Dagblaðið Vísir - DV - 06.08.1982, Blaðsíða 13

DV. FÖSTUDAGUR 6. ÁGUST1982.
HVERNIG MINNKA MENN
FISKVEKHFLOTA?
Fyrir nokkru kom í blöðum yfirlýs-
ing frá hagfræðingi forsætisráðherra
þess efnis að fiskiskipaflotinn yrði að
minnka ef eitthvert vit ætti að vera í
útgerðarrekstri á íslandi. Þessi yfir-
lýsing kom fram í sambandi við svo-
kallað „stormsveitarálit” og aðrar
tillögur um aðgerðir til að bjarga út-
gerðinni. í blaðaviðtali mátti skilja
ummæli hagfræðingsins þannig að
fyrst yrði að fækka skipum og síðan
mætti aðstoða eftirlifandi útgerðar-
menn við að komast á réttan kjöl. Ég
ætla þó ekki að sú hafi verið meining-
in, enda næsta grátbroslegt að kref j-
ast slíks meðan 4—5 togarar og stór
fiskiskip eru í smíðum hér heima og
a.m.k. einn togari erlendis með
heimild rikisstjómarinnar og lóna-
fyrirgreiðslu opinberra sjóðakerfis-
ins. Hinu ber auðvitað að fagna að
fleiri og fleiri sjá í hvert óefni er
komiö í sjávarútvegi okkar og skynja
ástæður og samhengi mála. En
skyldi það nú vera jafnauðvelt að
minnka fiskiskipaflotann eins og það
hefur verið að bæta stöðugt við nýj-
nm og gömlum skipum? Verða menn
ekki í alvöru að fara að hugleiða það
og koma með tillögur um það hvem-
ig slíku megi hrinda í framkvæmd?
Úrelding og
aldurslög
Þaö eru nú orðin allmörg ár síöan
stjórnvöld og hagsmunaaðilar hófu
samvinnu við aö losa menn viö ónýta
báta, þótt ekki væri til annars en að
hindra það að „manndrápsfleytur”
færu á sjó. A árunum fyrir 1980 var
þessi starfsemi efld um leiö og mark-
miðið var þá bókstaflega það að
hjálpa mönnum, sem vildu hætta út-
gerð, til aö losna viö báta sina og
sleppa þá frá sínu, oft erfiöa ævi-
starfi, á sómasamlegan hátt. Jafn-
framt var þá sumum orðið ljóst að
það mundi ekkert gera til þó aö t.d.
humar- og síldarbátum fækkaði eitt-
hvað. I vinnureglum þeirra manna,
sem unnu að úreldingunni á þessum
árum, voru nokkur skýr ákvæði.
Meðal annars skyldi viðkomandi skipi
eytt á einhvern hátt og viðkomandi
útgerð hætta þeirra starfsemi í bili
a.m.k. Þessi starfsemi gerði
tvímælalaust gagn um tíma þrátt
fyrir það aö ekki voru allir sammála
og grétu sumir fögrum tárum sjó-
færa báta sem brenndir voru eða
höggnir upp bara af því aö útgerðar-
maöurinn vildi eða varð af einhverj-
um ástæðum að hætta.
En þegar styrkur til að losna viö
gamlan aflóga bát varð jafnframt
ávísun á nýjan togara, tonn fyrir
tonn, þá misstu þessar úreldingar-
aðgerðir algerlega marks og rúm-
lega það. Ekki yröi ég hissa á því að
sjómenn og útgerðarmenn yrðu nú
tregir til aö mæla með stórauknu
fjármagni úr „sínum” sjóöum til úr-
eldingaraðgeröa. Þetta er þó „fær”
leið til minnkunar skipastólsins, en
hún er vandrötuð og kostnaðarsöm ef
hún á að skila árangri og verður skil-
yrðislaust að vera rofin úr öllu sam-
bandi við svokallaða endurnýjun.
Miðstýring fjármagns
eða „súper"-
fiskveiðasjóður
Það er kunnara en frá þurfi að
segja að stækkun fiskiskipaflotans
hefur verið f jármögnuð með ýmsum
hætti undanfarin ár. Eftir lit og ein-
kennum hafa menn fengið lán úr
Fiskveiðasjóöi, Byggðasjóði, Ríkis-
ábyrgðasjóöi (erl. lán), velviljuðum
viðskiptabönkum eða bara út á
andlitið á sér hjá góðhjörtuöum
togaraeigendum erlendis. Því
verður varla á móti mælt aö flotinn
hefði ekki stækkaö eins hratt og
skipin líklega verið færri nú ef Fisk-
! veiðasjóöur hefði verið einn í ráðum í
þessum efnum. Þó má ekki gleyma
Björn Dagbjartsson
breytingar og ýmsar tilfæringar til
að loka öllum „undankomuleiðum”.
Það þarf að banna ríkisábyrgöir og
erlendar lántökur, það þarf að leggja
niður Byggðasjóö, það þarf að binda
hendur viðskiptabanka og sveitarfé-
laga og sjálfsagt þarf aö gera miklu
fleiri ráðstafanir. En svo þegar þetta
allt er búið eftir t.d. 2—3 ár þá þarf
að bíða eftir því að skynsamlegar
reglur Fiskveiðasjóðs fari að hafa
áhrif til fækkunar fiskiskipa. Verður
tímitil þessa?
Veiðileyfaverslun
og frjálsa
markaðskerfið
I nýlegri skýrslu frá Þjóðhags-
stofhun Kanada (World Fishing,
April 1982) er gerö grein fyrir ákveö-
aöstæður” gæti dæmi úr veiðileyfa-
versluninni litið þannig út: Togara-
útgerð á Norðausturlandi hefur feng-
ið úthlutaö 40 aflaeiningum (samt.
2000 tonnum) af þorski, 5 aflaeining-
um (samt. 250 tonnum) af ýsu,2 afla-
einingum (samt. 200 tonnum) af grá-
lúðu, 4 aflaeiningum (samt. 300 tonn-
um) af ufsa og 5 aflaeiningum (samt.
500 tonnum) af karfa. Þennan karfa
lætur útgerðin af hendi við útgerð í
Reykjavík fyrir jafnmargar aflaein-
ingar, samt. 250 tonn af þorski. Út-
gerðaraðili togarans okkar fyrir
norðan veit líka af bátseiganda í ná-
grenni sínu, sem gjarnan vill hætta
útgerð, og kaupir af honum 5 eining-
arafþorski (250t.),2einingarafýsu
(1001.) og 2 einingar af ufsa (1501.).
Nú má þessi togari veiða 250 tonn af
opnum markaði ætti ennþá erfitt
uppdráttar hversu skynsamleg sem
hún kann að virðast. Hitt er svo ann-
að mál að allsherjar kvótaskipting,
sem mín vegna má kalla „úthlutun”
veiðileyfa, verður ekki umflúin
miklu lengur. Þá munu bátar verða
keyptir vegna þess að þeir hafa
veiðileyfi eða „kvóta”. Þetta höfum
við séð gerast með síldarbáta og
loðnuskip á síðustu árum. Næsta
skref er svo það að leyfa mönnum að
veiða kvóta aðkeyptu bátanna á sín
eigin skip. Þar með hefur útvegurinn
sjálfur séð um að fækka í flotanum.
Aðrar leiðir?
Það hefur aöeins verið imprað hér
á þrem aðferðum til að minnka fiski-
skipaflotann. Auðvitað eru þær til
Þórður Friðjónsson, hagfræðingur forsætisráðherra, milli tveggja ráðherra.'
„í blaðaviðtali mátti skilja ummæli hagfræðingsins þannig að fyrst yrði að
því að einmitt sá möguleiki að leita á
önnur mið hefur örugglega létt heil-
miklu skarki af Fiskveiöasjóði. Með
því að lögbinda það að lán til fiski-
skipakaupa skuli eingöngu koma frá
Fiskveiðasjóði og ef sjóðsstjórnin
nýtur til þess pólitísks fulltingis að
setja skynsamlegar reglur um úrfall
skipa umfram endurnýjun þá er
þarna leið tU fækkunar fiskiskipa.
En þessi leið er ansi seinfarin og
viðnámsþróttur stjómarmanna þarf
að vera nærri því ofurmannlegur.
Nú er það alls ekki víst og raunar
ekki líklegt eins og stendur að fyrir
því sé pólitískur vilji að afhenda
þetta „há-pólitíska” vald lítið póli-
tískri sjóðsstjórn. Og þó svo að að-
stæöur sköpuöust til að stofna
„Skipaeinkasölu ríkisins”, t.d. innan
eins árs, þá þarf mikinn tima, laga-
inni aðferö til að stjóma fiskveiðum
og tryggja hámarks hagkvæmni í
leiðinni sem losar menn undan
;. þeirri reglugeröamartröð, sem
gerir heiðarlegustu sjómenn að lög-
brjótum næstum daglega.. .” Að-
feröin er tiltölulega einföld — á
pappírnum a.m.k.:
LeyfUegum hámarksafla af hverri
tegund er skipt niður í aflaeiningar,
eins konar verðbréf, sem seld era á
opnum markaði. Til að byrja meö er
útgerðum fiskiskipa selt eða úthlutað
aflaeiningum eftir ákveðnum regl-
um og siðan geta handhafar skipst á
aflaeiningum, selt þær, lánað eða
leigt, en verða að tilkynna það
stjóravöldum eða skrifstofu sem
fylgdist með eignarhaldi á veiðileyf-
um.
Heimfært á hinar frægu „íslensku
þorski, 350 tonn af ýsu, 450 tonn af
ufsa og 200 tonn af grálúðu, en engan
karfa og báturinn umræddi er hættur
að vera fiskiskip þar sem hann má
ekkert veiða lengur.
Þessi ofangreinda aðferð sýnist án
efa munu leiða til fækkunar fiski-
skipa og sennilega meiri hagkvæmni
ji rekstri einstakra skipa, en er hún
nothæf við íslenskar aðstæður?
Erum við ekki orðnir svo samdauna
ríkisafskiptum á öllum sviðum að
slík frjáls verslun yrði að „Sturl-
ungaöld” innan sjávarútvegsins?
Því miður er ég hræddur um að svör-
in við þessum spurningum séu ekki
mjög uppörvandi. Haustið 1979 var
gerð tilraun til aö kynna mönnum
svipað kerfi við leyfisveitingar til
síldveiða. Utgerðarmönnum var
heimilt meö vissum skilyrðum að
framselja leyfin sín á milli. Hug-
myndin var að með þessu fækkaði
síldveiðibátum til frambúðar og að
t.d. þyrfti útgerð með marga báta
ekki að búa þá alla á sild. I ljós kom
að bæði sjómenn og útgerðarmenn
voru logandi hræddir við þetta og
kæfðu það í fæðingu þó svo að hinn
pólitíski viljiværiþáfyrir hendi. Ég
er hræddur um að sala veiðileyfa á
fleiri.m.a. sú að leyfa útgerðarmönn-
um að fara á höfuðið. Það er hætt við
að mikil verðmæti fari þá í súginn að
óþörfu. Þessi aðferð gæti orðið mjög
hraðvirk þar sem margar útgerðir
eiga gjarnan í erfiðleikum samtímis
af eðlilegum ástæðum. N ú um þessar
mundir væri t.d. aö öllum líkindum
hægt að ganga að nokkuð stórum
hópi, en hætt er við aö nokkur frysti-
hús og jafnvel lánastofnanir færu
uppfyriríleiöinni.
Þá má nefna það að Norðmenn
hafa reynt að selja eöa gefa fiskiskip
til ýmissa þróunarlanda, en heyrst
hefur aö það geti stundum orðiö nokk-
uð dýrar gjafir og viö ættum jafnvel
sjálfir að kannast við eina slíka dýra
gjöf sem við gáfum nýlega.
Það skal endurtekið að hér var
ekki hugmyndin að reyna að koma
með tæmandi upptalningu á öllum
mögulegum leiðum til að minnka
fiskiskiptastólinn. En menn þurfa að
gera sér það vel ljóst að það verður
erfitt verk og kostnaðarsamt. Nú er
kominn tími til að hætta að tíeila um
það HVORT fiskveiðiflotann þurfi að
minuka, heldur fari menn að velta
því fyrir sér HVERNIG þaö megi
gerast.
Dr. Björa Dagbjartsson.
A „Erum við ekki orðnir svo samdauna
w rikisaiskiptum á öllum sviðum að slík
frjáls verzlun yrði að „Sturlungaöld” innan
sjávarútvegsins,” spyr Björn Dagbjartsson
sem ræðir leiðir til að fækka fiskiskipum.