Dagblaðið Vísir - DV - 21.12.1984, Blaðsíða 15

DV. FÖSTUDAGUR 21. DESEMBER1984.
15
Menning Menning Menning Menning
Lilja K. Möiler.
öskrifl.
Skáldsaga.
Almenna bókafólagifl 1984.
Þeir eru margir sem trúa því aö
veruleikinn sé skynsamlegur og lífiö
rökrétt viöbragö. Slíkum mönnum
þykja tilfinningar best geymdar í lok-
uðum hirslum því þær geta truflað
sjálfsánægjuna, mókiö og öryggið. Því
komast þeir gjaman í kerfi fari ein-
hver úr kerfi og neiti aö vera rökréttur
og fyrirsjáanlegur eins og þeir.
Söguhetjan í öskrinu eftir Lilju K.
Möller er þessháttar mannvera: til-
finningasöm kona á þrítugsaldri, ofur-
næm og mótsagnakennd, hamslaus,
opin og heitir Ára. Hún er haldin ör-
vilnaðri ástarþrá en á erfitt upp-
dráttar í „ástlausum heimi”, leit
hennar aö hlýju og skilningi mætir
fjandskap og tílfinningaieysi enda sam-
félagið grimmt og fullt af vondum leik-
urum, sambýlismaðurinn þroskaheft-
ur og móöirin full af ósigri sem snerist
í hatur á dótturinni áður en hún fædd-
ist. Líf Áru er átakanlegt mjög því
ástarþráin er samslungin djúpsettri
sektar- og vanmáttarkennd. Hún vill
vera hún sjálf en lætur stjórnast af
geðflækjum umhverfisins, sér sjálfa
sig í gegnum hatursaugun, full af ráö-
villtri sjálfsvorkunn. Móöir hennar
hafði kosið aö „drepa tilfinningarnar,
sem þjáöu hana látlaust” (17), hætta
að „vera til” svo hún fengi afborið líf-
ið. Ára afber hinsvegar ekki lífiö af því
hún fær ekki að „vera til” sem mann-
eskja. Samfélagiö og hennar nánustu
krefjast þess sífellt aö hún haidi kjafti
og sé sæt, gleymi sjálfri sér og lifi í
hlutverki.
Söguefniö: tilvistarvandi ungrar
konu í fyrirskipandi samfélagi — er al-
kunnugt úr „kvennabókmenntum”
seinni ára. Mörgum hefur þótt þær ein-
kennast um of af leiöigjömu ergelsi,
kvenrembu og svarthvítri sálarfræði:
konur eru illa farin fórnarlömb og
karlar eigingjarnir böðlar. Kven-
rembu sagöi ég en máske væri réttara
aö segja: kvenfyrirlitningu. Lilja
fellur í sumar gryfjurnar því margt er
klisjuborið í bók hennar. Fyllingu
vantar í persónurnar, sérstaklega
sambýlismann söguhetjunnar. Vera
má aö hann sé til í geðríku tali beiskra
kvenna en ekki í veruleikanum. Móöir-
in er hinsvegar betur gerð svo lesand-
anum verða ljós þau rök sem hafa svo
geigvænleg áhrif á líf dótturinnar. Þær
tvær tengjast innan sögunnar í endur-
tekningu: fóstureyðing eða ekki fóstur-
eyðing. Niðurstaðan að dóttirin sem
„dó til lífsins” við fæðingu óviljabam,
ákveður að slíta sig undan áhrifavaidi
móöurinnar og „fæðast til lífsins” í
gegnum barn sitt.
öskrið er um margt klisjuborin
ádeila á kvennakúgun en um leið hefur
sagan almenna og síðurensvo tuggulega
skírskotun. Kjarninn er frelsið sem
Lilja sýnir framá að enginn sækir
annaö en í sjálfan sig. Söguhetja
hennar er meira en umhverfi í líkama
því við sögulok uppgötvar hún mögu-
leikann í sjálfri sér, lífskostinn, og um
leið: að ósigur eða kuldi annarra krefst
ekki uppgjafar hennar. Hún ákveður
því að ganga í þveröfuga átt við móður
sína og gefa barni sem hún ber undir
belti Uf sitt og ást. Þaö er leið hennar
til sjálfstæðis og frelsis: aö rækta lífiö i
sjálfri sér.
örstutt lýsing segir lítið en fullyrða
má að boöskapur Lilju: að menn varpi
af sér grímunni, séu þeir sjálfir og
leyfi öðrum að vera það — sé ævinlega
timabær og ferskur. Adeilan á sálar-
leysi, kúgun og bælingu er heit og ofsa-
fengin einsog bókarheitið gefur til
kynna. Höfundurinn nöldrar ekki
heldur „öskrar af tilfinningu” og til þess
þarf dirfsku og einlægni sem okkar.
„skynsömu” höfunda vantar. Hins-
vegar er höfundi á stundum svo heitt í
hamsi að varla greinast orðaskil í
öskrinu. Frásögnin er á köflum alltof
orðmörg, flaustursleg og jafnvel
kauðsk. Höfundur hefði betur stöövaö
orðaflauminn hér og þar, hugsaö sitt
ráð, leiörétt málfarsvillur og unniö úr
endurtekningar því ofnotkun orða
getur gert hugsun hlægiiega eða
jafnvel merkingarlausa. Þannig finnur
sögukonan Ára margsinnis til öryggis-
leysis, einmanakenndar, angistar,
ótta, vonleysis og sektarkenndar í
einni og sömu setningu — auk marg-
víslegra geðhnúta (t.d. 125). Þessi orð
eru of dýr til að þola slíka meðferð. Hér
Öskrað af tilfinningu
sem alltof víða hleypur æst geð sögu-
konunnar meö höfund í gönur. Líf Áru
er vissulega átakanlegt og líf annarra
persóna kalt en er ekki fullmikið sagt
aö það sé allt í senn: eigingjarnt, hé-
gómagjarnt, ógeðslegt, viðbjóðslegt og
andstyggilegt (117). Stundum er betra
að vanbjóöa en ofbjóða þótt verið sé að
lýsa hamsleysi og hita — því munur er
á tilfinningu og tilfinningaþembu í stíl.
Sömuleiðis hefði höfundur mátt fara
varlegar með líkingar og hugtök. Tákn
einsog „drekinn” (II) sem á að merkja
grimman og sálarlausan veruleika
deyja einhvern veginn í bægslagangi
orða sem litla merkingu hafa, nafnorða-
Bókmenntir
Matthías V.
Sæmundsson
ruðningur stendur í háttvirtum les-
anda og stundum er hann skilinn eftir
með öllu gáttaður. Fyrir koma
furðulegar klifanir einsog þegar sama
hugsunm er þrítekin í einni og sömu
setningu: „Eg er til og vera mín er lif-
andi” (183). Þetta hófleysi, sem oft
virðist hroðvirkni einni að kenna, lýtir
textann mjög — og eyðir oftsinnis þeim
tilfinningum sem honum er ætlað að
geyma.
Á leið útúr skurn
Islenskir skáldsagnahöfundar hafa
furöu margir verið jafnskynsamir og
kerfiskarlarnir sem nefndir voru í
upphafi þessarar greinar. Verk þeirra
þarafleiðandi fyrirsjáanleg og svona
heldur leiðigjörn. Oftsinnis hafa þeir
vikið af veginum sem liggur tii manns-
ins þótt hann hljóti ávallt að vera það
„blóm” sem skáldsagan reynir að
brjóta skurnina af. Myndina: blóm á
leið útúr skurn, má sjá á kápu öskurs-
ins. Hún er á sinn hátt táknræn fyrir þá
þróun sem nú á sér stað í íslenskri
skáldsagnagerð þar sem tilfinningin
hefur aftur öðlast fuilan þegnrétt. Aö
vissu leyti er hún einnig táknræn fyrir
söguna sjálfa og höfund. Skurnin er
ekki af þótt brestir séu komnir í hana.
MVS.
Nú kætast allir
enda skemmtilegur og indæll tími framundan.
Á góðri stundu njóta allir sín vel
í peysu frá Iðunni.
‘Jéuntv
SKERJABRAUT 1,
SELTJARNARNESI