðað skammdegisþung-
lyndi hjá 51 manni og 49 fullfrískum í sex
vikur. Fólkið var meðhöndlað með
ljósalampa, sem líkist sólarljósi, milli
klukkan sex og átta á morgnana og sjö og
níu á kvöldin. Morgunljósið hafði mun
betri áhrif á þunglyndið heldur en kvöld-
meðhöndlunin. Ef fólkið fékkk sinn ljósa-
skammt á morgnana varð það syfjaðra fyrr
á kvöldin.
Ef þú uppfyllir að minnsta kosti fimm af
níu einkennum hér að neðan er litið svo á
að þú þjáist af þunglyndi.
1. Ula stemmd(ur), pirrað(ur).
2. Lítill áhugi og ánægja.
3. Breytt matarlyst.
4. Svefnerfiðleikar/sefur meira eða leng-
ur.
5. Eirðarleysi eða hreyfingarleysi.
6. Þreyta og lítil eða minni orka en
venjulega.
7. Hugsanir um að maður sé lítils virði.
8. Slæm einbeiting og óákveðni.
9. Hugsanir um dauðann.
Meydómur
KYIMLIF
Ragnheiður
Eiríksdóttir
skrifar
Meyjarhaftið er
himnuræfill,
meira að segja
götóttur, sem
liggur framarlega
í leggöngum
stúlkna/kvenna
sem aldrei hafa
haft samfarir.
Himnan er það
götótt að stúlk-
an/konan getur
haft blæðingar og
jafnvel notað tíðatappa án þess að
hún roíríi alveg. Þegar fyrstu sam-
farir eiga sér stað rofnar meyjar-
haftið venjulega og greiðari Ieið
opnast frá Ieggangaopi og upp að
leghálsi. Þegar himnan er rofin
getur blætt lítið eitt úr leggöngun-
um og stúlkan/konan fundið dálít-
inn sársauka. Margar stúlkur ótt-
ast þennan sársauka og eru þess
vegna mjög kvíðnar fýrstu samför-
um. Líklegt er að hræðsla og kvíði
magni upp sársaukann og því er
þarna komin enn ein ástæðan til
að veita dætrum okkar stuðning
og fræðslu þegar kemur að kyn-
ferðismálum.
Að gera eða þola?
Oft heyrir maður talað um að
hann hafið afmeyjað hana - líkt
eins og hún sé þar óvirkur þol-
andi/þiggjandi og kannski er mál-
um gjaman háttað þannig hjá
ungu fólki, sem stígur sín fyrstu
spor í hinum annars undursam-
lega heimi kynlífsins. Venjulega
eru strákamir búnir að komast í
klámefrii í meira eða minna mæli
og hafa myndað sér hugmynd út
ffá því um það hvemig kynhetjur
„eiga“ að hegða sér í bóli - þama er
ein STÓR ástæða til að ffæða syni
okkar um það hvernig kynh'f raun-
vemlega er, það snýst um að gefa
og þiggja en ekki gera og þola.
Kannanir sýna að ungt fólk á Is-
landi er að meðaltali 14-15 ára
þegar það upplifir sína fyrstu kyn-
lífsreynslu. Lfldegt er að einhveijir
foreldrar taki andköf og hugsi nú
sem svo að það hljóti bara að vera
einhverjir vandræðagemlingar í
rimahverfi sem fara að hugsa
dónalegt svona snemma en ekki
þeirra saklausi seljahverfisengill.
En það er kominn tími til að glað-
vakna og galopna munninn og
fara nú að tala af viti og feimnis-
leysi um kynlíf/virðingu/sam-
bönd/smokka/kelerí/blæðing-
ar/sæði og allt þetta dónalega við
litlu krúttin. Einhvetjum á eftir að
reynast erfitt að fara að ráðum
mfnum en ég lofa að hjálpa til
bráðum með meiri skrifum um
málið.
Menningarhlutverk
En aftur að meydómnum. Okkar
gagnsæja tunga gefur berlega til
kynna að þær konur sem hafa
himnu í leggöngum séu hreinni en
aðrar konur, hreinar meyjar. Og þá
liggur sæmilega í augum uppi að
þær himnulausu séu óhreinni en
hinar. Þrátt fýrir gagnsæi held ég
þó og vona að í dag séum við að
mestu leyti laus við þennan
þankagang að tengja kynlíf og
óhreinleika - við erum að minnsta
kosti komin eitthvað áleiðis. Meyj-
arhaftið hefur hins vegar spilað
risastórt hlutverk í menningu alls
konar samfélaga, og gerir sums
staðar enn, sérstaklega þegar kem-
ur að siðum og venjum kringum
brúðkaup.
Hér eru nokkur dæmi:
I frásögn 15 ára egypskar stúlku
frá 1981 segir: „...um kvöldið
Björt mey og hrein.
VAGINAL OAIFICE
POSTEAIOA COMMISSURE
LABIUM
EXTEANAL
UAETHAAL
LABIUM MINUS
VESTIBULE
PREPUCE '
CLANS
FAENULUM .
OF CLITOAI
þurfti maðurinn minn að sanna
það að ég hefði gifst honum hrein
mey. Ljósmóðirin, móðir mín og
allar giftar konur f ættinni voru í
herberginu þegar ég var afmeyjuð.
Maðurinn minn notaði Ianga hvíta
grisju til að vefja um fingur sér og
setti þá inn í leggöng mín þar til
grisjan varð blóðug. Þá var honum
óskað til hamingju og grisjan fest á
prik, sem var borin að heimili
hans...“
I Persíu til foma gat kona sem
misst hafði meydóminn utan
hjónasængur tekið sér eiginmann
af lægri stigum og þvingað hann til
að s|ujfa upp á alineyjuparplagg.
Svo gat hún skilið við mannræfil-
inn og farið aftur út á markaðinn
mað plaggið upp á vasann og reynt
að finna sér skárri brúðguma sem
þá hafði ekki ástæðu til að efast
um að hún hefði misst meydóm
sinn í heiðvirðu hjónabandi.
í Japan á níundu öld var brúður
afmeyjuð kvöldið fýrir brúðkaupið
en guminn fékk ekki að taka þátt í
athöfninni heldur varð að sitja
heima með hendur í/á skauti.
Prestur sá um verkið og notaði til
þess trégöndul vænán í hofi sólar-
gyðjunnar Amaterasu.
Ragnheiður Eiríksdóttir er
. . .J^hrjmurþ.rðiunur