Dagblaðið Vísir - DV - 26.05.1982, Qupperneq 10

10
DAGBLAÐIÐ& VlSIR. MIÐVIKUDAGUR 26. MAl 1982.
Útlönd Útlönd Útlönd Útlönd
Lifskjör i Ungverjalandi þykja meö þeim beztu, sem þekkjast austan-
tjaids i dag, eins og m.a. má sjá á vöruúrvaii i verzlunum.

— 'x ' ' ■%:- m* MÍr: ■ *.*■**?., •' : . ■ 'í. ’.''
Enginn hefði trúaö þvieftir blóðsúthellingarnar i uppreisninni i október og nóvember 1956, aö „kvislingur-
inn Kadar" yrði nokkurn tima tekinn i sátt af löndum sinum, sem óhikaö fleygðu sór fyrir skriðbelti
sovózku bryndrekanna, en i skjóli þeirra komst Kadar ti! valda.
Janos Kadar hefur á aldarfjórðungi tekizt að græöa sár Ungverjalands
uppreisnarinnar að mestu.
verjalands, og svo fremi sem heilsan
ekki bilar, koma leiðtogaskipti
naumast til umræðu fyrr en í fyrsta
lagi 1984, þegar næsta flokksþing
verður haldiö, en kjörtimabilið er
f jögur ár. Og ekki er annað aö heyra
en Kadar sé við hestaheilsu og hress
miðað við aldur. Vestrænir frétta-
menn, sem sáu hann í heimsókninni
til Vestur-Þýzkalands í síöasta mán-
uöi, þar sem hann átti viöræöur við
Helmut Schmidt kanslara, höfðu orð
á því hversu hraustlegur Kadar væri
í útliti, burtséð frá andlitsfölvanum,
sem ávallt hefur fylgt honum.
En jafnvel þótt menn velti fyrir sér
þeim fjarlæga möguleika, að Kadar
hverfi frá stjómarforystu í náinni
framtíö, þá þykir það enn ólíklegra
að fráhvarf hans mundi leiða til stór-
vægilegra breytinga í stjómarstefn-
unni í Búdapest. Um það eru allir
sammála, hvort sem þeir standa
austan tjalds eða vestan.
Stefnan tryggð
Flokksforystan virðist staöföst í
frjálslyndisstefnu sinni í efnahags-
málum, þar sem einkaframtakinu er
veitt svigrúm meira en þekkist í
kommúnistaríkjum og útflutningi
hagáö til beinharörar gjaldeyrisöfl-
unar og lífskjörum haldið uppi þrátt
fyrir alþjóðakreppu og verðbólgu-
verki. — Afturhaldssömustu and-
stæðingar þessarar rýmkunar á mið-
stýringunni fengu hægt mjög á um-
bótunum árin 1972 og 1973, en njóta
ekki lengur í dag þeirra áhrifa, sem
líkleg þættu til stefiiubreytingar.
Þegar menn lita þama fram á veg-
inn, þykja næstu tvö eða þrjú ár vera
mikilvæg og hugsanlega örlagarík
varðandi framtíöarstefnuna. Menn
sjá fram á efnahagsörðugleika og
spurningin þykir vera hvort núver-
andi stefna stendur af sér það veður
án meiriháttar afturkipps.
Gróðavonin í iagi
Ekki alls fyrir löngu sagði Kadar í
viðtali við austurriska sjónvarpið, að
ungverskt efnahagslíf þyrfti meiri
sveigjanleika og meiri hagkvæmni
með. Hann var spurður um það sér-
kenni ungversks kommúnisma, sem
líður arðsemissjónarmið og veitir
einkaframtakinu rými. Svar Kadars
bar hin dæmigerðu einkenni hins
sanntrúaða kommúnista: „Það
krefst sósíalískrar meðvitundar og
föðurlandstryggðar, en það þarf ekki
að saka, þótt aðrir hvatar rói með.”
— Að hans mati þarf þá gróöavonin
ekkiaðleiöatilills.
Leiðarljós Kadars
Um eigið hlutverk í ungversku
stjórnmálalífi svaraöi Kadar: „Eg
er maður kommúnsitískrar lífsspeki,
fylgi sósíalískum hugsjónum. Eg lít
á sjálfan mig sem heiðarlegan ung-
verskan borgara, son ungverskrar
alþýðu. — Eilíft hef ég áhyggjur af
því einu, hvernig haga megi málum
og koma hlutum fyrir, þannig að fólk
hafi sem minnstan baga af. Það er
mitt leiöarljós í hinum ólikustu
ákvörðunum.”
Sjónvarpsfréttamennirnir inntu
hann eftir því, hvernig honum félli aö
komast á elliárin. Kadar svaraði:
,,Ég hugsa aldrei til þess. Þegar ég
er að störfum, hef ég engan tíma til
þess að hugsa um það. Og þegar ég
er ekki að vinna, vil ég ekki hugsa
umþaö.”
Kadar bætti við: „Fólk segir
stundum við mig: Þú verður að
halda heilsu því að við þörfnumst
þín. — Það hvetur mig til enn meiri
eljuí vinnunni.
sem vann hylli
þjóðar sinnar
—Janos Kadar í Ungver jalandi sjötugur í dag
Janos Kadar, kommúnistinn sann-
trúaði, sem komst til valda í Ung-
verjalandsuppreisninni og hefur
stýrt landinu frá blóðtjörnum þeirra
daga til einnar mestu hagsældar,
sem þekkist austantjalds í dag,
verður sjötugur í dag. Afmælisins
vegna er jafn-lítiö haft við í Ung-
verjalandi í dag eins og jafnan hefur
veriö hljótt um flokksleiðtogann
þennan ríflega aldarfjórðung, sem
hann hefur verið við völd.
Auðvitaö munu honum berast
hamingju- og heillaóskaskeyti frá
leiðtogum kommúnistalanda og
vafalaust einhverjar orður og aðrar
viðurkenningar, en heima fyrir er að
ósk Kadars sjálfs eins lítið tilstand
og komizt verður af með. Ungversk-
um blaðamönnum hefur verið fyrir-
skipað að halda sig einvörðungu við
opinberar tilkynningar varðandi til-
efnið. Skýtur það nokkuð skökku viö
hinn vanalega lofsorðaflaum, sem
fylgir jafnan slíkum tækifærum í lífi
kommúnistaleiðtoga.
Með hægðinni
En þetta þykir mörgum dæmigert
fyrir yfirbragðið á handleiðslu Kad-
ars, sem eftir uppreisnina 1956 var
hataöur og fyrirlitinn af mörgum
löndum sínum sem leppur og undir-
lægja hins sovézka innrásarliðs. En
einmitt þetta hæglæti er talið eiga
mestan þátt í því, hversu vel honum
hefur orðið ágengt í aö snúa almenn-
ingsálitinu heima fyrir sér í vil, því
aö það fer ekki á milli mála að í dag
nýtur Kadar almennrar hylli ung-
versku þjóðarinnar.
Ur þessum yfirlætislausa bak-
grunni hefur hann mótaö stefnuna og
stýrt þjóðarskútunni tU sáttar og ein-
ingar, efnahagslegs afturbata og
þeirrar pólitísku þíðu, sem grætt hef-
ur sárin eftir hina blóðugu Ungverja-
landsuppreisn 1956, þar sem meir en
2.500 Ungverjar létu lífið og þúsundir
flúðu land. Hann hefur stýrt landi og
þjóö til betri og stöðugri lífskjara og
um leið tU meira frjálsiyndis en al-
mennt viðgengst í kommúnistaríkj-
umaustantjalds.
Lrtt foringjaiegur
Það hefðu ekki margir trúað ör-
lagaáriö 1956 um þennan quisling
Ungverjalands, eins og Kadar var
kaUaður þá, og eiga raunar bágt með
að trúa enn í dag þeirri lýðhyUi, sem
þessi bóndasonur hefur áunniö sér.
FöUeitur með pétursskarð í höku,
þunnhærður og brúnamikiU hefur
Janos Kadar lítt af því foringjayfir-
bragði, sem fleytir mörgum tU þjóð-
arforystu. Né heldur þykir hann hafa
tU að bera þá ræðusnUld, sem aUa
hrífur meö sér og hefur verið aðal-
kraftur margra leiðtoga. Þvert á
móti sýnist hann kunna Ula viö sig í
fjölmenni, þótt hann hafi oft flutt
ágætis tækifærisræður og fengið við-
stadda til þess að skella upp úr meö
góðri kímni, sem hann fylgir eftir
með axlarypptingum og útbreiddum
örmum.
Byrjaði
14 ára gamaii
Janos Kadar er eins og áöur segir
bændaættar, fæddur 26. maí 1912 í
hafnarbænum Fiume við Adríahafið.
Fiume heyrði þá til Ungverjalandi,
en feUur nú undir Júgóslavíu og heit-
ir í dag Rijeka. Hann gekk í skóla í
Kapoly, sem er í suðvestur Ung-
verjalandi, en fluttist síöan með
móöur sinni til Búdapest. Þar bjuggu
þau við þröngan kost og Janos hinn
ungi var ekki nema fjórtán ára
gamall, þegar hann þurfti aö byrja
aðvinna í jámiönaöinum.
Kadar gekk í kommúnistaflokkinn
tvítugur að aldri, og þar með hófst
stjómmálaferUl hans, sem lá í gegn-
um fangelsanir, pyndingar og ákær-
ur um föðurlandssvik, áður en hann
varð þaö, sem hann er í dag, þjóðar-
leiðtogi i góöu áUti meöal landa
sinna.
Stýrði hreinsunum
ogientíí
hreinsunum
Hann var innanríkismálaráöherra
í stjórn stalínistans, Matyas Rakosi,
eftir að Rauði herinn „frelsaði” Ung-
verjaland undan hernámi nasista í
síðari heimsstyrjöldinni. Kadar réð
því yfir lögreglunni þegar Laszlo
RaUt, utanrUúsráöherra var hand-
tekinn, dreginn fyrir dóm og tekinn
af lifi 1949 fyrir föðurlandssvik.
Þetta markaði byrjunina á hreinsun-
um þeim, sem gengu yfir forystulið
kommúnistalanda Austur-Evrópu,
eftir að Tító, forseti Júgóslavíu,
skarst úr tengshim viö Kreml og neit-
aöi að lúta aUsherjargoöanum, Josef
Stah'n, einvaldinum, sem byggði upp
„gulagiö” í Sovétríkjunum og stend-
ur í sízt minni blóðpolh en Adolf Hitl-
er.
Þessi hreinsunaralda skolaöi Kad-
ar sjálfum með sér, því að hann var
handtekinn í maí 1951, pyndaður og
fangelsaöur, en hlaut síðan uppreisn
æru 1954 og var endurkjörinn í
flokksforystuna eftir að Rakosi var
velt úr stóU tveim árum síðar.
Gekkílið
með innrásarliðinu
Sem aðalritari ungverska
kommúnistaflokksins hefur Kadar
verið æðstráðandi í Ungverjalandi
síðan sovézkir bryndrekar möluðu
undir skriðbeltum sínum uppreisn-
rna í október og nóvember 1956, þeg-
ar kommúnistum var velt frá völd-
um.
Þær úrbætur, sem hann hefur síð-
an komiö til leiöar í lífskjörum hins
almenna Ungverja, hafa máð út það
hatur, sem þeir báru til Kadars
vegna svikanna við uppreisnina,
þegar hann gekk í Uð stalínista og
innrásaraflanna og sneri baki við
hinum umbótasinnaða Imre Nagy,
forsætisráöherra, sem síöar var tek-
inn af lífi fyrir föðurlandssvik. Kad-
ar myndaði aöra ríkisstjóm í keppni
viö Nagy og í skjóU sovézkra skrið-
dreka.
— I dag mundu margir Ungverjar
harma fráhvarf Janosar Kadars af
stjómmálasviðinu, en hugga sig við
það, að það örlar ekki á neinum
áformum hjá Kadar um að draga sig
í hlé. Fyrir tíu árum sagöist hann
gjaman vilja setjast í helgan stein,
áður en langt um Uði, en á það hefur
aldrei heyrzt minnzt síðan.
Traustur ísessi
A síðasta flokksþingi 1980 var Kad-
ar eina ferðina enn endurkjörinn
aöalritari kommúnistaflokks Ung-
Kvislingurinn