Dagblaðið Vísir - DV - 06.04.1987, Qupperneq 14

14
MÁNUDAGUR 6. APRÍL 1987.
Frjálst.óháð dagblaö
Útgáfufélag: FRJÁLS FJÖLMIÐLUN HF.
Stjórnarformaður og útgáfustjóri: SVEINN R. EYJÓLFSSON
Framkvæmdastjóri og útgáfustjóri: HÖRÐUR EINARSSON
Ritstjórar: JÓNAS KRISTJANSSON og ELLERT B. SCHRAM
Aðstoðarritstjórar: HAUKUR HELGASON og ELlAS SNÆLAND JÓNSSON
Fréttastjóri: JÓNAS HARALDSSON
Auglýsingastjórar: PÁLL STEFÁNSSON og INGÓLFUR P. STEINSSON
Ritstjórn, skrifstofur, auglýsingar, smáauglýsingar, blaðaafgreiðsla, áskrift,
ÞVERHOLTI 11, SlMI 27022
Setning, umbrot, mynda- og plötugerð: HILMIR HF., ÞVERHOLTI 11
Prentun: ÁRVAKUR HF. - Áskriftarverð á mánuði 550 kr.
Verð I lausasölu virka daga 55 kr. - Helgarblað 65 kr.
Er ramminn sprunginn?
Sérkennileg orðaskipti hafa átt sér stað í fjölmiðlum
milli Steingríms Hermannssonar annars vegar og Þor-
steins Pálssonar hins vegar. Steingrímur hefur látið þau
orð falla að tilboð Þorsteins til sjúkraliða og ríkisstarfs-
manna, sem samningar við þá byggjast á, stofni verð-
bólgu- og efnahagsmarkmiðum ríkisstjórnarnnar í
hættu. Litlu munaði að samninganefnd ríkisins legði
niður störf vegna ummæla Steingríms og Þorsteinn
hefur komist svo að orði að það hefði verið rökrétt að
stöðva samningana af þessum ástæðum. Það taldi hann
þó ábyrgðarleysi og hefur raunar vísað ummælum for-
sætisráðherra á bug og fullyrðir að tilboð sitt hafi verið
innan þess ramma sem ríkisstjórnin hefur sett sér.
Þessi orðaskipti eru sérkennileg fyrir ýmsar sakir. í
fyrsta lagi vekur það furðu að forystumenn stjórnar-
flokkanna hafi ekki ræðst við áður en tilboð fjármála-
ráðherra er gert heyrinkunnugt.
í öðru lagi ber það ekki vott um gott samstarf eða
mikla festu í ríkisstjórninni að gerð eru tilboð, sem sjálf-
ur forsætisráðherra efast um að séu innan þeirra marka
sem sett hafa verið í efnahagsmálum. Það er sá mála-
flokkur sem stjórnarflokkarnir hafa sett á oddinn og
hrósa sér réttilega af.
í þriðja lagi gengur flestum illa að skilja hvernig
hægt er að semja við verkalýðshreyfmguna um rétt
rúmlega fimm prósent launahækkun en gera síðan ríkis-
starfsmönnum tilboð um tuttugu prósent hækkun og
halda að það hafi ekki áhrif á launamál á hinum al-
menna vinnumarkaði. Enda hefur Ásmundur Stefánsson
þegar lýst yfir því að samningarnir við opinbera starfs-
menn kalli á endurskoðun almennu kjarasamninganna
frá í vetur.
Orðahnippingar forystumanna ríkisstjórnarinnar eru
ekki traustvekjandi. Þær eru þess eðlis að almenningur
hefur það á tilfinningunni að ríkisstjórnin sé hætt að
stjórna en þess í stað séu foringjarnir komnir í kapp-
hlaup um atkvæðin. Og það sem verra er, allt bendir
til að efnahagsramminn og skorðurnár, sem settar voru
til að stemma stigu 'við verðbólgunni, sé fokið út í veð-
ur og vind.
Ekki skal efast um góðan hug Þorsteins Pálssonar
til að finna farsæla lausn á illvígri kjaradeilu. Ekki
skal heldur efast um að hann hafi viljandi teflt á tæp-
asta vað til að höggva hnútinn. En það er slæmt og
engan veginn hyggilegt að leggja fram tilboð af hálfu
ríkisstjórnarinnar, ef og þegar í ljós kemur að annar
stjórnarflokkurinn undir forystu forsætisráðherrans
kemur af fjöllum og vinstri höndin veit ekki hvað sú
hægri gerir.
Einmitt þessa dagana eru stjórnarflokkarnir báðir
að höfða til kjósenda í krafti traustsins og stöðugleik-
ans og nefna sérstaklega árangur sinn í verðbólgumál-
um. En hvernig virkar sá áróður, ef nákvæmlega sömu
dagana er hver höndin upp á móti annarri og þeir sjálf-
ir, stjórnarflokkarnir, að karpa um hvort efnahags-
ramminn sé sprunginn eða ekki?
Slíkt kann ekki góðri lukku að stýra. Kjósendur
kunna svo sannarlega að meta það við stjórnarflokkana
þegar þeir bundust samtökum um að skera upp herör
gegn verðbólgunni. Þeir kunna og að meta þátt aðila
vinnumarkaðarins í þeirri viðleitni. Þess vegna er það
vatn á myllu upplausnarafla þegar Þorsteinn og Stein-
grímur saka hvor annan um yfirboð og ábyrgðarleysi.
Ellert B Schram
„Samkeppni á frjálsum markaði er þrotiaus þekkingaröflun, og við truflum hana, ef við röskum þeirri tekjuskipt-
ingu, sem leiðir af frjálsum viðskiptum."
Moðið í miðjunni
Kennning félagshyggjufólks um
blandað hagkerfi er, að markaðsöflin
eigi að skapa verðmætin, en ríkið
siðan að skipta þeim eftir einhverj-
um réttlætislögmálum. Aðalhug-
myndafræðingur Alþýðuflokksins
og fyrrverandi hagvitringur þjóðar-
innar, Jón Sigurðsson, ritar til
dæmis í nýlegum bæklingi flokksins,
Lýðræði, jafiiaðarstefnu og mark-
aðsbúskap (bls. 7): „Reynslan hefur
sýnt, að öflugur markaðsbúskapur
tryggir best árangur í framleiðslu
og tekjumyndun. Ríkisvaldið á hins
vegar íyrir sitt leyti að tryggja réttl-
átari skiptingu lífsgæða en leiða
myndi af taumlausum markaðs-
búskap."
I þessari hugsun Jóns Sigurðsson-
ar og annarra jafnaðarmanna er
hins vegar þverbrestur. Einstakling-
amir skapa því færri verðmæti sem
ríkið tekur að sér að skipta fleiri
verðmætum. Því meira sem skipt er
á vettvangi stjómmálanna, því
minna verður til skiptanna. Það var
þess vegna ekki að furða, að Fri-
edrich von Hayek, nóbelsverðlauna-
hafi í hagfræði 1974, kallaði þessa
hugmynd „miðju-moð“ í fyrirlestri á
íslandi árið 1980, (en hann birtist í
tímaritinu Frelsinu sama ár). Hyggj-
um hér að þessu moði.
Ráð til aukinnar verðmæta-
sköpunar
Sleppum því að sinni, að við getum
áreiðanlega aldrei komið okkur
saman um þau réttlætislögmál, sem
skipta eigi verðmætunum eftir, þeg-
ar þau hafa verið sköpuð. Ef ríkið
tekur að sér að skipta verðmætun-
um, þá leiðir það því til þess, að við
eyðum kröftum okkar í samninga
um þessa skiptingu (í staðinn fyrir
að skapa verðmæti) og að þeir bera
síðan hæstan hlut frá borði, sem
besta hafa samnningsaðstöðuna -
og það er ekki lítilmagninn. Pólití-
skir samningar eru líklegir til að
leiða til óréttlátari tekjuskiptingar
en frjálsir samningar einstakling-
anna á markaðnum.
Snúum okkur heldur að hinu,
hvemig sköpun verðmætanna verð-
ur í raun og veru háttað, ef ríkið
tekur að sér að ráðstafa miklum
hluta þeirra. Hagfræðingar gera
greinarmun á tveimur ráðum til þess
að auka verðmæt^sköpun. Þau eru
hræðslan við yfirboðarana og vonin
um ávinning eða með enn knappara
orðalagi: vöndurinn og gulrótin. Þú
getur auðvitað beitt vendinum til
þess að reka fólk áfram eins og
þrælahaldarar gerðu að fomu, en
þú getur líka hvatt það áfram með
gulrótinni.
Gulrótin og vöndurinn
Tvær ástæður em til þess, að gul-
rótin hefur gjaman gefist betur en
vöndurinn. Önnur er, að sá, sem
hleypur í átt til gulrótarinnar, hleyp-
ur eins hratt og hann getur sjálfur,
en hinn, sem hleypur undan vendin-
um, hleypur aðeins á hraða yfirboð-
arans. Hin ástæðan er, að heilum
Eymd félagshyggjunnar
Kjállariim
Dr. Hannes
Hólmsteinn
Gissurarson
lektor
herskara eftirlitsmanna og yfirboð-
ara er ofaukið, þegar treyst er á
gulrótina fremur en vöndinn, því að
þá þarf ekki að reka fólk áfram.
1 einfóldustu mynd sinni er því
röksemd von Hayeks og annarra
hagfræðinga gegn hugmyndum jafh-
aðarmanna, að fólk hlaupi því hægar
sem ríkið taki fleiri gulrætur frá því
til þess að skipta með öðrum. Jón
Sigurðsson og félagar hans geta þá
auðvitað gripið til vandarins, en
hvort tveggja er, að það samrýmist
varla yfirlýstum lýðræðishugmynd-
um þeirra og skilar líklega af
framangreindum ástæðum verri ár-
angri en notkun gulrótarinnar.
Samkeppni sem þrotlaus
þekkingaröflun
Þetta hefur hagfræðin sagt okkur
í tvö hundruð ár og heilbrigð skyn-
semi auðvitað miklu lengur, þótt
jafnaðarmenn láti það eins og vind
um eyru þjóta. En von Hayek hefur
sett fram aðra röksemd og miklu
dýpri gegn miðju-moði jafiiaðar-
manna. Hún hvílir á óhjákvæmileg-
um þekkingarskorti okkar:
Tekjuskipting sú, sem leiðir af frjáls-
um viðskiptum, veitir okkur nauð-
synlegar upplýsingar um, hvaða
verðfeæti við eigum að skapa og
hvernig, svo að við sköpum óhjá-
kvæmilega miklu minni og lakari
verðmæti, ef við breytum henni með
valdboði eins og Jón Sigurðsson
leggur til.
Það verð, sem myndast á þjónustu
okkar í frjálsum viðskiptum, endur-
speglar annars vegar gæði hennar
miðað við þjónustu keppinautanna
og hins vegar þá þörf, sem kaupend-
ur finna hjá sér fyrir hana. Án þess
fáum við ekki nægilegar upplýsingar
um gæði þjónustu okkar og þörf
annarra fyrir hana og getum þess
vegna ekki brugðist skynsamlega
við breytingum. Þá erum við með
öðrum orðum að afsala okkur nauð-
synlegri þekkingu, og það getur ekki
verið skynsamlegt.
Verið getur, að við viljum leggja
okkur öll fram við verðmætasköpun,
annaðhvort sakir gulrótarinnar eða
vandarins. En spumingin er, hvort
við getum það eða ekki. Og við get-
um það ekki nema við fáum að vita,
hvers konar verðmæti við eigum að
skapa og hverjum okkar gengur best
að skapa þau. Samkeppni á frjálsum
markaði er þrotlaus þekkingaröflun,
og við truflum hana, ef við röskum
þeirri tekjuskiptingu, sem leiðir af
frjálsum viðskiptum.
Hvað um lítilmagnann?
Við getum þvi litið á þá tekjuskipt-
ingu, sem hlýst af fijálsum viðskipt-
um, sem vísbendingu um, hvemig
við eigum að sá, ef við ætlum að
uppskera. Hún er leiðarstjama til
framtíðarinnar, ef svo má að orði
komast. En þá vaknar óhjákvæmi-
lega önnur spuming: Hvað verður
um lítilmagnann, ef tekjuskiptingin
er látin afskiptalaus af ríkinu? Við
henni em tvö svör. 1 fyrsta lagi má
ekki gleyma fjölskyldunni, öflugasta
tryggingafélagi sögunnar, og ýmsum
fijálsum samtökum einstakling-
anna. Því víðtækari sem afekipti
ríkisins af mannúðarmálum verða,
því minna er framtak einstakling-
anna líklegra til að verða, og öfugt.
í öðm lagi hafa fijálslyndir hagfræð-
ingar síður en svo amast við opin-
berri aðstoð við lítilmagnann, svo
framarlega sem aðstoð við þá, sem
betur mega sín, fylgir ekki með í
kaupunum (eins og hefur gerst allt
of oft í vestrænum velferðarríkjum),
og verðmyndun á frjálsum markaði
er ekki raskað.
Þeir Hayek, Friedman og aðrir
fijálshyggjumenn hafa af þessum
ástæðum lagt til, að strengt sé örygg-
isnet um allt þjóðlífið til hjálpar því
fólki, sem getur ekki séð sér farborða
af eigin rammleik. En það er auðvit-
að allt annað en að fella með
valdboði allt hagskipulagið í þær
skorður, sem Jón Sigurðsson og
samheijar hans í hópi íslensks fé-
lagshyggjufólks telja af einhveijum
ástæðum réttlátar.
Hannes Hólmsteinn Gissurarson.
„Einstaklingamir skapa því færri verð-
mæti sem ríkið tekur að sér að skipta fleiri
verðmætum. Því meira sem skipt er á vett-
vangi stjómmálanna, því minna verður til
skiptanna."