Dagblaðið Vísir - DV - 13.04.1989, Qupperneq 15

FIMMTUDAGUR 13. APRÍL 1989.
15
Umönnun aldraðra og örykja:
Réttur til aðstoðar
„Mikill kostnaður fyrir ríkissjóð fylgir vistun einstaklinga á elliheimilum
og sjúkrastofnunum", segir m.a. í greininni.
Við Islendingar teljum okkur
búa í velferðarþjóðfélagi, státum
okkur af löggjöf sem tryggi hag
þeirra sem minna mega sín -
sjúkra, aldraðra og öryrkja. Víst
er það að reginmunur er á aðstöðu
þeirra frá því sem var, áður en al-
mannatryggingum var komið á fót,
en lengi má gera betur en vel. Sí-
fellt koma í ljós göt í „kerfmu“ og
jafnvel mismunun.
Kverinalistakonur hafa á undan-
fömum árum lagt fram fjölmörg
mál til endurbóta á tryggingalög-
gjöfinni. Fyrir nokkrum dögum
lögðu þær fram frv. sem miðar að
því að tryggja hag þeirra sem ann-
ast aldraðra eða öryrkja í heima-
húsum.
Lög um almannatryggingar, sem
nú era í gildi, kveða svo á að greiða
megi maka elh- og örorkulífeyris-
þega makabætur allt að 80% af
grunnlifeyri og tekjutryggingu ef
sérstakar ástæður eru fyrir hendi.
Umönnunarbætur
Nú er það svo að fleiri en makar
kunna að hafa tekið að sér umönn-
un elli- eða örorkulífeyrisþega, t.d.
börn, tengdaböm, skyldmenni eða
jafnvel vandalausir sem eru á sama
heimili og sá sem umönnunarinnar
nýtur. Kvennalistakonur telja eðli-
legt að sá sem annast elh- eða ör-
orkulífeyrisþega og getur ekki af
þeim sökum stundað vinnu sér til
framfæris hljóti einhveijar bætur
vegna þess. Við kjósum að nefna
þær „umönnunarbætur". Sústefna
hefur að undanfórnu rutt sér til
rúms að rétt sé að elli- og örorkulíf-
eyrisþegar njóti aðhlynningar í
heimahúsum svo lengi sem þeir
óska og fært telst. Flestir una sér
best og líður best á eigin heimili og
í því umhverfi sem þeir hafa vanist.
Örorka fólks er af mismunandi
orsökum og aðstaða þeirra sem
annast þá mjög breytileg. Dæmi er
Kjallaiiim
Málmfríður
Sigurðardóttir
þingkona Kvennalistans
um móður sem er bundin við gæslu
á þrítugum geðsjúkum syni. Hann
er ekki „nógu veikur“ til að fá inni
á stofnun en þcirf þó stöðuga gæslu.
Hann hefur fullar örorkubætur og
á þeim verða þau bæði að lifa því
hún getur ekki stundað vinnu, er
algerlega bundin við að gæta hans.
Mikill kostnaður fyrir ríkissjóð
fylgir vistun einstaklinga á elli-
heimilum og sjúkrastofnunum.
Daggjald fyrir einstakling á elh-
heinúlum var 1. janúar 1989 1.593
kr. Daggjald á hjúkrunarstofnun-
um var þá 2.799 kr. þar sem það
var lægst og 6.353 kr. þar sem það
var hæst. 1. janúar 1989 voru 80%
af grunnlífeyri og tekjutryggingu
22.030 kr. á mánuði eða um 735 kr.
á dag. Af þessum tölum má sjá að
þótt almannatryggingar greiddu
aðstandendum slíka upphæð vegna
umsjár einstakhngs, sem annars
yrði að vera á stofnun, þá sparaðist
ríkinu samt sem áður mikið fé. Oft
og tíðum leggur fólk hart að sér við
að hafa ellihruma eða farlama ætt-
ingja í heimahúsum og við teljum
saimgirnismál að hið opinbera
komi fil móts við það.
Því höfum við lagt fram á Alþingi
frumvarp um aö 13. gr. almanna-
tryggingalaganna orðist svo:
„Maki eða annar heimihsfastur
einstaklingur, sem annast ehi- eða
örorkulífeyrisþega og getur af þeim
sökum ekki stundað vinnu utan
heimihs, á rétt á umönnunarbótum
er nemi aht að 80% af grunnlifeyri
og tekjutryggingu.
Sá sem annast hefur ehi- eða ör-
orkulífeyrisþega í a.m.k. fimm ár
samfleytt getur við lát hans eða lok
umönnunar öðlast rétt th lífeyris
hhðstæðs ekkjulifeyri njóti hann
ekki greiðslna frá lífeyrissjóði eða
Tryggingastofnun ríkisins og sé af
einhverjum ástæðum ekki fær um
að stunda vinnu utan heimilis.
Hafi einstakhngur ekki getað
stundað vinnu vegna umQnnunar
elh- eða örorkulífeyrisþega sam-
fleytt undanfarin fimm ár á hann
rétt á styrk th starfs- eða endur-
menntunar, samkvæmt mati trygg-
ingaráðs, í því skyni að fá atvinnu
á ný th að framfleyta sér þegar
umönnunarstarfi lýkur.“
Hvað eru foreldraekkjur?
„Foreldraekkjur11 nefna Norð-
menn uppkomið fólk sem hefur
búið heima og hugsað um sjúka eða
fatlaða foreldra eða foreldri sem
ekki getur komist af án hjálpar.
Yfirleitt eru þetta konur. Við lát
foreldris eða umönnunarlok af öðr-
um ástæðum, svo sem vistunar á
sjúkrastofnun, er þetta fólk tíðum
mjög iha sett í lífsbaráttunni. Al-
gengt er th sveita að þessar „for-
eldraekkjur" sitji á jörð sem hefur
lítinn sem engan fuhvirðisrétt og
er því verðhth eða verðlaus eign.
Yfirleitt eru þetta fuhorðnar kon-
ur og ógiftar og ekki færar um að
reka búskap án aðstoðar. Þær hafa
oftar en ekki einangrast inni á
heimilinu við einhæf störf og
treysta sér ekki út á almennan
vinnumarkað vegna ókunnugleika
við launuð störf en eru ekki komn-
ar á ehilífeyrisaldur. Sjaldnast geta
þær tahst öryrkjar en lenda mihi
stafs og hurðar í kerfinu þrátt fyrir
að þær með umönnunarstörfum
sínum hafi án efa sparað ríkinu
stórfé. Þessu frumvarpi er ætlað
að rétta hlut þessara einstakhnga
og veita störfum þeirra viðurkenn-
ingu.
Akvæðin um styrki til starfs- eða
endurmenntunar handa þeim sem
langtímum hafa verið bundnir inn-
an heimilis við umönnun sjúkra,
aldraðra eða öryrkja eru til að auð-
velda þeim að framfleyta sér af eig-
in rammleik. Við samningu þessa
frumvarps hefur verið stuðst við
norsk tryggingalög og tekið mið af
því hvernig þar er staðið að bótum
th þeirra sem þessu frumvarpi er
ætlað að ná th.
Málmfríður Sigurðardóttir
,,Sú stefna hefur að undanförnu rutt
sér til rúms að rétt sé að elli- og örorku-
lífeyrisþegar njóti aðhlynningar í
heimahúsum svo lengi sem þeir óska
og fært telst.“
Bætt nýting hráefnis - vemdun umhverfis:
Endurvinnsla plasts getur aukist
Notkun plastefna í umbúðir er
gríðarlega mikh hér á landi. Mest
er notkunin í fiskvinnslu og öðrum
matvælaiðnaði en hún er mikh í
landbúnaði og á fleiri sviöum. Plast
berst í miklum mæh á sorphauga
en í náttúrunni er það yfirleitt th
óþurftar. Endurvinnsla á plasti er
þegar nokkur á íslandi og gæti ver-
ið mun meiri með auknu samstarfi
og nýjum starfsaðferðum.
Endurvinnsla plasts
Umtalsverð plastframleiðsla fer
fram hér á landi úr innfluttu hrá-
efni (polyethylen). Framleitt er
himnuplast af nokkrum geröum
sem notað er í umbúðir, m.a. í poka
af ýmsu tagi. Himnuplast er einnig
flutt inn til sömu framleiðslu.
Plastprent hf. í Reykjavík er eina
fyrirtækið á þessu sviði hér á landi
sem endurvinnur plast auk um-
fangsmikhlar plasthimnufram-
leiðslu og fuhvinnslu umbúða úr
henni. Sérstök endurvinnsludehd
er starfrækt í verksmiðjunni sem
vinnur úr því sem th fehur í vinnsl-
unni og fer forgörðum við prentun
plastumbúða og er þetta umtals-
vert magn. Plastúrgangur er flokk-
aður jafnóðum í vinnsludehdum
verksmiðjunnar og er þar komið
fyrir mismunandi htum pokum th
að auðvelda það verk. Fyrirtækið
endurvinnur umbúðir sem það fær
utan um hráefni er það kaupir.
Frumkvæði Plastprents hf. á þessu
sviði er lofsvert og reynsla þess
Kjallariim
Stefán Bergmann
í stjórn Náttúruverndarfélags
Suðvesturlands
dýrmæt th að byggja upp frekari
endurvinnslu í landinu. Tækjabún-
aður fyrirtækisins er ekki fuhnýtt-
ur th endurvinnslu eins og er og
getur afkastað mun meiru en því
sem th fehur í eigin verksmiðju.
Ónýttir möguleikar
Frá sjónarhomi umhverfis-
verndar er mikhvægt að takast
megi að endurvinna sem mest af
plasti og draga úr óhóflegri notkun
þess þar sem um hana er að ræða.
Hér á landi er nærtækast að fyrir-
tæki í plastiðnaði taki upp samstarf
um endurvinnslu, fyrst th að full-
nýta þá afkastagetu sem fyrir hendi
er og síðan th að auka hana frekar.
Enn sem komið er er það aðeins
Plastprent hf. sem siniúr endur-
vinnslu og þyrfti það að breytast.
Flokkun plasts th endurvinnslu
er nákvæmnisvinna vegna þess aö
plastefni eru ólík að gerð og eiga
ekki öh saman. En með markvissu
samstarfi við stóra notkunaraðila
í iðnaði, verslun og víðar mætti
örugglega ná saman miklu magni
umbúða sem enginn vafi leikur á
hvers eðhs eru.
Flokkun á heimhum krefst meiri
imdirbúnings og kynningar. Telja
má víst að einnig þar megi ná mikl-
um árangri með því að taka upp
skipulegar aðferðir th að gera fólki
auðveldara að flokka plastið, t.d.
með htamerkingum er framleið-
endur tækju að sér að auðkenna
plastumbúðimar og plastvöruna
með og síðan yrði flokkað eftir í
samsvarandi htaða söfnunarpoka
er heimilin fengju. Vinnsla á heim-
hisplasti mundi að öhum líkindum
útheimta meiri hreinsun í endur-
vinnslu og því meiri tækjabúnað.
Flokkun er grundvöhur að end-
urvinnslu og fengin reynsla sýnir
að ná má miklum árangri með fyr-
irhyggju og skipulagningu er gerir
kleift að nota einfaldari hreinsi-
tækni við endurvinnslu plastsins.
Efnisfræði, niðurbrot
og umhverfisáhrif
Aukin fræðsla um efnisfræði
plastefna er nauðsynleg og þyrfti
að gefa út aðgenghegt efni um þau
fræði og leggja áherslu á mismim-
andi eiginleika plastefna, mögu-
leika á endurvinnslu, um niðurbrot
þeirra í umhverfinu og eiturefni
sem losna úr sumum þeirra við
ófuhkominn bruna. Hver vih eiga
frumkvæði að slíku riti hér á landi?
Almennar umræður og læshegt
upplýsingaefni er líklegt th að
styrkja vitimd fólks um plastið, um
eiginleika þess, gagnsemi og ókosti
og vhja th að taka þátt í flokkun
og stuðla að endurvinnslu þess.
Niðurbrot plastefna í náttúrunni
er ýmsu háð, s.s. lengd sameinda
þeirra, ljósmagni og sýrum í um-
hverfinu og fleiru og ekki er það
nema hluti efnanna sem sundrast
og samlagast umhverfinu. Auð-
veldast brotna niður efni sem gerð
eru úr stuttum sameindakeðjum
og jafnframt eru það veikustu efn-
in. Út frá ofangreindum atriðum
þarf að meta umhverfisáhrif efn-
anna og leggja á ráðin um förgun
þeirra eða endurvinnslu.
Líklegt er að svo fari að sett verði
strangari skhyrði um framleiðslu
og notkun plastefna í framtíðinni,
m.a. skilyrði um niðurbrot þeirra
í náttúrunni en auðvelda má það
með íblöndun efna sem að því
stuðla og virðast aðferðir th þess
vera að þróast.
Óhóf og neikvæð
umhverfisáhrif
Á sumum sviðum geta menn ver-
ið sammála um að óhófs hafi gætt
í notkun plastefna. Gott dæmi er
notkun burðarpoka hér á landi og
má jafnvel ráða af yfirlýsingum
framleiðenda að þeim hafi blöskrað
og gert sér grein fyrir að slíkt getur
komið óorði á framleiðsluna. Ann-
að dæmi eru plastflöskur sem á
stuttum tíma hafa rutt glerflöskum
á haugana í stórum sth. Mörg fleiri
dæmi eru th og ný svið geta opnast
hvenær sem er.
Stefán Bergmann
„Flokkun á heimilum krefst meiri und-
irbúnings og kynningar. Telja má víst
að einnig þar megi ná miklum ár-
angri.“