Dagblaðið Vísir - DV - 03.06.1986, Blaðsíða 10

10
DV. ÞRIÐJUDAGUR 3. JÚNÍ 1986.
Utlond Utlond Utlönd Utlönd
Getur eitthvað leyst
kjamorkuna af hólmi?
Mikill ótti hefur gripið um sig meðal (ólks á Vesturlöndum í kjölfar slyssins í Chernobyl og er nú hart deilt um
það hvort réttlætanlegt sé að nota kjarnorku til orkuframleiðslu. Kjarnorkuverið við Harrisburg í Bandaríkjunum
var mjög í sviðsljósinu fyrir nokkrum árum er leki kom þar í kjarnaofn. Spurningin, sem nú er leitað svara við, er
sú hvort við höfum efni á að hverfa frá nýtingu kjarnorku.
Eftir eina öld verður litið á slysið
í Chemobyl annaðhvort sem upp-
hafið að endalokum kjamorkunnar
eða sem leiðinlegt óhapp á upphafc-
árum kjamorkunnar. Þessi dómur
fer eftir þróun stjómmála en ekki
tækni. Slysið í Chemobyl hefur
sannfært marga, og ekki aðeins
Græningja, um að kjamorkan sé of
hættuleg til að nokkuð réttlæti
notkun hennar. Það sem fáir skilja,
enn sem komið er, er hvað það kost-
ar að vera án kjamorkunnar.
Geysilegur kostnaður
Sá kostnaður er ekki óviðráðan-
legur. Mannkynið er ekki svo háð
kjamorku að ákvörðun um að
hverfa frá henni myndi lama nútíma
menningarsamfélög. Aðeins 5% af
orku veraldar og 15% af rafinagni
koma frá kjamaofhum (reyndar er
þessi tala fjórum sinnum hærri í
Frakklandi). Það em nægar aðferðir
til að fúllnægja orkuþörf með öðrum
hróefrium en kjamorku, án þess að
hverfa aftur til hinna dökku mið-
alda, einnig fyrir Frakka. Þótt
oflramboð sé nú af olíu, gasi og kol-
um, og þessir orkugjafa séu mun
ódýrari í augnablikinu en þeir vom
1980, er ekki til óendanlegt magn
af þessum hráefnum. Ef orkuverð
þrefaldaðist myndu margar aðrar
orkulindir, frá vindmyllum til sykur-
reyrs og tjörusands, væntanlega
veróa nýttar í æ ríkara mæli.
Spurning um stjórnmál, ekki
tækni
Það er ekki tæknin sem er málið.
Með nægum tíma og peningum
mundu menn í hvítum sloppum
vinna sigra á flestum hindmnum.
Það em miklu leiðinlegri spumingar
sem vakna þegar rætt er um framtíð-
arorkugjafa veraldar; s.s. kostnaður,
öryggi, áhrif á umhverfi og þess hátt-
ar. Svar, sem felur í sér að horfið
verði frá nýtingu kjamorku, er lélegt
svar út frá þremur ástæðum, að
minnsta kosti. Það þýðir dýrari
orku, meiri mengun og minni hag-
vöxt.
Það er óhætt að segja að heimur-
inn hafi haft góðar ástæður til að
nýta sér kjamorkuna á sínum tíma.
Ríki vildu síður vera háð kolum, sem
valda mengun og em hættuleg í
vinnslu, og síðar vildu þau ekki
þurfa að treysta á olíuna. Þau vildu
fá orkugjafa sem var óreiðanlegur,
reyklaus og ósnertur af OPEC. Að
auki vildu þau halda orkuverði niðri.
Ef svo fer fram sem horfir munu 25%
af orku OECD ríkjanna koma frá
kjamorku um árið 2000. Án kjam-
orku munu þau þurfa að reiða sig
miklu meira ó olíu, kol og gas. Þar
sem endurvinnanlegir orkugjafar
munu þá ekki geta staðið undir
miklu af orkunotkun er ekki óeðli-
legt að giska á að orkuverð í heimi,
án kjamorku, muni verða að
minnsta kosti tvöfalt frá því sem nú
er.
Breyttar aðstæður
. Mundi þetta skipta máli? Orka og
velmegun haldast hönd í hönd. Milli
1949 og októberstríðsins 1973 var það
svo að fyrir hvem dollar í aukna
þjóðarframleiðslu jókst orkueyðsla
um 30 megajoule. Þetta hlutfall, milli
þjóðarframleiðslu og orkueyðslu,
varð á þessu tímabili svo stöðugt að
mönnum virtist sem þetta væri lög-
mál.
Svo reyndist ekki vera. Eftir olíu-
verðhækkunina 1973 raskaðist þetta
hlutfall. Þrátt fyrir að þjóðarfram-
leiðsla Bandaríkjanna ykist um 31%
frá 1973 til 1984 minnkaði orkunotk-
unin um 1% á sama tímabili.
Náttúmvemdarmenn hafa notað
staðreyndir sem þessar til að sýna
fram á að ef spamaður er viðhafður
getur velmegun aukist án þess að
orkunotkun aukist. Þeir kasta fram
skiljanlegri spumingu. Úr þvi að
hagvöxtur getur vaxið án þess að
orkunotkun vaxi að sama skapi, því
ekki láta yfirvofandi skort ó olíu
hækka verð á orku og hvetja með
því móti bæði til náttúruvemdar og
þróunar á endurvinnlegum orku-
gjöfum?
Iðnaðarríki framtíðarinnar í
hættu
Það sem þeir taka ekki með í
reikninginn er hin sérstæða staða
iðnaðarlanda framtíðarinnar. Nátt-
úruvemd er ein af ástæðum minnk-
andi eftirspumar eftir orku í
iðnaðarlöndum samtímans, en
breytingar í gerð iðnaðar hefúr alveg
jafnmikið að segja. Með hverju ár-
inu setjast fleiri og fleiri Bandaríkja-
menn, Japanir og Evrópubúar fyrir
framan tölvuskjái eða fá sér vinnu
á salatbar. Færri og færri vinna erf-
iðisvinnu.
Fátækari löndin þurfa enn sífellt
meiri orku. Þegar þjóð iðnvæðist
eykst orkuþörf hennar hraðar en
hún iðnvæðingin. Það er ekki fyrr
en seinna sem stöðugleiki kemst á
þetta hlutfall, eða það lækkar. Þetta
gerðist í Bandaríkjunum, þar sem
orkunotkun jókst um 15% í hlutfalli
við þjóðarframleiðslu á árunum 1900
til 1914. Þetta er að gerast nú í
hverju einasta þróunarlandi og þessi
þróun mun halda áfram eftir því sem
íbúar þessara landa finna færri tré
til að höggva og nota sem orkugjafa.
Ef hinir ríku, sem em skelfingu
lostnir eftir slysið í Chemobyl, valda
því að orkuverð hækkar munu þeir
kæfa Bandaríki og Japan framtíðar-
innar í vöggu. Maður þarf ekki að
aka um á bensínháki til að vilja
ódýra orku.
Af hverju kjarnorka?
Eftir stendur spumingin; af hveiju
kjamorka úr því að klofhandi atóm
em ekki eina leiðin til að framleiða
rafmagn? Hægt væri að fullnægja
þörfum heimsins með risastórum
vindmyllum, sólarorkuverum og
sykurreyr. Verðið yrði hins vegar
svo hátt að helmingur jarðarbúa, að
minnsta kosti, hefði ekki efni á því
að verða sér úti um hana. Ef þróun-
arríki kæmi sér upp nægilega stórum
sólarorkuverum til að fullnægja
orkuþörfum sínum yrði það gjald-
þrota við það eitt að standa í skilum
ó þeim lánum sem það þyrfti að taka
til verksins.
Andstæðingar kjamorkunnar hafa
svar við þessu. Þeir segja að ef jafn
miklu fjármagni hefði verið varið ti)
þróunar á sólarorku eða annarra
endurvinnanlegra orkulinda, eins og
eytt hefur verið í rannsóknir á kjam-
orku, myndu slíkir orkugjafar
hugsanlega vera jafhódýrir og
kjamorkan. Þetta er næstum rétt
hjá þeim, en ekki nógu rétt. Það em
eðlislæg vandamál í sambandi við
endurvinnanlega orkugjafa sem
Umsjón:
Ólafur Arnarson
valda því að kostnaður við þó verður
alltaf hár. Þeir þurfa mikið landrými
og em óáreiðanlegir. Það er ekki
hægt að ætlast til þess að sólin komi
upp vegna þess eins að allir vilja
hita sér kaffi áður en Hótel byrjar í
sjónvarpinu.
Orkugjafi 21. aldarinnar
Þetta er ekki sagt til að varpa rýrð
á endurvinnanlega orkugjafa, held-
ur til viðurkenningar á því að hin
takmarkaða framtíð, sem þessir
orkugjafar eiga, er á næstu öld en
ekki þessari. Það má vel vera að
afleiðingar slyssins í Chemobyl
verði svo óhugnanlegar að jarðar-
búar hætta nýtingu kjamorku.
Menn þurfa aðeins að ótta sig á því
að slíkt hefði í för með sér stöðvun
á framþróun í löndum sem þurfa
mest á henni að halda.
Vaxandi orkuþörf
Kjamorka er hentug til fram-
leiðslu á miklu magni af rafmagni.
Vegna breytinga í orkunotkun
heimsins þá er það einmitt þannig
orka sem við komum til með að
þarfhast mest á komandi árum, eigi
hagvöxtur að vera áfram mikill.
Árið 1985 vom, samkvæmt alþjóð-
legu kjamorkustofriuninni, 372
kjamaofnar í 26 löndum, sem fram-
leiddu rafinagn. Þessi kjamorkuver
framleiddu 248.000 megavött og sáu
heiminu fyrir 15% af þvi rafmagni,
sem notað var í fyrra.
Rafmagn er aðeins hluti af orku-
notkun heimsins. Um 35% af þeirri
orku sem notuð er í heiminum fer
til framleiðslu rafmagns. Kjamorka
er aðeins um 5% af heildarorku sem
notuð er. Vegna hitataps í vinnslu-
ferlinum era það ekki nema 2-3%
sem komast ó leiðarenda.
Vatnsorka sér heiminum fyrir um
70% af þeirri orku sem notuð er. Það
er því ljóst að heimurinn er ekki
orðinn svo háður kjamorku að ekki
megi hverfa af þeirri braut.
Á miðjum 8. áratugnum töldu
margir sérfræðingar að orkufram-
leiðsla með kjamorku þyrfti að
aukast upp í eina milljón megavött
fyrir aldamót, en það er fjórföld
framleiðslugeta miðað við daginn í
dag. Síðan þá hefur orðið meiri fríim-
þróun en búist var við í sambandi
við varðveislu orku, einnig hefur
andstaða við kjamorkuver aukist til
muna. Framleiðslugeta kjamorku-
vera í lok aldarinnar verður senni-
lega tæplega helmingur þess sem
menn spáðu fyrir tíu árum, en tvö-
fold miðað við daginn í dag. Ef við
hyrfum frá kjamorkunni þyrftum
við að framleiða upp í mikið gap
með öðrum aðferðum.
Hvað stendur okkur til boða?
Olían er vinsælasti og mest notaði
orkugjafi í heiminum á þessari öld.
En það era þijár ástæður fyrir því
að brenna hana ekki í orkuverum.
Ein er sú að olían er ómissandi í
hlutum sem hreyfast milli staða.
Helmingur af þeirri olíu, sem notuð
er í heiminum í dag, er notuð ó farar-
tæki. Önnur er sú að með því að
brenna olíu erum við að gefa okkur
á vald OPEC herranna á nýjan leik.
Til að framleiða þá orku, sem kjam-
orkuver framleiddu árið 1984, þyrfti
olíunotkun okkar að aukast um
10%. Þetta hlutfall færi síðan stig-
hækkandi.
Þriðja ástæðan er sú að olían er
ekki ótakmörkuð auðlind. Ef við
höldum sömu framleiðslu og nú er
munu olíulindir veraldar eyðast á
35 órum. Auðvitað myndi finnast
meiri olía en nú er vitað um, en
enginn efast um að hún mun ganga
til þurrðar.
Flestir era sammála um að kol séu
ekki vænlegur kostur. Mengun af
þeim er hrikaleg, erfitt og hættulegt
er að vinna þau og dýrt að flytja
þau. Stórt orkuver, sem gengur fyrir
kolum, framleiðir á einu ári nægi-
lega mikla ösku til að þekja eina
ekra af landi í hæð 6 hæða bygging-
ar.
Kol gætu hæglega komið í stað
kjamorku. Þær kolanámur, sem vit-
að er um, munu endast í 200-300 ór
miðað við núverandi notkun. En til
að nota meiri kol þarf heimurinn að
gera það upp við sig hvort hann vill
sætta sig við meiri mengun, eða
borga hærra verð fyrir hreinsuð kol.
Það er því ljóst að þessir gömlu,
þekktu orkugjafar era ekki spenn-
andi lausn á orkuvanda veraldar.
Endurvinnanlegir orkugjafar
Þá víkur sögunni að endurvinnan-
legum orkugjöfum. Eitt er víst að
þeir ganga ekki til þurrðar, springa
í loft upp eða bráðna. Eftir fyrstu
olíukreppuna vora þeir bjartsýnis-
menn til, sem héldu því fram að slíkir
orkugjafar gætu áður en yfir lyki
fúllnægt allri orkuþörf veraldar.
Núna era menn ekki eins bjartsýnir.
Æ minna fjármagni er varið til rann-
sókna á þessum orkugjöfum.
Ástæðan er sú að þeir hafa tvo
stóra galla. Þeir era dreifðir. Hér er
átt við að 1000 megavatta sólarorku-
ver myndi þekja um 5000 ekrur,
samanborið við 150 ekrur fyrir sam-
bærilegt kjamorkuver. 1000 mega-
vatta vindorkuver myndi vera
margfalt stærra. Orkuver, er nýtti
hafetrauma, þyrfti að vera þrjátíu
kílómetra langt.
Vegna þess að endurvinnanlegir
orkugjafar era óóreiðanlegir er ekki
hægt að treysta nógu vel á orku frá
þeim. Þótt oft sé mikið rok þegar
mest þörf er á orku er ekki hægt
að treysta á það. Allir Islendingar
þekkja að ekki er hægt að treysta
þvi að sólin skíni eftir pöntun. Þess
vegna þarf að finna aðferðir til að
geyma orkuna á milli, t.d. með því
að nota stóra rafgeyma.
Til era þær þjóðir sem era svo lán-
samar að hafa jarðhita sem er einna
hentugasta formið á endurvinnan-
legum orkugjafa. Erum við íslend-
ingar gott dæmi um það. Það er hins
vegar svo að samkvæmt ströngustu
skilgreiningu þá er jarðhiti ekki
endurvinnanlegur orkugjafi, því fyrr
eða síðar mun jarðitinn kulna.
Hvað er til ráða?
Hvað myndi fylla gapið? Árið 2000
er gert ráð fyrir því að 25% af heild-
arorkunotkun OECD ríkjanna verði
frá kjamorku. Þetta þýðir að um
400.000 megavött verða framleidd
með kjamorku.
Það virðist ljóst að ef kjamorku-
verum verður lokað á einni nóttu
er óhjákvæmilegt að grípa til raf-
magnsskömmtunar í ýmsum löndum
og aukinn orkukostnaður yrði ýms-
um ríkjum ofviða.
Það er því þægilegra að hætta við
kjamorkuna smátt og smátt á tutt-
ugu ára tímabili, en það yrði samt
mjög kostnaðarsamt. Ekki væri
hægt að koma í veg fyrir að orku-
verð hækkaði, og allt að því tvöfald-
aðist. Raunar er það svo að undir
þessum kringumstæðum væri mjög
óskynsamlegt ef orkuverð hækkaði
ekki.