Dagblaðið Vísir - DV - 18.12.1982, Qupperneq 22

22
DV. LAUGARDAGUR18. DESEMBER1982.
Bréfln
hans
Þórbergs
Brófin hans Þórbérgs heitir nýútkomin bók, sem hefur að geyma ein-
stæð bróf er Þórbergur Þórðarson rithöfundur sendi þeim stölium, Liiiu
Heggu og Biddu systur. Báðar eru þær kunnar sem persónur úr bók Þór-
bergs, Sólminum um blómið. Brófin, sem eru skrifuð ó órunum 1952— 71,
koma nú i fyrsta sinn fyrir almenningssjónir.
Þetta er engin venjuieg sendibróf. / þeim fjaiiar Þórbergur um ótrúieg-
ustu efni, skráir hnyttnar athugasemdir um nafngreint fóik, en gerir þó
jafnan mest grin að sjóifum sér. Brófin eru i ýmsum tóntegundum, ýmist
fjallar Þórbergur af hjartans einlægni um alvarlega hlutí eða þá að það
iskrar i honum hláturinn þegar hann er að tala við vinkonur sinar a
pappirnum.
Hjörtur Pálsson hefur tekið saman skýringar með bréfunum og skráð
minningabrot aðalpersónanna um „Sobbeggi" afa og fleira fólk sem
kemur við sögu.
Það er bókaforlagið Vaka sem gefur Brófin hans Þórbergs út. Við höf-
um fengið leyfi þess tíl að birta kafla úr bókinni. -KÞ
Reykjavík, 9. janúar 1961. Bré! til Lillu
Heggu.
Góöa litla manneskja!
Þá eru þessi jól Uöin. Ræfils
Sobbeggi afi var farinn aö halda, aö
þaö ætluðu engin jól aö veröa hjá sér í
þetta sinn. Þaö var komin Þorláks-
messa, og hann hlakkaði ekkert tU.
Hann sá varla jólaljósaskrautið á göt-
unum, af því aö hann hlakkaði ekkert
til. „Þaö verða engin jól hjá ræflinum
honum Sobbeggi afa núna”, var hann
alltaf að segja viö sjálfan sig. „Betur
aö hann Jesús hefði aldrei fæözt. Þá
heföi auminginn hann Sobbeggi afi
ekki þurft að lifa leiðinleg jól”.
Mammagagga hafði boðiö Sigurjóni
frá Reynivöllum aö vera hjá okkur á
aöfangadagskvöld. Ossa afa var líka
boðið. En hann vildi heldur hugsa um
hann Jesús hjá regnbogasilungsbrask-
aranum uppi í MosfeUssveit. Honum
fannst víst Sobbeggi afi ekki vera
mikið jesúslegur fyrir jólin og
Mammagagga ekki mikiö lík henni
Maríu mey.
Mammagagga haföi nú ekkert sér-
lega mikiö viö þetta kvöld. Hún setti
ekki upp rúmin í svefnherberginu, eins
og þegar þeir stóru koma. Hún fór bara
meö eldhúsboröið inn í unnskiptinga-
stofuna og lagði þar á þaö matinn. En
maturinn var fínn hjá henni, já afskap-
lega fínn. Svo drukkum viö Þorláks-
dropa meö. Jú, og svo kveikti hún á
rauöum jólakertum.
En þaö var sama. Sobbeggi afi fann
enga gleði. Þetta voru engin jól. Þegar
hann var búinn aö éta, lagði hann sig á
bakið sitt upp á sóffann sinn og var
lengi aö hugsa um það, hvað jólin
heföu verið skemmtilegri í fyrra. „Þaö
veröur víst engin stytta á þessum jól-
um”, sagði hann viö Mömmugöggu.
„Bölvaður asni ertu”, svaraöi
Mammagagga. „Heldurðu þaö komi
nokkur stytta héðan af?” „Nei, þaö
kemur víst engin stytta”, anzaöi Sobb-
eggi afi hálf kjökrandi. Klukkan var
orðin átta.
Nú fór Mammagagga aö þvo upp
leirtauið sitt frammi i eldhúsinu sínu.
Sigurjón fór lika fram. Sobbeggi afi lá
einn eftir í unnskiptingastof unni og var
aö hugsa um, hvaö hann ætti bágt á
þessum jólum. Loksins heyrir hann, aö
það er einhver kvenmaður aö tala við
Mömmugöggu frammi á ganginum.
Hver er nú komin? hugsar Sobbeggi
afi. Hann hlustaöi. En hann gat ekki
heyrt, hver þaö var. Hann stendur upp
af sóffanum sínum og leggur eyrað viö
skráargatiö. Hvaö? Honum heyrist
þaö vera hún Sjóka. Svei mér, ef þaö er
ekki hún Sjóka. Til hvers er Sjóka nú
komin? hugsaöi Sobbeggi afi. En hann
er svo dapur í andlitinu sínu, aö hann
skammaðist sín fyrir aö láta Sjóku sjá
sig svoleiðis í framan kvöldið, sem
hann Jesús fæddist, og nú beiö hann við
skráargatiö, þangað til hann heyrði, aö
Sjóka var farin.
Þá opnaði hann huröina á unnskipt-
ingastofunni og sér Mömmugöggu
standa hjá rauðu kommóöunni sinni
meö lítinn pakka í hendinni. „Hvaö er í
þessum pakka?” spyr Sobbeggi afi. En
Manunagagga mátti ekki vera aö því,
aö svara Sobbeggi afa strax. Hún varö
aö ljúka fyrst viö sögu, sem hún var aö
segja honum Sigurjóni, og aumingja
Sobbeggi afi varð aö bíða í hræðilegum
spenningi.
Svo endar nú Mammagagga seint og
síðar meir söguna, og Sobbeggi afi var
oröinn hálf vitlaus. Þá segir Mamma-
gagga: „Það er stytta frá henni Helgu.
Hún Jórunn ætlaöi varla aö þora aö
koma meö hana. Hún hélt þér þætti hún
svo ljót”. „Guði sé lof!” hrópaði Sobb-
eggi afi. „Sendi hún hana frá Þýzka-
landi?” spyr Sobbeggi afi. „Nei, hún
keypti hana, áöur en hún fór”, svarar
Mammagagga. Svona hefur hún mun-
að vel eftir ræskninu honum Sobbeggi
afa, hugsaöi hann meö sjálfum sér.
Nú voru umbúðirnar teknar utan af
styttunni, og þegar Sobbeggi afi sá
hana, þá varð hann afar kátur. Þetta
var einmitt grínstytta upp á Sobbeggi
afa, þegar hann er oröinn elliær og far-
inn aö brúka hatt og regnhlíf. Og Sobb-
eggi afi setti styttuna upp á skápinn
hjá hinum styttunum. Nú eru þær orön-
ar 18. Og nú uröu mikil jól í unnskipt-
ingastofunni og í öllum stofunum, og
Sobbeggi afi gat farið aö tala viö Sigur-
jón og var líka alltaf aö horfa á stytt-
una uppi á skápnum og alltaf aö þakka
litlu manneskjunni fyrir hana í hugan-
um. Og nú þótti honum vænt um, aö
hann Jesús skyldi hafa fæðzt á jólun-
um.
Þegar klukkan var farin aö ganga tíu
á aöfangadagskvöldið, geröi Mamma-
gagga sig fina og brá sér svo niöur í
Sjálfstæðishúsið til aö líta yfir róna-
hópinn, sem Þóra Einarsdóttir, kona
Hjörtur Pálsson, sem sá um útgáfuna, og Helga Jóna Asbjamardóttír og
Birna Torfadóttír ILilla Hegga og Bidda systírl.
fk) r <.•*• V ‘ *’ '«
I
1t;' *
21
..... ••-?
fr.í :f\(
**
**“•*' , , j .
rUm******? ....
<~þ •
- p<‘X, i ■■*
* “ -1 ••**.....-*■ .'.i /-■ />*'■ /
»«<* y *t**+J±*J*PM
, ....." *‘4,1
<&*£ 't*f fJ<-* fé
, V , ..
4?*\** ttt
werx m-xa 2% <£ *,<<,***?"*•**
fí ♦»« «*«<*. -'v.t
, cr*f a.<
i , it* r*
„**-* t<*
, - -ýi.
% <„.

oí.*-1"' v" w« >
- .... V'-5 *

«<W» « '/•*
1 > / yu K - -fM
ÍM ' **?. **■ i ,.'••• *
t / \ ,< *•»
*''* i ** * ! V/ *
t *%. * u w</ '.. ■
%Aí “ \ <4-

Nokkur bréfanna, sem „Sobbeggi” afi sendi Lillu Heggu.
séra Jóns Péturssonar, haföi boðiö þar
til jólaveizlu. Þar var allt á úi og stúi,
rónarnir fullir og ekki hægt aö koma á
nokkurri jólaandagt. Seint um kvöldiö
skruppum viö niður til Asa og drukk-
um þar kaffi. En stuttu áöur höfðu þau
komið upp til okkar og meö þeim einn
laglegur Spánreiði, og ég gaf þeim öll-
um Þorláksdropa. Sigurjón svaf í vest-
urstofunni um nóttina.
A jóladagskvöld buöum viö til okkar
tveimur einstæðingum, tékkneskri
stúlku, sem heitir Helena, og rússn-
eskri fröken. Þær stunda nám viö há-
skólann, og Helena verið hér eitt ár
áöur fyrir fáum árum. Eg sýndi þeim
stytturnar mínar, og þú getur ekki
trúaö, hvaö þær urðu hrifnar. Heléna
hefur lesiö Sálminn um blómið og þyk-
ir hann mjög skemmtilegur.
Á annan í jólum vorum viö boðin til
Arinbjarnar og Guörúnar. Á gamlárs-
kvöld vorum viö hjá Gísla Ásmunds-
syni. Þú manst eftir honum. Þú varst
hér oft í veizlum meö honum í gamla
daga. Já, þá var nú skemmtilegt. Hjá
Gísla var líka Brynjólfur Bjarnason.
Þú manst eftir honum. Og Geir Jónas-
son bókavöröur og hún Kristín kona
hans, hún Kristín, sem draugurinn
fylgir, hann Eiríkur, sem hvolfdi úr
fullum potti af rauögraut i höndunum á
henni Mömmugöggu fyrir nokkrum
árum og grauturinn fór út um allt eld-
hús, á ísskápinn, út i gang og á hurðina
fyrir vesturstofunni. Þá var það svart.
hjá Mömmugöggu. Rétt á eftir komu
Geir og Kristín. Á nýárskvöld bar ekk-
ert til tíðinda hjá okkur og ekki heldur
á þrettándanum.
En laugardaginn 7. janúar var
dálítiö skemmtilegt. Þá um kvöldið
voru boðin hingaö Arinbjörn og Guö-
rún og Gunnar Thordarson og hans
kona. Þú þekkir þau víst ekkert. Viö
kynntumst þeim í Prag í sumar. Þegar
þau voru búin að sitja hér nokkra
stund, þá var hringt á dyrabjölluna.
Eg opnaði huröina. Hverjir helduröu,
aö hafi þá staðið viö dyrnar? Ja, hverj-
ir helduröu þaö hafi veriö? Þú getur
aldrei gizkaö á það. Þaö voru fallegi
maðurinn og ljóta konan. Þú manst.
Þau sátu hér, þangað til klukkan var
farin aö ganga fjögur.
Eg hitti Biddu systur öðru hverju í
stiganum og segi alltaf eitthvaö viö
hana. Ekki sé ég neitt trúlofunarsniö á
henni ennþá. Ætli hún eigi nokkuð við
svoleiöis fyrr en hún er 25 ára
gömul? Hún sendi mér jólakort
á aöfangadaginn. Eg ætlaöi að senda
henni kort á gamlársdag, en stein-
gleymdi því. En ég bjargaöi mér út úr
því og sendi henni kort á jóladegi
Rússa, þaö er 6. janúar. Eg skrifaöi
nokkuð langt mál á þaö. Meðal annars
baö ég hana spila Spansfluguna (ég
heföi nú víst átt aö segja Litlu fluguna)
klukkan 7 á þrettándakvöldið. Eg
sagöist ætla aö liggja á gólfinu í unn-
skiptingastofunni á meöan og leggja
eyraö fast niður aö gólfdúknum til þess
aö heyra lagið vel. En ég gleymdi því
og sagði henni það tveim dögum
seinna. Þá hafði hún, auminginn,
spilaö lagið tvisvar sinnum klukkan 7 á
þrettándakvöldið og alveg til einskis.
Svonaer Biddagóð.
Nú er efni bréfsins búiö, og ég óska
þér góöra og gleðilegra tíma og þakka
þérfyrirstyttuna.
Þinn gamli og skrýtni
Sobbeggiafi.
31.12. ’67.
Bréf til Biddu systur.
Kæra Bidda systir, sit heil í Guös
friði! Glatt og leikfullt ár! Gefi þér
Drottinn fagra lífsgleði, mikla peninga
og ekki sízt skynsaman, hjarta-
hreinan, haröduglegan, skemmtilegan
og laglegan unnusta, sem segir já,
þegar hann segir já, og segir nei, þegar
hann segir nei, og þegar hann segir já,
þá meini hann já, og þegar hann segir
nei, þá meini hann nei, því aö ræöa
hans skal vera já já og nei nei. Er ekki
þetta girnilegur unnusti?
Þessi jól hafa veriö tilkomulitil og
andlega snauð hér uppi á fjóröu hæð til
hægri. Helzta skemmtun okkar hefur
verið að góna á ljósastrókana framan
viö Elliheimilið. Þrír gestir voru hér á
aðfangadagskvöld, allt góöir Suöur-
sveitungar og allir ógiftir. Ég undir-
strika ógiftir. En það var ekkert hangi-
kjöt og þess vegna engin jólalykt í
íbúðinni. Þaö voru bara kótelettur. Eg
er ekki hrifinn af kótelettum. En
hangikjöt, sérstaklega heitt og feitt —
þaö er minn matur. Þetta er víst allt
lygi, aö fita úr landdýrum valdi
kransæöastíflu. Nú eru þeir læröu
farnir aö gruna sykurinn. Einar ríki
brúkaraldreisykur.
Skömmu fyrir jólin barst mér leiöin-
leg saga norðan frá Bakka í Víðidal,
sem skyggöi á hátiöleika jólanna.
Þegar Ljóminn kom noröur úr Reykja-
víkurleiðangri sínum í haust, haföi
hann þær fréttir að segja heima á
Bakka, aö ég heföi farið með hann í
strætó. Og þaö var nú gaman. ,,Og svo
fór Sobbeggi afi í hús og fór aö drekka
brennivín”. Finnst þér ekki ljótt aö
ljúga þessu á mig, eftir aö vera búinn
aö borga undir hann í strætisvagni? En
hann bætti nú reyndar viö, skinnið:
„En hann varð nú ekkert fullur”.
Ég á annan nafna austur á Hala í
Suðursveit. Hans aðal lífsyndi er aö
ganga á bæina í kring og segja stór-
lygasögur. Nafni minn á Bakka er líka
anzi lyginn.
Forðum daga og reyndar fram á
mína æsku var miklu dýpri stemmning
yfir jólunum og áramótunum en nú á
tímum. Þá lifði fólk í tveimur heimum,
fyrst og fremst í sínum jarðneska
heimi, og í ööru lagi í huldufólks-
heimum eða álfheimum. Þá bjuggu
álfar í hólum og klettum og stórum
steinum og voru sérstaklega á ferli á
jólunum og um áramótin. Þá sást
huldufólkið fara til sinnar kirkju
hópum saman í morgunrökkrinu, og
fólk heyröi þaö tala saman og vera
meö gleöilæti, sumt var ríöandi og
sumt gangandi. Eina slíka kirkjuferö
álfa sá Eiríkur á Brúnum i rökkri á
jóiadagsmorgun. Eiríkur var merkis-
maöur. Gísli ömmubróðir minn skrapp
eitt sinn út á aðfangadagskvöld jóla.
Þegar hann kom inn, varð honum að
orði: „Pí já! Þaö eru fleiri búnir aö
kveikja en viö”. Hann kvaöst hafa séö
fellið fyrir vestan bæinn uppljómað í
ljósum. Gísli var skyggn og ólyginn
eins og ég. Og við mann talaði ég á Isa-
firði, sem sá álfa flytja búferlum á
krossmessu á vori í hálfrokknu. Einn
teymdi nokkra hesta í lest með búslóð
á, og menn og konur og böm gengu
með lestinni.
Já Bidda mín, þetta var löngu áöur
en vöruflutningabílarnir tóku að eitra
hér andrúmsloftiö og fylla þjóðina
æöatöppum og kransæðastíflum.
Það var þessi tvöfalda tilvera, sem
gaf gömlu jólunum og áramótunum
djúpa stemmningu. Og þá voru Islend-
ingar stór þjóö. En svo fluttist hávaö-
inn inn í landiö, grammófónsglamur,
vélaskark, bílaöskur og flugvéla-
dmnur. Þessi ólæti þoldi huldufólkiö
ekki og flúði til óbyggða. Og íslenzka
þjóðin skrapp saman og varö lítil þjóð,
sálin varö gmnnfær og flöktandi, og
þegar menn sögöu já, þá meintu þeir
ekki já, og þegar þeir sögöu nei, þá