Dagblaðið Vísir - DV - 16.05.1983, Qupperneq 10

10
DV. MANUDAGUR16. MAl 1983.
Útlönd Útlönd Útlönd Útlönd
„Jesús Kristur var fylgjandi
dauðarefsingu,” sagði leiðtogi
móralska meirihlutans í Bandaríkj-
unum í sjónvarpspredikun sunnu-
daginn fyrir þrem vikum. — „Hefði
hann verið annarrar skoðunar þá
hlyti hann að hafa sagt það á meðan
hann hékk á krossinum.”
Þar með lá málið ljóst fyrir Jerry
Falwell hinum íhaldssama predik- ,
ara og leiðtoga þessara vakningar-
samtaka í Bandaríkjunum sem
kölluð eru „móralski meirihlutinn”.
Það voru sömu samtökin, sem fengu
því áorkað að hætt var við sýningar
og framleiðslu á sápuóperunni
„Löður” í Bandarikjunum.
Og málið liggur jafnljóst fyrir
flestum öðrum Bandaríkjamönnum
þótt út frá öðrum forsendum sé
gengið. Samkvæmt skoðanakönnun
Gallups í fyrrahaust voru 72% fylgj-
andi dauðarefsingu. — En árið 1966
höfðu ekki nema 42% fylgthenni.
Þessi miklu skoðanaskipti eru sögð
byggjast á þeim stugg sem mönnum
stendur af fjölgun ofbeldisverknaða,
vonleysinu yfir því að engin ráð
sýnast ætla að duga, og þar með
afturhvarfs til þess frumstæða rétt-
lætis sem birtist í boðskapnum:
Auga fyrir auga, tönn fyrir tönn.
„Eg held kvikindin megi sviðna.'
Látum þá bara stikna. Þaö er ekki
mikil eftirsjá í þeim.” — Slíkar og
ámóta athugasemdir heyrðu GaHig)-
mennimir og þær hafa heyrst endur-
teknar á síðustu vikum eftir aö John
Evans var tekinn af lífi í rafmagns-
stólnum í Alabama. Ef menn ekki
beinlínis fylgja dauðarefsingunni
láta þeir sér flestir á sama standa.
Næstur bíður aftöku í sama
rafmagnsstólnum Wayne Ritter sem
var samsekur Evans.
1150 dauðadœmdir
Hér og þar í Bandaríkjunum sitja
1150 manns í fangelsum sem hafa
allir verið dæmdir í dauða. Flestir
þeirra hafa ekki notaö enn til þrautar
alla áfrýjunarmöguleika sína en
búist er við þvi að fimmtán til
tuttugu menn verði teknir af lífi á
þessu ári.
Allt er það undir því komið í hvaða
ríki þeir hafa verið dæmdir þegar
spurt er um aftökuaðferðina. Hvort
þeir lenda í einhverjum þeirra
fimmtán rafmagnsstóla, sem enn
eru í notkun, eða í einum af níu gas-
klefum sem notaðir eru annars
staðar eða þá í einhverjum gálg-
anum sem nóg er af enda auðsmíðað-
ir ef þá vantaði. 1 fimm ríkjum hafa
menn tekið upp „mannúðlegri”
aftökuaðferð þar sem banvænum
eiturskammti er sprautað beint í æð
hins dauðadæmda.
A einu ári hefur dauðadæmdum
föngum fjölgað um 200. Stööugt
bætast fleiri í hópinn. Frá því 1979
hefurfjöldiþeirra tvöfaldast.
„Gamli neistinn"
Elsti rafmágnsstóllinn í Banda-
ríkjunum er „Gamli neistinn” í New
York sem tekinn var í notkun árið
1890. Fram til 1963 þegar Eddie Lee
May endaði sína lífdaga ólaður við
hann höfðu 695 karlar og konur látið
lífið í 2000 volta spennunni sem
„Gamli neistinn” sendi í gegnum
þau. Hann átti heima í Sing Sing, því
fræga fangelsi, en var fluttur spöl-
korn neðar eftir Hudsonánni í
„Græna garös”-fangelsið.
En „Gamli neistinn” mun standa
brúkunarlaus enn um hríð því að
hinn nýkosni ríkisstjóri New York,
Mario Cuomo, hefur lýst því yfir að
hann muni beita sér gegn fullnustu
dauðadóma, svo lengi sem hann
verði við embætti. Því verður New
York-ríki meðal undantekninga þar
sem annars 38 ríki hafa innleitt
dauðarefsingar aö nýju og fleiri
íhuga að fylgja því fordæmi í náinni
framtíð.
Sögulegt ofbeldi
Saga vesturheims frá seinni
tímum einkennist í meiri mæli en í
gamla heiminum af ofbeldi og
„sjáifs er höndin hollust”-kenning-
unni við að útdeila réttlæti. Aftökur
án dóms og laga eins og sýndar eru í
vestrum, hnefauppgjör og byssuein-
vígi eru nær raunveruleikanum en
margan grunar utan Bandarikjanna.
Stórborgarglæpirnir einkennast
heldur ekki af neinum silkihönskum.
Afbrotafréttir í blöðum og sjónvarpi
greina oft frá meiri grimmd og blóð-
þorsta en reyfarahöfundar eins og
Mickey Spillane eða Truman Capote
gátubúiðtil.
A árunum fyrir síöari heims-
styrjöld voru að meðaltali 200
aftökur á ári. Upp úr 1950 voru
aftökur svo alvanalegar að þeirra
var naumast getiö nema í til-
kynningarformi og þá í dreifbýlis-
blöðum.
1933 voru 9,7 manndráp á hverja
100 þúsund íbúa í Bandaríkjunum.
Hlutfallið er svipað í dag. Það er tí-
falt hærra samt en í öörum iönaöar-
ríkjum eins og Bretlandi, Vestur- .
Þýskalandi og Frakklandi.
Happa- og glappa-
aðferðir
Hin nýja stétt, félagsfræðingarnir,
hefur auðvitað grúskað í þessu fyrir-
brigði réttarsamfélags sem eru
dauöadómamir. Þær athuganir hafa
leitt í ljós að hörundslitur, kynþáttur,
þjóöfélagsstaöa og menntun skiptir
meira máli um hverjir eru dæmdir
til dauöa og hverjir ekki, fremur en
þaðhvaðafbrotið var alvarlegt.
Yfir 40% þeirra 1150, sem sitja nú í
dauðadeildum bandarískra f angelsa,
eru svartir. Uttekt sem Hans Zeisel
prófessor gerði á dauöadómum í
Flórída, (birt í lagariti Harvard-
háskóla 1981), leiddi til ályktunar um
að hörundslitur eða kynþáttur
fómardýrsins gat skipt sköpum um
dómsniöurstöðu. Hættan á að lenda i
dauðadeildinni, ef fórnardýrið var
negri, var nánast núll, samkvæmt
niöurstöðum hans. (Tveir pólskætt-
aðir bílasmiðir, sem í janúar í vetur
drápu Kínverja á krá í Detroit, voru
nýlega dæmdir í þriggja mánaða
fangelsi skilorösbundið og 5 þúsund
dala skaðabætur. Þótti þó sannað að
þeir væru upphafsmenn ýfinganna
sem leiddu til morðsins. Dóms
forsendur voru þær að annar sótti
kvöldskóla og hinn var maður í föstu
starfi. Möguleikarnir á endurtekn-
ingu þóttu sáralitlir.)
Tíu ára hló
1972 hafði dauðadómi ekki verið
framfylgt í fimm ár, og úrskuröaöi
hæstiréttur aö dauöarefsing stang-
aöist á við stjórnarskráriögin. Meðal
annars vegna þess að mismunandi
lög giltu í hverju ríki, svo að menn
voru ekki jafnir fyrir lögunum, eftir
þvi hvaða búsetu þeir höföu eöa öllu
heldur hvar þeir voru dæmdir. 1977
var þessum úrskurði aftur breytt.
I dag em aðeins tveir af dómurum
hæstaréttar mótfallnir dauöarefs-
ingu og meirihluti hins almenna
borgara er, eins og forsetinn sjálfur,
fylgjandi þyngri viðurlögum og vilja
færri náðanir og fullnustu dauða-
dóma.
Fælandi?
Ein aðalrökin, sem menn telja
fýrir dauðarefsingu, eru þau að hún
hafi fyrirbyggjandi áhrif eða orki
fælandi. Nefnilega að afbrotamaður-
inn hræðist fremur dauðarefsinguna
en lífstíðarfangelsið. Ýmsir glæpa-
sálfræöingar hafa borið á móti
þessu. Halda þeir því fram að
ofbeldismenn unni ofbeldinu og hætt-
unni og að þeim hrjósi síður en svo
hugur við vofeiflegum dauðdaga, eða
hvort þeir deyi ungir. Og alls ekki sé
um það að tala að einhver axarmorð-
ingi, sem gengur berserksgang, sé á
því andartaki að vega og meta afleið-
ingarnar.
Albert Camus orðaði þetta á annan
máta í ritgerð sem hann skrifaði
gegn dauðarefsingunni: „I þá tíð,
þegar vasaþjófar í Lundúnum voru
leiddir í gálgann, léku starfsbræður
þeirra listir sínar í áhorfendaskar-
anum á meöan hinn óheppni úr
þeirra hópi sté dauöadansinn í
bööulsreipinu.” — Lærdómurinn er
sem sé sá af reynslunni og sögunni
að dauðarefsingin verki ekki á neinn
mátafælandi.
En þessi eða önnur rök hafa ekki
mikil áhrif í Bandaríkjunum. Kann
því að ganga í garð þar að nýju sá
tími þegar aftökur voru svo alvana-
legar að þær sættu ekki tíðindum.
(Arvid Brynehjá „Dagbladet”).
17 ára ungUngur, WUlie Francis, lifði af fyrstu tilraun i Louisiana til þess að nota flytjanlegan rafmagnsstól. Það
var 1946. Astæðan var spennufall. Honum sagðist sjálfum svo frá: „Mig logsveið í hausinn og vinstri fót. Augun
ætluðu að springa úr hausnum á mér. Ég sá bláar rósir og græna flekki og reyndi að hoppa út úr ólunum. Ég fann
bragð í munninum á mér af storknaðri feití, líkast köldu hnetusmjöri.”
1150bíðaí
dauðadeildum í
Bandaríkjunum