Dagblaðið Vísir - DV - 20.12.1984, Blaðsíða 32

32
DV. FIMMTUDAGUR 20. DESEMBER1984.
Menning Menning Menning Menning
Nauðsynlegt framlag flokks-
HÆTT KOMNIR
FLUGMENN
VANDAÐUR OG FALLEGUR
MOKKAFATNAÐUR
ER TILVALIN
JÓLAGJÖF
Frakkastíg 12
£ Feldur sf. Sími 12090
Sœmundur Guðvinsson:
HÆTTUFLUG.
Sannar spennusögur af þolraunum (slenskra
flugstjóra.
^ Vaka, Roykjavík 1984.114bls.
Eg hef aldrei getað skilið þá landa
mina sem geta lesið sjóslysasögur í
tugum binda, en hitt get ég vel skilið
að gaman sé að lesa um hættur sem
eruyfirstignar.
Sæmundur Guðvinsson hefur
skráð frásagnir sjö flugstjóra af
hættuflugi við ýmsar aðstæður á
tímabilinu 1951 tii 1983. Flugstjórarn-
ir eru þessir: Anton Axeisson, Ámi
Vngvason, Björn Guðmundsson,
' Hörður Sigurjónsson, Ingimar K.
Sveinbjömsson, Jóhannes Markús-
son og Þorsteinn Jónsson.
Þetta eru þekkiiegar sögur af
vélum og veðri lipurlega skrifaðar í
blaðamannastíl. Vélum og búnaði er
lýst að því er mér virðist (er sjálf
ófróð) af kunnáttu án þess að verða
of ítarlegt fyrir framvindu frá-
sagnarinnar, sem er hröð og hnökra-
laus.
Þessi bók er safn til sögu flugsins á
Islandi og sjálfsagt að halda þvi til
haga sem merkilegt er eða segir ein-
hverja sögu. En sumir þættirnir eru
nú ósköp þunnir, segja kannski frá
einu óhappi (sem raunar hefði getað
valdið slysi, því er ekki að neita, en
gerði það ekki — sem betur fer) án
þess að lesandi kynnist þeim sem
lenda í óhappinu. Það er nú svo, því
miður. En það er líka gaman út af
fyrir sig að kynnast bara veðri og
vindum. Og svo auðvitað vélunum.
Þeim er klappað og farið um þær
höndum.
Mér fannst skemmtilegust frá-
sagan af dularfullu fyrirbærunum
(UFO — unidentified flying objects)
og tilgátum flugmanns um litla hluti
með stóru segulsviöi.
Rannvelg
Bókmenntir
Rannveig G.
Ágústsdóttir '
foringia til stjornmálasögunnar
Vilhjálmur Hjélmarsson:
EYSTEINN f BARÁTTU OG STARFI.
II. bindi œvisögu Eysteins Jónssonar.
Vaka 1984.
Nú er auöséö orðið, að ævisaga Ey-
steins Jónssonar, fyrrum alþingis-
manns, ráöherra og formanns
Framsóknarflokksins, verður a.m.k.
þrjú bindi þykk, og það er miöbindiö
sem þeir fóstbræður aö austan hafa
sent frá sér fyrir þessi jól. Ekki
dugar minna en hátt á f jórða hundr-
að blaðsíöna til þess að afgreiöa þaö
fimmtán ára tímabil íslenskrar
stjórnmálasögu, sem þar er fjallað
um, frá og með kosningum 1942,
þegar myndun þingræðisstjórnar
mistókst að þeim loknum, og til
hræðslubandalagsins fræga, sem
likamnaðist í þriggja flokka vinstri
stjórn á vordögum 1956.
Þetta er auövitaö saga timabilsins
af sjónarhóli Vilhjálms og heimilda
hans, sem eru margvislegar, en þær
heimullegustu, sem nú eru notaöar í
fyrsta skipti sem þáttur í almennri
stjórnmálasögu landsins, eru geröa-
bækur miðstjómar og framkvæmda-
stjómar Framsóknarflokksins, sem
Guðbrandur Magnússon ritaöi
löngum. Við og viö bregður
Vilhjálmur sér í smiðju til þess
Eysteins sem enn stendur keikur
fjörs á línu meðal okkar. Vilhjálmur
segir svo í formála:
„Margt ber til á ferli stjórnmála-
mannsins Eysteins Jónssonar þessi
ár: Frelsisbarátta Islendinga er
leidd til lykta með lýöveldisstofnun.
Uppgjör fer fram í Framsóknar-
flokknum. Hafin er útfærsla fisk-
veiðilögsögu Islands. Fengist er við
vandamál smáþjóðar á styrjaldar-
tímum. Gengið frá stöðu Islands í
nýjum heimi, sem mótast aö
. styrjaldarlokum. Einnig koma til
stórbrotin viðfangsefni í efnahags-
málum, atvinnulífi og menningar-
legum efnum. Deilur eru með þeim
heitustu á þessari öld. I kjördæmi
þingmannsins kallar margt að.”
Þetta er sæmilegt yfirlit um bókar-
efiiiö, en ekki kann ég við það þegar
svo er til orða tekiö aö frelsisbarátta
Islendinga hafi verið leidd til lykta
með lýöveldisstofnun. Það eru að
vísu áfangaskipti, en frelsisbarátta
Islendinga var ekki þá og verður
vafalaust seint leidd til lykta, og ég
held að áratugimir eftir lýðveldis-
stofnun hafi sýnt þetta ljóslega.
Stjórnmálamönnum hættir til að
rugla saman frelsisbaráttu og sjálf-
stæðissókn, en það er höfuðsynd, og
raunar var sjálfstæöisbaráttunni
ekki lokið 1944. Hún stendur enn, þótt
hún sé ekki alveg eins heit og frelsis-
baráttan síðan.
Þótt stjórnmálabaráttan knýi að
sjálfsögðu mjög á í Eysteinssögu Vil-
hjálms, gefur hann sér tíma til þess í
upphafi að skreppa með Eysteini
undir bert loft í „orkuöflun”, aðal-
lega á skíðum. Eins og kunnugt er á
Eysteinn þar mikinn og góðan hlut
að mikilvægu fordæmi, og varla
leynir sér sú orka, sem hann hefur
aflað sér með þeim hætti um dagana.
Bókinni lýkur síðan meö stuttum
kafla um fjölskyldu og heimilislíf
Eysteins. Þetta er auðvitað góð og
Bókmenntir
Andrés Kristjánsson
gild aðferð til þess að koma þessum
þáttum til skila, án þess aö þeir trufli
stjómmálasöguna um of, og minna
mátti nú varla vera af þessu tagi í
lífsbókEysteins.
Helstu tíðindin
En hver eru þá helstu tíöindi
þessarar gildu bókar um merkilegt
tímabil í stjómmálasögu landsins,
þar sem leyst er frá skjóðu einhvers
áhrifaríkasta stjómmálamanns
þess? Þau eru ekki mörg, sem koma
á óvart, en þar skýrist því fleira til
meiri hlítar í hljómkviðunni allri.
Líklegt er að mönnum þyki mestu
skipta skýrslur Vilhjálms og Ey-
steins um aðdraganda stjórnar-
myndana á tímabilinu — gefnar inn-
an frá úr Framsóknarflokknum.
Þessi sögufylling hlýtur að vera og
er forvitnileg um margt, enda leggja
þeir saman í mál þeir sem vel eiga aö
vita, og hafa auk þess nánustu
heimildir til stuðnings. Og þeir fara
með gát, ríða ekki á nein tæp vöð,
leyfa sér litlar vangaveltur eða get-
gátur um orsakir og afleiðingar og
leggja engum illt til úr eigin barmi —
láta heimildir tala sinu máli og les-
anda álykta þegar nærri einhverjum
gæti höggvið. Þama eru vitanlega
ýmsir staöir þar sem lesandi staldr-
ar við og hugsar sitt.
Eysteinn veit ofur vel, að þarna er
honum nokkur vandi á höndum.
Hann má ekki bregða á brun eða svig
með tilþrifum á tæpum stigum fólki
til skemmtunar. Hann veit að vitnis-
buröir bókarinnar verða kross-
prófaðir með samanburði við frá-
sagnir annarra flokksforingja, þegar
heildarsagan verður sett saman.
Uppgjörið
við Jónas
Vmsum hefur vafalaust leikiö
nokkur forvitni á því, hvernig Ey-
steini færist að segja frá uppgjörinu
við Jónas Jónsson, og varla verður
annað sagt en honum farist þaö vel.
Þar lítur hann yfir málið eftir ár og
dag með raunsæi og hallar ekki máli,
og þótt hann geri engar játningar eða
afsakanir fyrir sína og flokksins
hönd, seilist hann hejdur ekki til rétt-
lætinga, en segir hlutlaust frá og
lætur menn um að dæma. En það er
til marks um, hve þetta er heitt mál
enn, að Vilhjálmur leitar þama
meira til Eysteins sjálfs um vitnis-
burð en í flestum öðrum stjórnmála-
efnum bókarinnar.
Eysteinn segir það hreinskilnis-
lega, að þetta hafi verið sér „hin sár-
asta raun”. Það má telja eðlilegt, að
flokksstjómin áliti nauðsynlegt, úr
því sem komið var málefnaágrein-
ingi við Jónas Jónsson, að „gefa yrði
æðimörgum flokksmönnum í S-Þing.
kost á að kjósa annan frambjóöenda
á vegum flokksins en Jónas Jóns-
son”, eins og hann segir, en það var
of langt gengið að gera aðför að
flokksfélagi sýslunnar og reyna
jafnsterklega að hafa áhrif á fram-
bjóðendaval félagsins, sem átti þó
óskoraðan valsrétt eftir öllum regl-
um. Það vom þessi mistök sem ollu
ósigri flokksstjómarinnar í kjör-
dæminu fyrir Jónasi og sameinuðu
Þingeyinga um hann í miklu ríkari
mæli en pólitisk efni stóöu til. En nú
fjórum áratugum síöar er auövitaö
rétt að minnast þess, aö flokkstök og
pólitísk handjárn vom með öðrum
hætti í landinu þá, og nú mundu þessi
átök vafalítið hafa gerst meö öðrum
hætti.
Aðalatriði þessa máls voru átökin
um framboðið milli flokksst jórnar og
Eysteinn Jónsson.
heimafélags, og yfir þann þátt er
heldur lauslega farið. Þar komu
ýmsir fleiri sendimenn við sögu en
Eysteinn Jónsson.
Ásókn í rikisstjórn
I frásögnum af aðdraganda aö
þátttöku Framsóknar i ríkisstjóm-
um vekur það ef til vill mesta
athygli, hve Eysteinn virðist ætíð
hafa sótt það f ast að flokkurínn færí í
ríkisstjórn þegar þess var einhver
kostur, og þá ekki síöur meö
Sjálfstæðisflokknum en til hinnar
handar, og Hermann Jónasson lík-
lega ætíð verið andvígur stjómar-
samstarfi við Sjálfstæöisflokkinn,
nema þá helst á þjóðstjómargrund-
velli eða í neyðartilvikum á stríðs-
tímum. Þessa sögu rekja þeir Vil-
hjálmur og Eysteinn glögglega og af
heilindum að því er best verður séð.
Þótt Eysteinn virðist oftast hafa
barist fast fyrir stjómarsamvinnu
við Sjálfstæðisfiokkinn, þegar hún
var á dagskrá, er ekki hægt að segja
að hann væri hallur undir hann, því
að hann hélt ætíð fast á sínum
málum, og framsóknarmenn stimpl-
uðu hann aldrei sem sérstakan hægri
mann. Eigi að síður kemur munur á
afstöðu hans og Hermanns þarna
D V-mynd G VA.
glögglega fram, þótt samvinna
þeirra væri aligóð.
Þaö er auðvitað fjölmargt annað
sem gaman væri aö líta betur á í
þessari bók, en hér er hvorki rúm né
tóm til. En í heild er hún skilrík
heimild um þennan stórpólitíska
tíma og nauösynlegt framlag i púkk
og pott flokksforingjanna í landinu,
þar sem sagan kraumar og bíður
matreiðslu og framreiðslu sagnfræð
inga. En maöurínn Eysteinn Jónsson
og yfirsýn hans um liðna daga af þvi
æðra plani sem hann er kominn á er
enn um of í bakhúsinu. Vonandi
kemur hann betur fram í síðasta
bindinu og verður þá lausarí undan
oki þess pólitíska nauðsynjaverks
sem verið er að vinna í þessari bók.
Mér þykir Vilhjálmi hafa tekist
enn betur við gerð þessarar miöbók-
ar en hinnar fyrstu. Þetta er í megin-
dráttum frásaga hans og heimilda-
tíund um Eystein i baráttu og starfi
með hóflegum tilvitnunum í ræður
Eysteins en of litlum í hann sjáifan á
þessari stundu en þó nokkrum sem
betur fer. Og Vilhjálmur er mjúk-
lega ritfær, mjög glöggur og
skemmtilegur frásagnarmaður. All-
margar lýsifyrirsagnir hans í
textanum eru til stórmikilla bóta.