Dagblaðið Vísir - DV - 04.09.1985, Síða 10

10
DV. MIÐVIKUDAGUR 4. SEPTEMBER1985.
Bylting
ólíkleg
í Suður-
Afríku
- Yf irvöld enn nógu máttug til að berja
niður svarta stjórnarandstæðinga
Þrátt fyrir ofbeldi og morð, fjölda-
mótmæli og kúgun minnihlutastjóm-
ar hvítra á blökkumönnum, er
Suður-Afríka enn ekki á barmi bylt-
ingar, eins og kannski mætti halda af
fréttum.
Þetta er sameiginlegt álit sérfræð-
inga um málefni landsins.
Á yfirborðinu eru sum sömu ein-
kennin og hafa sést áður. Fjöldamót-
mæh gegn yfirstétt sem bælir niöur
lýðinn. Efnahagsörðugleikar koma
niður á öllum þorra landsmanna.
Þetta virðast vera sannprófuð merki
þess að bylting sé í nánd, merki sem
sáust í Rússlandi og Iran og fjöld-
anum öllum af öörum löndum. Hví
ekki í Suður-Afríku?
Ekki heilsteypt þjóð
Eftir 19 mánaöa óeirðir og dauöa
670 manna á þessum 19 mánuðum, er
enginn félagsfræöingur í Suður-
Afríku reiðubúinn að halda því fram
að bylting muni aldrei verða í Suöur-
Afríku. En stjórnmálafræðingurinn
Robert Schrire við háskóla Höfða-
borgar segir:
„Við vitum ekki um neina stjórn
sem hefur fallið einfaldlega vegna
þess að hún er slæm. Hún verður aö
tapa viljanum til að halda völdum,
eins og gerðist með keisarann í Iran
til dæmis.”
Einn munur er á ástandinu í Suður-
Afríku frá löndum þar sem fólk hefur
snúist gegn stjórnvöldum. I Iran var
það ein og heilsteypt þjóð sem átti í
kreppu, en í Suður-Afríku er engin
slík eining. I Suöur-Afríku búa
margir mismunandi hópar fólks sem
einungis framgangur sögunnar
hefur dæmt til að búa á sama land-
svæði.
Ekki veik ríkisstjórn
Múslímskir byltingarmenn náðu
völdum í Teheran undir leiðsögn
Ayatolla Khomeini eftir að keisarinn
flúði land áriö 1979 í skugga fjölda-
uppreisnar.
„I Iran kom í ljós aö það er ekki
• Suður-Afríka brennur, en bylting tr ekki likleg, segja sérfræðingar.
hægt að ganga mjög langt í því að
skipa herjum og lögreglu að skjóta á
isitt eigið fólk,” sagöi Schrire.
Hann sagöi að suður-afríska
lögreglan hefði hingaö til ekki sýnt
neitt hik við að skjóta óvopnaða
blökkumenn.
Schrire, sem hefur fylgst mjög
náið meö ástandinu í Suður-Afríku,
sagði að til að gera velheppnaða bylt-
ingu þyrfti samspil tveggja þátta:
mjög alvarlega aðför að ríkisstjóm-
inni frá stórum hluta þjóöarinnar og
veika ríkisstjórn.
„Byltingin er ekki handan við
horniö, en annar þessara tveggja
þátta er þegar til staöar,” sagði
Schrire. Andstaðan væri fyrir hendi,
enda væru fjölmennari hópar en
nokkru sinni áður farnir að mótmæla
opinberlega.
Halda fast
í valdataumana
En Schrire segir aö hinar 4,7 millj-
ónir hvítra borgara Suður-Afríku
haldi enn fast um valdataumana og
séu líklegar til að gera það í fyrir-
sjáanlegri framtíð. „En valdahlut-
föllin hafa breyst geysilega,” bætti
hann við.
Schrire telur að stjórninni stafi
hætta af lélegu efnahagsástandi,
flótta hvítra faglærðra manna og því
að hvítir innflytjendur eru orðnir
nær engir.
Kynþáttaóeiröir undanfarinna
mánaða hafa orsakað gjaldeyris-
kreppu, sem nú síöast olli því að
stjórnin frestaði í fjóra mánuði
af borgunum á erlendum lánum.
Sambandsleysi
Félagsfræðingurinn Lawrence
Schlemmer, sem kennir við Natal
háskólann, sagði nýlega að ástæðan
fyrir kynþáttaóeirðunum undanfariö
væri sú að blökkumenn og lögreglu-
menn litu ekki á sig sem hluta af
sömu þjóð. „Það er alvarlegt sam-
bandsleysi sem hrjáir þetta land.
Það er ómögulegt að segja hvað
getur gerst á meðan andstæð-
ingarnir eru svo gersamlega
ókunnugir hver öðrum,” sagði hann.
Schrire segir að stjórnir hvítra í
Suður-Afríku hafi alltaf verið leiknar
við að „sundra og sigra” — að etja
andstæðingum sínum saman.
Þriggja alda vera hvítra manna í
Suður-Afríku hefði verið saga banda-
laga milli hvítra og hinna ýmsu hópa
svartra.
Barátta fyrir
tilverurétti
Margir hvítir Suður-Afríkubúar
sjá kynþáttaóeirðirnar í landi sínu
sem baráttu fyrir tilverurétti sínum.
Jafnvel sem baráttu upp á líf og
dauða.
Það hvernig stjórnin hefur tekið á
stjórnarandstöðunni sýnir berlega
að hún er reiðubúin að nota hvaða
aðferðir sem þarf til að bæla niöur
andstöðu. Hún er jafnvel tilbúin að
berja hana niður með hervaldi til að
viöhalda kynþáttaaðskilnaði.
Schrire sagði að keisarinn í Iran
hefði sjálfur komiö sér frá völdum
með því að breyta allt í einu um
aðferðir, frá hreinni kúgun á allri
stjórnarandstöðu til linkindarstefnu
og málamiðlana.
Hann sagði að ólíklegt væri að
stjórnin í Pretoríu geröi hið sama.
Það hefðu yfirlýsingar undanfarinna
daga sýnt.
Kjarnorkuver varín fyr-
ir hryðjuverkamönnum
Óskar Magnússon, DV, Washington:
Bandaríkjamenn vanda nú meir til
varna við kjarnorkuver sín en
nokkru sinni fyrr af ótta viö að kjarn-
orkuverin verði skotmörk hryðju-
verkamanna. Varðmönnum hefur
verið fjölgað og starfsmenn þjálfaðir
í að ver jast hryðjuverkamönnum.
Nú er ekki lengur látið duga að líta
lauslega inn í aðkomubila sem erindi
eiga til kjamorkuveranna. Hvert
farartæki er vandlega skoðað og
meira að segja litið undir vélarlokið.
Gestir fá ekki að skoða kjarnorku-
verin í fylgd eins öryggisvarðar, eins
og áður tiökaöist. Nokkrir vopnaðir
verðir fylgja aðkomumönnum hvert
fótmál.
öryggisvörðunum er ekki lengur
kennt í kennslustofunum hvernig
bregðast eigi við hryðjuverkaárás.
Sveitir hersins gera gerviárásir
jafnt á nóttu sem degi til þess að
þjálfa öryggisverðina í viðbrögðum.
Spurður um
staðsetningu kjarnavopna
Yfirvöld hafa ekki alltaf tekið
• öryggisgæsla hefur mjög verið hert við kjarnorkuver í Banda-
rfkjunnm.
alvarlega þann möguleika að hryðju-
verkaöfl kynnu að gera tilraunir til
að komast yfir kjarnavopn. Hryðju-
verk eru nú orðin mun víðtækari og
þróaðri og sérfræðingar telja að á
undanförnum árum hafi mátt sjá
ýmis teikn þess að hryðjuverkamenn
muni ekki láta staöar numið við hefð-
bundin vopn.
Bandariski herforinginn William
Dozier, sem Rauða herdeildin á
Itah'u rændi á sínum tíma, segir að
hryðjuverkamennirnir hafi spurt sig
ítarlega út í staðsetningu kjarnorku-
vopna í Evrópu.
Uppdrættir af birgðastöðvum
bandariskra kjarnavopna hafa
fundist í fórum meðlima Rauða
hersins í Þýskalandi þegar þeir hafa
verið handteknir. Raunar fundust
hka uppdrættir yfir þær leiðir sem
öryggisverðir birgðastöðvanna fóru í
eftirhtsferðum sínum.
Tvær sprengjur týndar
Mistök og óhöpp auka líka á vanda-
máhð. Bandaríkjamenn hafa venju-
lega gert allt sem hægt er til aö gæta
þess aö týna ekki kjarnavopnum en
samt hafa nokkur týnst. Þar af hafa
tvær sprengjur ekki fundist. Orrustu-
vél með kjarnasprengju rann af
hleðsludekki á bandarísku flutninga-
skipi í Kyrrahafinu árið 1965. Flug-
maðurinn, flugvéUn og sprengjan
sukku til botns 500 mílur frá næsta
fastalandi og eru þar vísast enn.
1958 var varpað sprengju yfir vatni
í Georgíuríki. Sprengjan sökk til
botns. Sem betur fer var hún ekki
með kjarnahleðsluna en hvellhettan
var á sinum stað.
Atta aörar sprengjur hafa týnst á
hafi úti en náðst aftur í björgunar-
leiðöngrum.
Á undanförnum tíu árum hefur
þrjú hundruö sinnum verið hótað hér
í Bandaríkjunum að sprengja kjarn-
orkuver í loft upp eöa öðrum viöUka
aðgerðum verið hótað. Það mál sem
mesta athygli vakti er líklega
General Electric-málið.
Dreifa yfir stórborg
Starfsmaður í verksmiðju General
Electric í Norður-KaróUnaríki, þar
sem framleiddir eru úraníumkveiki-
þræðir, stal tveim tunnum af úrani.
Efnið var í duftformi og unnt að
sprengja það en ekki með fullum
styrk. Starfsmaðurinn krafðist upp-
hæðar sem samsvaraði átta mUlj-
ónum króna, ella mundi hann dreifa
duftinu yfir einhverja stórborg í
Bandaríkjunum. Bandaríska alríkis-
Umsjón:
Þórir Guðmundsson og
Guðmundur Pétursson
lögreglan náði manniniun áður en
hann náði að koma ætlun sinni í verk.
Hann var dæmdur í fimmtán ára
fangelsi.
Aðstoðarráöherra í orkumálaráðu-
neyti Bandaríkjanna segist óttast
mest að sá tími komi að einhver steli
hættulegra efni en úrani. Á vegum
þess ráðuneytis eru kjarnorkuvopn
eða efni í kjarnavopn geymd á tólf
stöðum. öryggisgæslan þar hefur
verið aukin gífurlega. Vörðum hefur
verið fjölgað um fimm hundruð á
síðustu átján mánuðum. Ramm-
gerðar girðingar hafa verið reistar
og ýmsum viðvörunarbúnaði komið
fyrir.
Allur flutningur kjarnavopna fer
fram í öflugum farartækjum sem eru
betur varin en brynvarðir bílar. Ef
kjarnavopn eru flutt með járn-
brautarlestum, hvílir tveggja tonna
farg á viðkomandi járnbrautar-
vagni. Aldrei er heimilt að fleiri en
ein sending kjarnavopna sé á ferð í
einu á milh áfangastaða.
Vakning
Bandaríkjamenn telja að þeim
hafi tekist að vekja Evrópumenn og
Japani til umhugsunar um þá hættu
sem stafað geti af hugsanlegri ásælni
hryðjuverkaafla í kjarnavopn. Þar í
löndum hefur eftirlit sömuleiðis
verið hert þótt ekki enn í jafn-
öflugum mæU og hér í Banda-
ríkjunum.