Dagblaðið Vísir - DV - 26.02.1983, Qupperneq 18

18
Ef dregin er gróf mynd af lísmynstri
kvenna frá aldamótum til dagsins í
dag kemur í ljós
— aölifslíkurkvennahafaaukist,
— þær eru lengur í námi í dag — en
gifta sig fyrr,
— hjónabandiö stendur yfir lengri
tíma eða 2/3 hluta ævinnar en var áöur
um helmingur.
— Bömin fæöast fyrr og á styttri
tíma þannig aö um helmingur hjóna-
bandsins er „bamlaus” þaö er börnin
farinaðheiman.
Af þessu má sjá aö margar konur
eru verkefnalausar á heimilunum á
miðjum aldri. Þá erum viö komin aö
kjarna málsins en það er aö konur leita
á vinnumarkaðinn á ný eftir aö hafa
sinnt barnauppeldi og heimilisstörfum
mismunandi langan tíma og veröa þá
oft ýmsar hindranir á vegi þeirra.
Hér er gripið niöur í setningarræðu
formanns Kvenréttindafélags fslands,
Estherar Guömundsdóttur þjóðfélags-
fræðings, sem hún flutti á ráöstefnu
sem haldin var á vegum félagsins aö
Kjarvalsstööum í síðasta mánuði.
Yfirskrift ráöstefnunnar var „Aö
koma aftur á vinnumarkaðinn”.
megintilgangur hennar var aö vekja
máls á og skilgreina eftir föngum
hvort þaö sé erfiöleikum bundiö aö
koma til baka á vinnumarkaðinn eftir
aö hafa sinnt störfum á öörum vett-
vangi og þá helst innan veggja heim-
ilisins, í lengri eöa skemmri tíma.
,,I ársriti KRFf 19. júní var á síðast-
liðnu ári fjallaö um atvinnulif og jafn-
rétti og var þá meðal annars komið inn
á þetta efni,” sagöi Esther meöal
annars. „Þessi ráðstefna er því
nokkurs konar framhald af þeirri
umræöu er fram fór 19. júní í fyrra en
er vonandi um leið upphaf aö enn meiri
umræðu.
Félagslegar aðstæður —
félagslegar afleiðingar
Fjöldi framsöguerinda var fluttur á
þessari umræddu ráðstefnu. Þrjár
konur sögöu dæmi af persónulegri
reynslu, af hlutdeild sinni á vinnu-
markaði, bæði í hlutastörfum, endur-
komum og endurmenntunarmöguleik-
um. Fjallað var á faglegan hátt um
félagslega mótun kvenna og karla og
félagslegar hindranir. Síöan voru
á dagskrá úrbætur í skipulags-
málum, dagvistar- og skólamál og
þá hafðar í huga þarfir bama, for-.
eldra, kennara og miö tekið af
breyttum þjóöfélagsháttum.
Komið var aöeins inn á skipulag
vinnumarkaöarins, taliö var aö breyt-
inga væri þörf, til dæmis meö sveigjan-
legum vinnutíma, meira framboði á
hlutastörfum og fleiru. Aö síðustu vom
valkostir í endurmenntun reifaðir.
Þaö liggur í hlutarins eðli og er
staðreynd aö hinn almenna endur-
koma á vinnumarkað hefúr talist og er
frekar vandamál kvenna en karla. Þaö
nánast til undantekninga að karl-
maöur hverfi af vinnumarkaði í einn
áratug eöa tvo en er algengt meðal
kvenna.
, ,Þaö er óhugsandi að stofna til nokk-
urrar málefnalegrar umræðu um
konur, séreinkenni þeirra og sérstakan
r^nsluheim ööruvísi en sú umræða
leggi um'leið áherslu á^á þætti sem
aðskilja reynsluheim karla og
kvenna.” Þetta innlegg er úr ræðu
félagsráðgjafanna Nönnu Siguröar-
dóttur og Þuríðar J. Jónsdóttur en þær
fluttu afar fróðleg erindi á ráöste&i-
unni. Viö skulum líta aöeins nánar á"
þaösemþærsögðu:
— Hvaö varðar slíka umræðu, hvort
heldur hún á sér stað innan veggja
heimilisins, á vinnustaö eöa á opin-
bemm vettvangi, skiptir miklu máli aö
menn velti fyrir sér hvort umræða,
sem viröist ef til vill gera meira en
mjnna, úr þeim þáttum sem aðskiija
réynsluheim karla ff§"‘kvenna, stuðlar
aö uppbyggilegri þróun báöumkynjum
til góöa eöa hvort hún er frekar til
niðurrifs.
Áþreifanlegar
staðreyndir
Þegar rætt er um hlutdeild konunnar
eöa jafnvel endurkomu hennar eöa síö-
komu á vinnumarkaðinn er áherslan
yfirleitt lögð á þær ýmsu hindranir
sem henni mæta. Mikil áhersla er lögö
á þær hindranir sem blasa viö í formi
áþreifanlegra félagslegra staöreynda.
Skortur á dagvistarstofnunum, lág
laun, ónóg tækifæri til upphefðar og
frama, tvöfalt vinnuálag, vanmat á
.EfierHAUBaaH asmroAnfrAOUA.i vn
DV. LAUGARDAGUR 26. FEBRUAR1983.
Lífshlaup konunnar
Félagsleg mótun
ómeðvitufl dulin
innrœting
Lífshlaup karlsins
Endurkoma kvenna á viimumarkadmn:
Ótal hindranir
GUIMNA OG JÓN
starfsreynslu sem húsmóðurstarfið
veitir, aldurstakmörk; allt eru þetta
dæmi um félagslegar hindranir, og
vissulega geta þær veriö erfiöar viður-
eignar eöa nánast óyfirstíganlegar í
baráttu konunnar á vinnumarkaðnum.
Og þaö er einmitt gegn þessum
sjáanlegu hindrunum sem fulltrúar í
baráttunni fyrir bættum hag kvenna,
hvort heldur á pólitiskum vettvangi
eða öörum, kjósa aö beina spjótum
sínum.
Um leiö og viö viöurkennum að
vissulega eru þessar félagslegu
hindranir mikil fyrirstaða í baráttunni
fyrir jafnrétti á við karlmenn, þá
viljum við varpa fram þeirri tilgátu að
þær séu frekar sjúkdómseinkenni eöa
afleiöing en sjúkdómur, þaö er aö
segja meiniö sjálft liggimun dýpra.
Meiniö sjálft mætti nefna hina félags-
legu mótun eöa innrætingu einstakl-
ingsins en sú mótun á sér staö á
persónulegum, félagslegum, og þjóö-
félagslegum grundvelli.
Konan, karlmaðurinn,
þjóðfélagið
Þær stöllur Nanna og Þuríöur röktu
síöan á einkar skemmtilegan hátt lífs-
hlaup konunnar annars vegar og lífs-
hlaup karlsins hins vegar. Þær greindu
frá samspili þessara tveggja þátta,
þ.e.a.s. félagslegrar mótunar og
félagslegra hindrana i lífshlaupi kon-
unnar og áhrifum þess samspils á hlut-
deild hennar í atvinnulifinu.
— Áhrifa umhverfisins fer aö gæta
strax í lífi barnsins. Þess vegna er
erfitt að segja til um með nokkurri
vissu hvort þaö-sem-aðskilur kynin er
eölislægur munur eöa áunninn af
áralöngum rótgrónum þjóöfélags-
venjum. Á lifshlaupinu (sjá
teikningar) leyndi þaö sér ekki aö
viðhorf og væntingar eru mismunandi,
eftir því hvort um stúlkur eða drengi er
aö ræöa. Þaö er búist viö því að
drengurinn veröi fýrirferðarmikill, i
von um að hann veröi sjálfstæður síðar
meir. Af stúlku er þess frá upphafi
vænst aö hún veröi prúö og elskuleg,
þurfi á vemd, jafnvel framfærslu að
halda og þá jafnframt aö hún verði
þægogstillt.
Þær vonii 'Si!iHn'l»iidnar eru viö
börnin hafa áhrif á hegðun foreldranna
gagnvart þeim og beina þeim þannig
inn á ákveðnar brautir.
I baráttu kynjanna em því nokkrar
„duldar” hindranir og í þessari
baráttu oft tilnefndir þrír sökudólgar,
konan sjálf, karlmaðurinn og þjóö-
félagiö. Viö erum sammála um að
takist aö aflífa sökudólginn, eöa aö
minnsta kosti stööva leitina að honum
um hríð, mætti beina augunum fram á
við. Við sjáum fyrir okkur ný ja draum-
sýn þar sem samhliöa lagalegum og
félagslegum lausnum yröi einnig reynt
aö finna lausnir sem miða aö því að
losa um hin fastlæstu mynstur kynj-
anna, efla sjálfstraust þeirra. Byggja
þau bæði upp innan frá og þannig
hjálpa þeim að sigrast á þeim hindr-
unum sem liggja oft svo djúpt í þeim
sjálfum. —
Hræðslan, erfiður
þröskuldur
Og þá hafa raddir kvenna heyrst,
kvenna sem hafa verið heimavinnandi
í 15—20 ár og alveg úr tengslum viö
atvinnulífiö þann tíma og hræddar viö
aö hefja störf fyrir utan heimiliö á ný.
Höfum við ekki heyrt þessi orö áöur:
— Ég hef enga menntun og oft þegar
ég sá auglýst störf áræddi ég ekki aö
sækja um. Skilyröi um menntun, fyrri
störf og annaö sem beöiö var um, var
mér um megn aö takast á við. Mig
hreinlega brast kjark og segja má aö
ég væri í blindgötu. — Eða: Eg hef sent
nokkrar umsóknir um störf eftir
auglýsingum í blööum en aldrei fengið
svar.... Eða ... þaö var auglýst eftir
„kaffikonu” í litlu fyrirtæki nýlega. Eg
þorði ekki aö lyfta upp símtólinu til að
spyr jast fy rir um starf ið. —
Er þaö ríkjandi skoðun í þjóö-
félaginu aö kona sem hefur skilað
uppeldishlutverki sínu meö sóma sé
svo ekki gjaldgeng úti á vinnumark-
aönum? Býr hún ekki yfir nýtanlegri
starfsreynslu og/eða hvernig má bæta
menntun viö starfsreynslu svo nýtan-
legtverði?
„Þaö mun vera talið algengt aö fólk
skipti tvisvar til þrisvar um aðalstarf
á æviferli sínum, því er það í hæsta
máta eölilegt aö kona, sem lokiö hefur
því vandasama starfi aö koma bömum
upp og til sjálfsbjargar, leiti aftur út
á hinn almenna vinnumarkað, auk
allra þeirra kvenna, sem fjárhagsþörf
heimilanna rekur á þann sama
markað áöur en þær sjálfar kjósa,”
sagöi Guörún Halldórsdóttir skóla-
stjóri Námsflokka Reykjavíkur meðal
annars í ræðu sem hún flutti. „Þeim
konum, sem út á vinnumarkaðinn
leita, mætti ef til vill skipta, í grófum
dráttum þó, í þr já hópa:
Skipt í hópa
eftir menntun
I fyrsta hópnum eru konur meö hald-
góöa framhaldsmenntun og réttinda-
menntun. Þær standa frammi fyrir
þeim vanda aö þær hafa ryðgað í fræð-
unum og framfarir og breytingar eru
oftast örar í starfsgreinum þeirra. Þær
grípa því stundum til þess aö fara í
nýnám þó þær hafi jafnvel háskólapróf
í grein sinni og er þaö hlutverk æðri
menntastofnana sem þessar konur
hafa fengið upphaflega menntun í aö
veita þessa endurmenntun.
Konur meö gagnfræðapróf,
landspróf eða sambærilega menntun
eru í hópi tvö. Þeim veröur mörgum
fyrst fyrir að sækja sér starfsréttindi
meö stuttu námi, til dæmis sem tækni-
teiknarar, lyfjatæknar, en stór hópur
sækir í öldungadeildir mennta- og fjöl-
brautaskólanna.”
Skólastjórinn gat þess að í 9 ár hefði
veriö starfrækt deild í Námsflokk-
unum, sem kallast hagnýt verslunar-
og skrifstofustarfadeild, og yfirleitt
eru konur 80% nemenda í þeirri deild.
Ur deild skólans, sem nefnist forskóli
sjúkraliða, útskrifast árlega um60—70
nemendur.
Þriðji hópurinn sem út á vinnumark-
aöinn leitar er langstærstur. En þaö
eru allar þær konur sem ekki luku
gagnfræöaskóla annaðhvort af fjár-
hagsástæðum eöa félagslegum
ástæöum.
Þessar konur allar, auk fjölmargra
meö gagnfræða- og miðskólapróf koma
út á vinnumarkaðinn og raöast í lægst
launuöu störfin í hóp ófaglærðra, við
ræstingar, í fiski, á bamaleikvelli,
bamaheimili og viö ýmsa aöra
umönnun langlegusjúklinga, á spítöl-
um og í mötuneytum, einnig í heimilis-
hjálp.
I samningum sumra verkalýös-
félaga em ákvæöi um starfsnám
ófaglærðs verkafólks og veita slík
námskeið oftast kauphækkun. I Náms-
flokkum Reykjavíkur hefur nú um
nokkurra ára skeiö fariö fram slíkt
nám samkvæmt kjarasamningum
Sóknar.”
Umræðuna verður
að auka
„Fullorðinsfræðsla og möguleikar til
endurmenntunar er að mínum dómi
mikilvægasti þátturinn í því aö greiöa
götu kvenna út í atvinnulífið á ný.”
Hér talar Kristín Eggertsdóttir
fræðslufulltrúi hjá Menningar- og
fræöslusambandi alþýðu. Þaö kom
fram í máli hennar aö allmikiö
fræðslustarf er á vegum MFA í
tengslum viö a tvinnulífiö. En betur má
ef duga skal og hún sagöi: „Allir ættu
að hafa jafna möguleika til aö stunda
þaö nám er hugur þeirra stefnir að. En
það er langt frá því að svo sé í dag.
Öldungadeildir úti á landi eru á tiltölu-
lega fáum stöðum, þar eiga konur því
ekki margra kosta völ vilji þær auka
viö menntun sína og hefja störf utan
heimilis. Þær hafna því oft í illa laun-
aðri vinnu. Þessu þarf aö breyta, þaö
þarf aö auka til muna umræður í f jöl-
miölum um hlut kvenna á vinnumark-
aðnum og í félagsstörfum. Til þess
þarf sameiginlegt átak kvenna.”
Slæmt skipulag
Þaö er kunnara en frá þurfi aö segja
að helstu ástæðurnar fyrir brottför
kvenna af vinnumarkaönum um lengri
eða skemmri tíma eru börnin. Sumar
konur kjósa aö vera heima hjá börnum
sínum. Aörar sem þurfa aftur, eöa þá
vilja velja þann kostinn, að vera á
vinnumarkaðnum eftir barneignir,
reka sig á vegg varðandi skipulag í
þjóðfélaginu. Þar má helst nefna
skipulag dagvistar- og skólamála.
Þaö kom fram í máli tveggja ræðu-
manna á ráðstefnunni, þeirra Bergs
Felixsonar, framkvæmdastjóra Dag-
vistarheimila Reykjavíkurborgar, og
Kára Amórssonar, skólastjóra Foss-
vogsskóla, aö samfara örum breyt-
ingum á þjóöfélagsháttum hafa
breytingar í skipulagsmálum þessara
tveggja málaflokka ekki breyst.
„Þaö kemur fram í skýrslum okkar
aö f jöldi umsækjenda bíöur eftir leik-
skólaplássi til þess aö komast á vinnu-
markaö,” sagöi Bergur Felixson
meöal annars „og athyglisvert er að
þriðjungur mæðra bama á leikskóla