Dagblaðið Vísir - DV - 20.01.1983, Síða 13

DV. FIMMTUDAGUR 20. JANUAR1983.
13
lystisemdirnar og allt fari vel aö lok-
um. I því skyni er þyrlað upp moldviðri
um smáatriði á báða bóga. Stjórnvöld
reyna meö alls kyns „pökkum” í
skrautlegum' umbúöum að sætta fólk
viö versnandi kjör, stjórnarandstaða
rífur umbúðirnar utan af blekkingun-
um en reynir jafnharðan að rétta fram
sín úrræði, vitandi það að á þau reynir
ekki.
Nú styttist til kosninga. Þótt kjör-
dagur hafi ekki enn verið ákveðinn er
ljóst að hann er skammt undan. Eng-
inn veit hvað síðan tekur viö, en ekki
verða þeir öfundsverðir sem þá reyna
að taka til hendinni — ef þeir þá reyna
það. Vonandi verður kosið sem allra
fyrst, því engin von er til þess aö sú
ríkisstjóm er nú situr geti komið fram
neinum viðhlítandi ráöstöfunum til
benda á einfalda hluti, sem allir
þekkja úr sínum kunningjahópi þeir
eru lýsandi dæmi um þaö hve gjörsam-
lega margt fólk hefur misst trúna á nú-
verandi flokkakerfi og raunar stjórn-
kerfið allt.
Og dæmin eru fleiri. Kvennafram-
boðið er eitt slíkra dæma. Hvatinn að
kvennaframboðum er vafalítið eins og
konur þær sem þar voru í fararbroddi
sögðu: Viðbrögð og mótmæli gegn því
hve illa konum hefur gengið að komast
í fremstu röð stjórnmálaflokkanna. En
ég held að kvennaframboðin séu annað
og meira, kannski án þess að allir aðil-
ar þeirra geri sér fulla grein fyrir því.
Þau eru orðin stjómmálaafl. Aðstend-
endur þeirra hafa rifið sig upp úr hefð-
bundnum hugsanagangi stjómmála-
flokkanna, kannski vegna þess aö þeir
voru að reyna aö búa til eitthvert þver-
pólitískt afl, sem ekki átti að verða
stjómmálaflokkur. Eg er sannfærður
um að það var ekki jafnréttisbaráttan
ein, sem höfðaði til kjósenda kvenna-
framboðanna, heldur það að frambjóö-
endur þeirra töluðu „öðruvísi”,
hjökkuðu ekki í hefðbundnu fari í mál-
flutningi, spiluðu nýja plötu.
Og fleira er að gerast. Fjöldi laun-
þega úr öllum flokkum, og þá einkum
láglaunafólks, er nú farinn að tala
saman, þvert á allar gamlar flokkslín-
ur, og ræðir um nýtt stjórnmálaafl.
Þeir trúa ekki lengur á þá flokka, sem
hingað til hafa talið sig helstu mál-
svara þeirra, og telja nauösyn á að
stofna einhvers konar verkamanna-
flokk. Hvort sem úr slíkri flokksstofn-
un verður eða ekki og hvort sem hún
kemur þá nú eða síðar, þá segir þessi
umræðasína sögu.
Hin miklu átök, sem undanfarin ár
liafa átt sér stað í Sjálfstæðisflokkn-
um, stefna að þessum sama ósi. Þar
greinir menn á um stefnu og málefni
og viröist fátt nema kraftaverk geta
komið flokknum óskemmdum saman
að nýju. Þótt formönnum Framsókn-
arflokksins hafi með lagni tekist að
koma í veg fyrir meiriháttar klofning,
nema þegar Möðruvellingar hlupu, eru
menn þar vitanlega ekki sammála um
alla hluti og sá flokkur mun ekki vera
ósnortinn af þeim breytingum sem í
uppsiglingu eru fremur en aðrir.
Upplausnin blómstrar
Það er í þessu andrúmslofti sem
menn eru að reyna að baksa við að
stjórna þjóðarskútunni. Helstu ein-
kenni þess eru taumlaus yfirboð og
ábyrgðarleysi þeirra, sem eru í stjóm-
arandstöðu á hverjum tíma, og sífelld-
ur ótti þeirra, er við stjómvölinn sitja,
við atkvæðamissi og óvinsældir. Haldið
er dauðahaldi í vonina um áframhald-
andi „brauð og leiki”, þaö er aö takast
megi að telja fólki trú um þaö í lengstu
lög að ekki þurfi að skerða lífskjörin og
. . er ég enn sannfærðari um. ... að
endalok núverandi flokkakerfis eru ekki
langt undan.’
þess að laga efnahagsástandiö. Þar
getur einungis veriö um viönámsað-
gerðir að ræöa, sem hindra þaö að
verðbólgan aukist enn að miklum mun
þar til ný ríkisstjóm og nýr þingmeiri-
hluti tekur við völdum.
Ný stjórnarskrá?
Þaö eykur enn óvissuna um hvenær
kosið verður, að nýjar tillögur stjórn-
arskrárnefndar hafa nú loksins litiö
dagsins Ijós. Þær koma fram mörgum
mánuðum of seint. Æ fleiri láta í ljósi
þá skoðun sína aö þær verði ekki af-
greiddar fyrir kosningar, og er þaö
miöur. í þessum tillögum er margt
nýtilegt að finna, margar raunveruleg-
arstjómarfarsbætur.
En upplausnin í stjómmálunum er
svo mikil að menn geta ekki gefið sér
tíma til þess að afgreiða þær, auk þess
sem persónuleg óvild mun einnig koma
í veg fyrir það. Hiö eina, sem menn
virðast staöráðnir í að gera er aö
breyta kosningareglum. Að vísu er það
mikill stjómarfarsbót að jafna at-
kvæðisrétt fólks i landinu, bæöi eftir
búsetu og skoöunum, en hvergi nærri
nóg.
Sterkar líkur benda til þess að
stjórnmálaflokkamir muni nú ná sam-
an um nýjar og réttlátari reglur um
skiptingu þingsæta og vægi atkvæða.
En það verður ekki sársaukalaust. I
flestum flokkum ríkir djúpstæður
ágreiningur um þetta mál. Þarberjast
sumir þingmenn dreifbýlisins svokall-
aða gegn breytingum með kjafti og
klóm. Þeir kalla þaö að gæta réttar
umbjóðenda sinna, en em í raun að
berjast fyrir eigin atvinnu og kjömm.
Samkvæmt núgildandi stjórnarskrá
ber þeim að taka ákvaröanir um nýja.
Viö því er þess vegna ekkert að segja.
En skyldu þeir ætla að hafa það eins í
þeirri næstu? Skyldi það vera taliö rétt
að dómarar dæmdu í máli, sem varö-
aði atvinnu þeirra sjálfra ? Eru það að-
eins þeir sem setja lögin, er þeir dæma
eftir, sem mega hegöa sér á þann veg?
Magnús Bjamfreðsson.
Gengisfelling
og fiskverðið
Engin þjóð virðist þurfa aö fella
gengiö eins ótt og títt og Islendingar.
Þegar allt er komið í strand í efnahags-
málum þjóðarinnar kunna stjórnvöld
fá önnur ráö en fella gengi krónunnar
svo um munar. Skiptir engu þótt allir
viti að gengisfelhng virkar eins og oliu
sé skvett á verðbólgubáliö. Aö sjálf-
sögðu þarf gengi krónunnar að vera
rétt skráð, þannig gð það mæli verð-
mæti afurða okkar á alþjóðlegum
mörkuðum nokkum veginn eölilega.
Oft læðist þó að sá grunur að ýmis önn-
ur og annariegri sjónarmið ráði hér úr-
shtum.
Þegar líður að hinum ársfjórðungs-
legu f iskverðsákvörðunum stjórnvalda
upphefst einhver hinn mesti skrípa-
leikur sem settur er á svið á Islandi.
Utgerðin er á hausnum og þarf að fá
hressilega hækkun til þess að borga
aukinn olíukostnað og f jármagnskostn-
aðinn á stóru lánunum sem skuttogar-
inn var keyptur meö. Sjómennirnir
kvarta yfir því að laun þeirra hafi ekki
hækkaö eins og laun manna í landi þótt
tekjur þeirra séu oft miklu meiri held-
ur en þær sem við landkrabbarnir ger-
um okkur ánægða með. Fiskvinnslan
er á hausnum og getur ekki borgað
krónu meira fyrir fiskinn, annars
verður bara að loka og senda fólkið
heim. Veslings sjávarútvegsmálaráð-
herrann stendur agndofa frammi fyrir
öhum þessum vanda og veit ekki sitt
rjúkandi ráö. Hann endar venjulegast
á því að lýsa yfir uppgjöf sinni, skipar
oddamanni í verðlagsráði að hækka
verðið eins ogútgerðarmennirnirvilja,
en lætur gengið faha og síga eins mikið
og fiskvinnslan telur nauðsynlegt. Al-
menningur í landinu situr svo uppi með
kvöUna og aukna verðbólgu.
Spumingin er nú sú hvort gengisfeU-
ingin hafi í rauninni verið nauösynleg.
Það gáfulegasta sem heyrðist eftir síð-
ustu fiskverðsákvörðun kom frá sjó-
mönnum. Þeir benda á að gera verður
greinarmun á þeim skipum sem rekin
eru af ábyrgum útgeröarfélögum, oft-
ast með þolanlegri afkomu, og svo
þeim skipum sem eru rekin af félags-
legum ástæðum, þ.e. í atvinnubóta-
skyni. I stað grjótgarðanna sem hlaðn-
ir voru á kreppuárunum er útgerð nú í
stórum stil rekin sem atvinnubóta-
vinna. Sama er í raun að segja um
mörg fiskvinnslufyrirtæki. Þau eru
fyrst og fremst tU þess aö skapa at-
vinnubótavinnu. Réttast væri því að
ríkið greiddi niður aUan rekstrar-
kostnað þessara fyrirtækja, en leyfði
hinum að vera í friði. Þau myndu
áreiðanlega standa sig betur. Fisk-
verðið yrði þá ákveöið frá degi tU dags
eins og alvörufyrirtækin myndu um
þaö semja án allra afskipta ríkisvalds-
ins. Að lokum yrðu sjómennirnir senni-
lega betur komnir með samningsbund-
in laun ásamt „bónus”kerfi eins og
þeir hafa sjálfir bent á og þannig lausir
viö þátttöku í skrípaleiknum.
Verðtrygging sparifjár
og fjárskuldbindinga
ÖUum er orðiö ljóst að sú gamla góða
tíð er liðin er menn gátu staðið í mikl-
um f járfestingum f yrir lánsf é sem ekki
þurfti að greiða aftur nema aö nafninu
til. En þetta voru góöir dagar. Um 25
þúsund íbúðir og sambærUegt magn
atvinnuhúsnæðis var byggt á árunum
1965 tU 1977 f yrir lánsfé sem guf aði upp
í verðbólgunni og viðkomandi þurfti í
rauninni ekki aö standa skU á. M.a.o.
fjárfest var meö „gjafa”-fé frá lána-
stofnunum og skipti því oft sköpum að
hafa samböndin í lagi. Sparifjáreig-
endur máttu svo súpa seyðiö af allri vit-
leysunni, enda var svo komið að
bankamenn voru famir að ráðleggja
gömlum konum að kaupa heldur
steypustyrktarjám en leggja pening-
anaíbanka.
Sú allsherjarverötrygging sem nú
hefur verið tekin upp hefur hins vegar
valdiö mörgum vonbrigðum. Aö
minnsta kosti þeim sem héldu að verð-
bólgan myndi lognast útaf á nokkrum
árum meö verðtryggingunni. Verð-
bólgan þrífst hins vegar ágætlega með
verðtryggingunni sem virðist, ef eitt-
hvað, stuöla að stöðugleika hennar.
Neikvæð áhrif verðtryggingarinnar
em fyrst og fremst þau að fjármagns-
kostnaður atvinnuveganna er orðinn
svo þungbær aö erfitt er að láta nokk-
urt fyrirtæki bera sig. Ungt fólk stend-
ur frammi fy rir því í dag að festa kaup
á íbúðarhúsnæði með verötryggðum
lánum sem það ræður ekki við og það
sem verra er, erfiðleikarnir taka eng-
an enda þar sem greiðslubyröin fer
frekar vaxandi en minnkandi með ár-
unum, a.m.k. meðan lánskjaravísi-
tala, sem einhverra hluta vegna er
reiknuö út mánaðarlega, hækkar
reglubundið meira en kaupgjaldsvísi-
talan sem er reiknuð út á 3ja mánaða
fresti. Annars er vert að minnast á aö
þeir sem benda fingri á unga fólkiö og
segja: þiö verðið að greiða fyrh- ykkar
íbúðarhúsnæði með fullverötryggðum
vlánum eru þeir hinir sömu, og er undir-
ritaður þar engin undantekning, sem
fengu íbúðir sínar nánast að gjöf. Já-
kvæðu áhrifin eru einkum þau aö
sparifjáreigendur geta nú geymt fé sitt
í banka án þess að þaö gufi upp. En
hverjir eru þessir sparifjáreigendur?
Aköfustu talsmenn verðtryggingar,
eins og hún er nú rekin, gefa það oft í
skyn að allt sparifé landsmanna sé í
eigu barna og gamalmenna og því
verið aö ræna þessa hópa fyrst og
fremst. Langstærsti hluti sparifjár
landsmanna er hins vegar í eigu alls
kyns sjóöa og fyrirtækja sem sumir
myndu gráta þurrum tárum yfir þótt
misstu eitthvað af sparifé sínu í verð-
bólgunni.
Er þá eitthvað hægt að gera? Ekki er
hægt aö hverfa aftur til fyrri tíðar með
„gjafafé” frá. lánastofnunum. Um það
eru alUr sammála. En væri ekki hægt
að skoða aðra kosti. Hvemig væri til
dæmis aö verðtryggja útlán sem inn-
lán aðeins 50—90% og láta vextina þá
bera uppi þann hluta verðtryggingar-
innar sem á vantar. Þetta getur komið
miklu betur út fyrir þá sem geta taUð
vexti sem rekstrarkostnað í skattalegu
tilUti. Sumh- telja að aöeins þurfi aö
lengja lánstímann á verðtryggðu lán-
unum og er talað um allt aö 40 ára lán í
íbúðarhúsnæði. Ég held að þetta sé al-
rangt s jónarmiö. Islendingar hafa ekki
þá skapgerö að vilja skuldbinda sig til
þess að vera hálfa ævina eða lengur að
greiða upp íbúö sína. Almenningur hér
er y firleitt reiðubúinn tU þess að leggja
mjög hart að sér í skamman tíma við
aö koma sér upp húsnæði og ætlast svo
til að eftir 10 ár eða svo sé öUum skuld-
bindingum lokið. TU þess að koma til
móts við þetta sjónarmið þarf að bjóða
verðtryggö lán, þar sem ÖU verðtrygg-
ing gjaldfeUur strax, en greiðslubyrðin
léttist þegar líöur á lánstímann. Slík
lán í íbúðarhúsnæöi hafa til dæmis
tíðkast um langan aldur í nágranna-
löndum okkar. Tökum dæmi um slíkt
lán. Húsbyggjandi fær verðbréfalán
upp á 1 mUljón kr. þegar bygging hans
er veðhæf. Hann fær enga peninga hjá
lánastofnuninni heldur veðskírteini
sem hann selur á frjálsum markaði.
Bankar, sjóðir, og aðrir sem þurfa að
ávaxta peninga, kaupa slík veð-
skírteini á daggengi þar sem spáö er í
þróun verðbólgunnar. Segjum aö fáist
aðeins kr. 500.000 fyrir veöskírteinin
vegna þessa. Húseigandinn greiöir
raunverulega kr. 500.000 í verötrygg-
ingu og þarf nú að greiða vexti og af-
borganir af 1 miUjón til 10 ára. Hver er
þá munurinn. Jú, meö föstum árlegum
greiðslum verður greiöslubyrðin
smám saman léttari og upphaflegi
höfuöstólUnn verðminni. Sá sem keypti
veröbréfin fékk verötrygginguna strax
og getur veriö ánægður með sinn hlut
en húsbyggjandinn getur einnig veriö
ánægður ýfir því aö sjá fram á betri
tíma eftir fyrstu erfiðu árin, hafandi
fengið það fjármagn sem hann þurfti á
aðhalda.
Þetta og margt fleira er rætt á kaffi-
stofum þar sem margir menn koma
saman á einum vinnustaö. Hins vegar
mætti gjarnan heyrast meira af nýjum
hugmyndum frá þeim aöilum í „kerf-
inu” sem stjórna þessum málum. Þeir
ættu kannski að venja komur sínar á
kaff istofumar til þess að fá góð ráð.
Júlíus Sólnes,
prófessor