Dagblaðið Vísir - DV - 30.12.1988, Qupperneq 14

14
FÖÍ?J(qD^.QP)R |30j pEg,EjM^R]\988i
Frjálst.óháÖ dagblaö
Útgáfufélag: FRJÁLS FJOLMIÐLUN HF.
Stjórnarformaður og útgáfustjóri: SVEINN R. EYJÓLFSSON
Framkvæmdastjóri og útgáfustjóri: HÖRÐUR EINARSSON
Ritstjórar: JONAS KRISTJÁNSSON og ELLERT B. SCHRAM
Aðstoðarritstjórar: HAUKUR HELGASON og ELlAS SNÆLAND JONSSON
Fréttastjóri: JÖNAS HARALDSSON
Auglýsingastjórar: PÁLL STEFÁNSSON og INGÓLFUR P. STEINSSON
Ritstjórn, skrifstofur, auglýsingar, smáauglýsingar, blaðaafgreiðsla, áskrift,
ÞVERHOLTI 11, SlMI 27022
Setning, umbrot, mynda- og plötugerð:
PRENTSMIÐJA FRJÁLSRAR FJÖLMIÐLUNAR HF„ ÞVERHOLTI 11
Prentun: ÁRVAKUR HF. - Áskriftarverð á mánuði 800 kr.
Verð í lausasölu virka daga 75 kr. - Helgarblað 90 kr.
Áramót eru ekki leiðarlok
Sögulegu ári er senn að ljúka. Sviptingar í stjórn-
málum og efnahagslífi hafa sett mark sitt á árið. Þær
hafa haft áhrif á atvinnu og hugarfar og leitt af sér rót-
tækar breytingar á kjörum og almennu ástandi í
landinu. Á sama tíma hefur árið verið sögulegt á erlend-
um vettvangi fyrir þær sakir að nú er friðvænlegra og
lífvænlegra í heiminum heldur en oft áður. Meðan aðr-
ar þjóðir sækja fram á sviði efnahags og stjórnmála,
hafa orðið veðrabrigði hér heima, sem enn er ekki séð
fyrir endann á. Það hefur sannast hið fornkveðna að
enginn veit sína ævina fyrr en öll er. Og með það lifum
við fram á nýtt ár.
Fyrir einu og hálfu ári fóru fram alþingiskosningar
og ný stjórn var mynduð. Fæstir áftu von á því að sú
stjórn hrykki frá völdum strax á þessu ári eftir stuttan
valdaferil. En feigðarmerkin leyndu sér ekki og því
miður reyndust flestar hennar aðgerðir fálmkenndar
og vafasamar. Stöðugar bráðabirgðaaðgerðir, sem stöf-
uðu af ósamkomulagi og innbyrðis deilum, drógu smám
saman allan mátt úr ríkisstjórn Þorsteins Pálssonar og
forsætisráðherra neyddist til að segja af sér á haust-
dögum. Það var mikill ósigur fyrir hinn unga formann
Sjálfstæðisflokksins, enda þótt því fari fjarri að honum
verði einum kennt um.
Sagan mun leggja sinn dóm á þau stjórnmálaátök sem
áttu sér stað á árinu og leiddu til myndunar nýrrar ríkis-
stjórnar. En þó er ljóst að nú sem oft áður hafa stjórn-
málaöflin á íslandi hrakist undan efnahagsþrengingum,
sem þó eru ekki meiri en svo að þjóðartekjur eru með
hæsta móti. íslendingar eru hins vegar svo góðu vanir
að samdráttur frá fyrra ári flokkast undir kreppu og
hefur haft neikvæð áhrif í efnahags- og atvinnulífi. Af-
leiðingarnar eru gjaldþrot og almenn svartsýni.
Því er heldur ekki að neita að atvinnurekstur hefur
átt undir högg að sækja vegna þessarar póhtísku efna-
hagskreppu. Atburðirnir á alþingi dagana fyrir jól gefa
ekki vonir um að sú stjórnmálakreppa sé að fullu leyst
og meðan svo er eru veður öll válynd í byrjun nýs árs.
Efnahagsástandið dregur dám af stjórnmálaástand-
inu og meiri stöðugleiki í stjórnmálum er forsenda fyrir
stöðugleika í efnahags- og atvinnumálum. Hvert sem
álit okkar er á núverandi ríkisstjórn er óskandi að línur
fari að skýrast á hinum pólitíska vettvangi. Hlutverk
stjórnmálanna er að veita forystu en ekki að skapa
sundrungu. Ef forystan er í lagi er þessari þjóð ekkert
að vanbúnaði. Það eina sem hún biður um er að fá frið,
svigrúm og skilyrði til að njóta sín. Þá spjarar hún sig.
Varla er það til of mikils mælst.
Ef horft er til útlanda ber hæst að stórveldin hafa
gert með sér sögulegt samkomulag í afvopnunarmálum
og Sovétmenn hafa tilkynnt að þeir muni einhhða draga
úr herafla sínum í Austur-Evrópu og kaha her sinn
heim frá Afganistan. Átök eru í lágmarki í heiminum
og friðvænlegt um að litast. Við búum í betri og batn-
andi heimi.
Af langri reynslu hefur mannkynið lært að fljótt geta
skipast veður í lofti. En er á meðan er, og almennt er
ástæða til að hta með bjartsýni til næsta árs. Erfiðleikar
ársins, sem er að líða, eru til að yfirstíga þá. Á eftir
skúr kemur skin. Áramót eru ekki leiðarlok, heldur
upphaf nýs tímabils, nýrra átaka, nýrra sigra. Framtíð-
in er framundan.
Ritstjórn DV óskar landsmönnm öllum árs og friðar.
Ehert B. Schram
„Nú í árslok var svo gert samkomulag sem boðar endalok stríðsins i Angóla,“ segir í greininni. - Kúbanskir
og angólskir hermenn við æfingar i Angóla.
Heimsfriðar-
árið 1988
Á síðustu árum og áratugum
hefur tal um að friður ríkti í heim-
inum verið vægast sagt viilandi,
styrjaldir af öllum stærðum og
gerðum hafa geisaö svo tugum
skiptir, friðurinn hefur aðeins ver-
ið kjarnorkufriður. í byrjun þessa
árs voru talin 25 stríð í heiminum
þar sem mannfall hefur verið
meira en 1000 manns á ári undan-
farið. Nú hefur heldur betur orðið
breyting á og á þessu ári hafa menn
áttað sig á því að hægt er í raun
og veru að tala um að heimsfriður
ríki í aðalatriðum. Ekki aðeins hef-
ur sumum mannskæðustu stríðun-
um slotað heldur er nú útlit fyrir
að mörg önnur séu um það bil að
renna sitt skeið. Þetta veldur nýj-
um viðhorfum í alþjóðamálum og
spennan í samskiptum risaveld-
anna hefur minnkaö svo mjög á
þessu ári að menn hafa ekki al-
mennt áttað sig á hversu mikil
breyting er á orðin. Á árinu 1988
braust hvergi út nýtt stríð, þvert á
móti fækkaði stríðum. Það hefur
ekki gerst í áratugi. Þau stríð, sem
hafa geisað undanfarin ár, eru
þrenns konar. í fyrsta lagi borgara-
stríð, í öðru lagi sjálfstæðis- eða
aðskilnaðarstríð og í þriðja lagi
millirikjastríö. í flestum þessara
stríða blandast utanaðkomandi
ríki inn í átökin, þeirra á meðal
risaveldin. Nú er aftur á móti svo
komið að Bandaríkin og Sovétríkin
eru hvergi á öndverðum meiði í
neinni styrjöld. Þau hafa ciftur á
móti tekið fyrsta skrefiö í átt til
kjarnorkuafvopnunar og Gor-
batsjov hefur einhliða ákveðið
stórfellda fækkun í herliði Sovét-
manna í Evrópu. Gorbatsjov hefur
geflð upp boltann og nú er það
Bush sem verður að gefa hann til
baka á næsta ári.
Afganistan, Persaflói og
Angóla
Snemma á árinu ákvað Gor-
batsjov aö hætta beinni þátttöku
Sovétmanna í stríðinu í Afganistan
og sovéski herinn á samkvæmt
áætlun að vera farinn þaðan nú um
miöjan febrúar. Þótt borgarastríð-
inu í Afganistan sé ekki lokið er
stríðið hér eftir annars eðlis en það
hefur verið síðan Sovétmenn gerðu
innrás 1979. Nú í árslok var svo
gert samkomulag sem boðar enda-
lok stríðsins í Angóla, sem staðið
hefur síðan 1975, og jafnframt lögð
drög að sjálfstæði Namibíu undan
stjóm Suður-Afríku. Það sem gerði
þetta mögulegt var þrýstingur Sov-
étmanna á Kúbu að kalla heim
kúbanska herliðiö en brottför þess
var forsenda þess að Suður-Afríka
og Bandaríkin hættu aö styrkja
hemað Unita-skæruliða í Angóla
gegn stjóminni. Þar með opnast
nýir möguleikar í sunnanverðri
Afríku og einum ásteytingarsteini
færra í samskiptum risaveldanna.
Nú er að sjá hvort Gorbatsjov beit-
ir sömu aðferð í Eþíópíu þar sem
kúbanskt herlið og austurþýskir
hernaðarráðgjafar eru mikill þym-
ir í augum Bandaríkjamanna og
gera mögulegt stríð Mengistus her-
stjóra gegn aðskilnaðarhreyfing-
um í Tigre og Eritreu. Stríð írana
og íraka við Persaflóa varðaði ekki
risaveldin beint og endalok þess
voru löngu tímabær. íranar ör-
mögnuðust á undan írökum eftir
tilgangslaust blóðbað í átta ár sem
kostaði á aðra milljón mannslífa.
Þessi þrjú stríð, sem nú eru á loka-
stigi, voru líka mannskæðustu
stríðin. Önnur stríð, eins og í Nic-
aragua, sem er reyndar aö lognast
út af, á Filippseyjum, E1 Salvador,
Sri Lanka, Súdan og Mósabík, eru
minni háttar í samanburði við þau.
Naflaskoðun
Leiða má rök að því að stórveldi
heims séu nú uppteknari af eigin
innanlandsmálefnum en þau hafa
verið í mörg ár og hafl því minni
áhuga á að seilast til áhrifa utan-
lands. Þetta á ekki síst við um Sov-
étríkin þar sem baráttan fyrir pere-
strojku á hug Gorbatsjovs allan.
Sívaxandi mannfall í Afganistan
um ófyrirsjáanlega framtíö dregur
úr stuðningi við Gorbatsjov og þaö
hefur trúlega vegið jafnþungt og
sáttfýsi viö Bandaríkin í þeirri
ákvöröun aö fara þaðan. Það er líka
ljóst að kommúnismi í Sovétríkjun-
um hefur lítið aðdráttarafl. Þær
skæruliðahreyfingar, sem nú berj-
ast fyrir kommúnisma, eru bæði
fáar og smáar. Löngunin til að
draga úr spennu út á við hefur líka
fengið Sovétmenn til að leggja fast
að Víetnömum, í krafti efnahagsað-
stoðar og aðildar Víetnams að
Comecon, að fara með her sinn frá
Kampútseu þar sem hann hefur
barist við skæruliðaher sem Kín-
issjóðs sem hann erfir eftir Reagan.
Gorbatsjov hefur gert honum auð-
veldara að draga úr hernaðarút-
gjöldum og einbeita sér að sam-
skiptum við hinn nýja Evrópu-
markað eftir 1992 og sívaxandi
efnahagsheimsveldi Japana.
Stuðningur við baráttu gegn
skæruliðum kommúnista eða
marxista hér og þar um heiminn
verður honum tæplega efst í huga.
Án stuðnings utanaðkomandi ríkja
munu fyrirsjáanlega enn fleiri stríð
lognast út af á næstu árum, svo sem
í Vestur-Sahara, Mósambík og
Tsjad. í Tsjad er stríðið líklega búið
nú þegar eftir að Líbýa og Frakk-
land hættu afskiptum af því.
Austur-Evrópa
Það er með öðrum orðum frið-
vænlegt í heiminum nú í árslok
1988. En samt eru víða blikur á lofti
í samskiptum ríkja. Nefna má
hættu á átökum á landamærum
Indlands og Pakistans, Chile og
Argentínu og Kína og Indlands. En
það sem mest ástæða er til að fylgj-
ast með á næstunni er þróun mála
í Austur-Evrópuríkjum. Þar er að
vísu ekki stríðshætta en þær breyt-
ingar, sem eru að verða á sam-
bandi þeirra viö Sovétríkin vegna
glasnost og perestrojku, gætu fleytt
upp á yfirborðið þeirri ólgu sem
undir býr sem gæti aftur skapað
alveg nýjar aðstæður. Útþenslu
Sovétríkjanna, sem hófst eftir síð-
ari heimsstyrjöldina, er að ljúka
og samdráttur haflnn. Það er engan
veginn ljóst hvernig Sovétríkin
bregðast við ef sá samdráttur nær
til bandalagsríkja þeirra. Það er
tvennt ólíkt að afsala sér áhrifum
í Angóla eða Ungverjalandi.
Gunnar Eyþórsson
verjar styrkja. Nú sér líka fyrir
endann á stríðinu í Kampútseu og
hugsanlega batnar þá sambúð Sov-
étmanna við Kínverja, enda þótt
Víetnamar hersitji Laos áfram í
óþökk Kínverja. Allt ber þetta að
sama brunni, Sovétmenn vilja frið
til að einbeita sér að innri málefn-
um sínum. Hvað Bandaríkin snert-
ir hafa þau því minni áhuga á
umheiminum sem þeim stafar
minni hætta af honum. Umsvif
þeirra á vígvöllum utanlands
munu því minnka í samræmi við
minnkandi afskipti Sovétmanna.
Þar við bætist að utanríkisstefna
Bandaríkjanna á næstu árum mun
óhjákvæmilega mótast bæði á við-
skipta- og hernaðarsviði af tilraun-
um Bush forseta til að draga úr
íjárlagahallanum og skuldum rík-
KjaHarinn
Gunnar Eyþórsson
fréttamaður
„Á árinu 1988 braust hvergi út nýtt
stríð, þvert á móti fækkaði stríðum.
Það hefur ekki gerst 1 áratugi.“