Dagblaðið Vísir - DV - 06.06.1989, Blaðsíða 15

ÞRIÐJUDAGUR 6. JÚNÍ 1989.
15
Hlutdeild í eig-
in heilsuvernd
Skráning og varðveisla ýmissa
upplýsinga um heilsufar einstakl-
inga þykir sjálfsögð og hefur
reyndar færst í vöxt á undanföm-
um árum og áratugum. Þessar upp-
lýsingar er langoftast að fmna hjá
heimilis- eða heilsugæslulækni
hvers einstaklings en einnig hjá
ýmsum öðrum heilbrigðisstofnun-
mn, s.s. sjúkrahúsum eða öðrum
rannsóknar- eða meðferðarstofn-
unum.
Ný og bætt skipulagskerfi og
tölvutækni hafa auðveldað mjög
slíka gagnasöfnun og gagna-
geymslu. En þrátt fyrir aukna
tækni á tölvuöld er þó skipulag á
þessum upplýsingum með ýmsrnn
hætti og oft þarf víða að leita fanga
til þess að fá heildarupplýsingar
um heilsufar fólks. Sumir einstakl-
ingar eru mjög samviskusamir og
nákvæmir í þessum efnum og
skrifa hjá sér það sem þeim finnst
skipta máli.
Yfirsýn yfir eigið heilsufar
Algengara er þó að alitof sjaldan
hefur einstakhngurinn eða sjúkl-
ingurinn sjáifur yfirsýn yfir eigið
heilsufar, t.d. tímasetningu og nið-
urstöður rannsókna og læknismeð-
ferðar sem hann hefur fengið, s.s.
bólusetningar, lyíjagjöf, skurðað-
gerðir o.fl.
Þetta viðheldur vankunnáttu al-
mennings og er ekki í samræmi við
KjaUarinn
Guðrún Agnarsdóttir
þingkona
Kvennalistans
stefnu heilbrigðisyfirvalda sem
hvetur til aukinna forvama og
frumkvæðis einstaklinga til að
taka ríkari ábyrgð á eigin hehsu-
gæslu.
Einn þáttur þess að auka hlut-
deild aimennings í eigin heilsu-
vemd er að gefa fólki kost á heilsu-
farsbók en í hana má skrá jafnóð-
um allt það sem viðkemur heilsu-
fari. Bókin og upplýsingarnar em
þannig í fórum einstaklingsins eða
umsjáraðila hans alit frá vöggu til
grafar.
Heilsufarsbækur af ýmsu tagi
hafa verið notaðar meðai annarra
þjóða með góðum árangri. Slíkt
skipulag eykur vitneskju einstakl-
ingsins um eigið heilbrigði og
heilsufar og skírskotar jafnframt
til ábyrgðar og hvetur til þátttöku.
Tillaga Kvennalista um
heilsufarsbók
Kvennahstinn hefur aðhyhst
þetta fyrirkomulag og hefur reynd-
ar sérstaklega getið þess í stefnu-
skrám sínum, bæði um borgarmál
„Einn þáttur þess að auka hlutdeild
almennings í eigin heilsuvernd er að
gefa fólki kost á heilsufarsbók en í hana
má skrá jafnóðum allt það sem viðkem-
ur heilsufari.“
1988-89. - 1058 ár frá stofnun Alþingis.
111. löggjafarþing. -471. mál.
Sþ. 832. Tillaga til þingsályktunar
um heilsufarsbók.
Flm.: Guðrún Agnarsdóttir, Danfríður Skarphéðinsdóttir, Kristín Einarsdóttir,
Krístín Halldórsdóttir, Málmfríður Sigurðardóttir, Þórhildur Porleifsdóttir.
Alþingi ályktar að fela heilbrigðismálaráðherra í samráði við landlækni að láta hanna
heilsufarsbók sem fylgi hverjum einstaklingi frá vöggu til grafar.
í heilsufarsbókina skulu skráðar jafnóðum allar þær upplýsingar um heilsufar einstak-
lingsins sem máli skipta, svo sem sjúkdómar, læknismeðferð og lyfjanotkun.
Greinargerð.
Skráning og varðveisla ýmissa upplýsinga um heilsufar einstaklinga hefur farið vaxandi á
undanförnum árum og áratugum. Þessar upplýsingar er langoftast að finna hjá heimilis- eða
heilsugæslulækni hvers einstaklings en einnig hjá sjúkrahúsum eða öðrum rannsókna- eða
meðferðarstofnunum. Þrátt fyrir aukna tækni á tölvuöld er þó skipulag á þessum upplýsingum
með ýmsum hætti og oft þarf víða að leita fanga til þess að fá heildarupplýsingar um heilsufar
fólks. Allt of sjaldan hefur sjúklingurinn sjálfur yfirsýn yfir eigið heilsufar, tímasetningu og
niðurstöður rannsókna og læknismeðferðar sem hann hefur fengið (t.d. bólusetningar,
lyfjagjöf, skurðaðgerðir o.fl.). Þetta viðheldur vankunnáttu almennings og er ekki í samræmi
við stefnu heilbrigðisyfirvalda sem hvetur til aukinna forvarna og frumkvæðis einstaklinga til
að taka ábyrgð á eigin heilsugæslu. Til þess að svo geti orðið þarf aukna og skipulega
heilbrigðisfræðslu, bæði í skólum og meðal almennings. Fræðslan ein sér nægir þó ekki til að
tryggja það að einstaklingar taki ábyrgð á eigin heilsuvernd. Þeim verður jafnframt að vera
það kleift efnahagslega og félagslega að velja sér lifnaðarhætti í samræmi við þá heilbrigðis-
fræðslu sem stunduð er. Stjórnvöld hafa mikilvægu hlutverki að gegna í þessum efnum. Þeim
ber t.d. að samstilla ýmsa þætti stjórnsýslunnar þannig að þeir verði samvirkir til að ná
markmiðum heilbrigðisfræðslu. Einn þáttur þess að auka hlutdeild almennings í eigin
heilsuvernd er að gefa fólki kost á því að skrá í eina bók allt það sem viðkemur heilsufari þess.
Upplýsingarnar eru þannig í fórum einstaklingsins eða umsjáraðila hans allt frá vöggu til
grafar.
Heilsufarsbækur hafa verið notaðar meðal ýmissa annarra þjóða um nokkurt skeið með
góðum árangri. Slíkt skipulag eykur vitneskju einstaklingsins um eigið heilbrigði og heilsufar
og skírskotar jafnframt til ábyrgðar og hvetur til þátttöku. Slík heilsufarsbók er því í fyllsta
samræmi við yfirlýst markmið og stefnu heilbrigðisyfirvalda.
Tiilaga til þingsályktunar frá þingkonum Kvennalistans fékk góðar undir-
tektir og verður endurflutt á næsta þingi.
og landsmál. Því fluttu þingkonur
Kvennalistans svohljóðandi þings-
ályktunartillögu á nýhðnu þingi:
„Alþingi ályktar að fela heil-
brigðismálaráðherra í samráði við
landlækni að láta hanna heilsu-
farsbók sem fylgi hverjum ein-
stakhngi frá vöggu til grafar. í
heilsufarsbókina skulu skráðar
jafnóðum ahar þær upplýsingar
um heilsufar einstaklingsins sem
máh skipta, svo sem sjúkdómar,
læknismeðferð og lyfjanotkun."
Mælt var fyrir þingsályktunartil-
lögunni seint á þingtímanum og
hlaut hún ekki umfjöllun í nefnd.
Hún fékk þó góðar undirtektir og
verður endurflutt á næsta þingi,
vonandi með góðum árangri.
Guðrún Agnarsdóttir
Gula pressan
ekki heldur. Og blaðamenn DV
mundu ekki una þvi.
Jónas Krispánsson er eigin-
maður Kristinar Halldórsdóttur.
þingmanns Kvennalistans. en
Kristin er einn aðaltalsmaöur list-
ansoger stöðugt i sviðsljósmu. Það
væri nú aldeilis ef DV hefði þaö
fynr reglu að hlifa Kristínu og
Kvennalistanum, bara af þvi Jónas
er giftur Knstinu! Þaö væri mis-
skilin og misheppnuð góðmennska.
Ekki orðin tóm
Blaðamenn DV eru tengdir og
mægðir i allar áttir. Aö þeim standa
sjálfsagt ýmsir mætir menn sem
Qallað er um í frettum. Blaðamenn-
imir hafa sinar eigin skoðanir i
póhtik sem blaðstjóminni koma
ekki við. Sjálfur er ég flokksbund-
inn i Sjálfstæðisflokknum og fyrr
vcrancb alþingismaður flokksins.
Erfitt vært það hlutskipti min ef
eg ætti að vera serstakur varö-
hundur þess flokks hér á blaöinu
til að passa upp á mannorö hans
með þvi aö ritskoöa allt sem sagt
er um Sjalfstæðisflokkinn. Með
mennri flugþjónustu væri æskileg
og nauösynleg. Þessi ritstjómar-
stefna er aöall blaðsins og hún er
að sjálfsögðu mótuö af eigendum
blaðsins og þetm ritstjórum sem
blaðinu stjóma. Eigendur DV hafa
ekki látið sttja uð oröin tóm. Þeir
vom hluthafar i Hafskip og þcir
hafa lagi fé i Amarflug. þegar halla
tók undir fæti fvTir Amarflugi f>T
ir tveim árum. Það geröu þeir og
margir fleiri. ef sú hlutaíjarsófnun.
sem þá for fram. mætti veröa til
þess að haida samkeppninni \iö
lýöi t fluginu.
Ekki verður séð nein athugaven
mér er þóst aö ekken er þeim holl
ara og heppilegra en að búa \ið
samkeppni þar sem sifellt þarf að
gera betur í þjónustu. verölagi og
aölögun að þórfum riðskiptavin-
anna Einokun er af-hinu illa. ekki
aöeins fyrir þá sem aö henni standa
heldur og fynr hina sem þurfa að
una henni. Mér er úl efs að Rikisút
varpiö hefði áhuga á einokuninni
aftur og ekki trtli ég þvt aö óreyndu
aö Fiugleiöamenn hafi áhuga á að
sitja emir íslendinga að flugsam-
göngum. Hvaö þá Islendingar al-
mennt.
Lítið álit
á ráðherrum
Her veröur enn og aftur endur
tekið að baráttan fyrir tilvem Am-
arflugs byggist á aö til séu menn
sem \ilja leggja sitt undir til aö
samkeppnin hfl. Þeir menn em
scm betur fer til og eiga ekki aö
gjalda fyrir það t rógburðt. Þeir eiga
allan heiður skílinn. Að þ\i lc\ti
er DV einlægt og eindregið vehilj-
að þcirri viðleitni að rétta hlut Am-
hvort hún vflji styöja þá stefnu að
samkeppni tveggja innlendra flug
félaga riki. Ef Amarflug er lagt
niöur sitja Flugleiöir einar að sam
göngum til og frá landinu. ef frá
em taldar stopular flugferðir er
lendra flugfélaga á háannatimum.
Spumingin snýst ekki um eigendur
þessara fynrtækja heldur neytend-
uma. farþegana. Vflja þeir einok
un. vflja þeir samkeppni'’ Hvort
DV-húsið er veðsett eða ekki kemur
kjama málsins ekki \tö og kemur
heldurekki ritstjóm DV viö. Blaðiö
mun koma út áfram og mun halda
uppi frjálsri og óháöri ritstjómar-
stefnu. hver svo sem niðurstaöan
veröur um örlög Amarflugs.
Frelsi þýðirfrelsi
Menn verða nefnilega að skilja
að frelsi þyðir frelsi til að hafa
skoðanir. Þaö að vera óháöur þýðir
ekki það sama og vera hlutlaus eða
sitja aögerðalaus i munkaklaustri.
Menn gefa út blöð og leggja fé i flug
félög og taka þátt i liflnu i kringum
sig. Útgefendur dagblaða eru ekki
utan og ofan við athafnalifið. heil-
Greinarhöfundur vitnar i laugardagsspjall Ellerts B. Schram ritstjóra frá
því 14. jan. sl.
Að selja
hugmyndafræði
Eigendur fjölmiðla, business-
menn og -konur, eiga og reka fjöl-
miðla í því skyni að græða á þeim
og til að auglýsa í þeim (sjá síðustu
grin mína í DV 25. mars sl.) Fjöl-
miðlar eru einnig upplagðir til að
reka áróður, þ.e. til að koma sjón-
armiðum á framfæri, og eru stjórn-
málaflokkar ekki einir um hituna.
Af hverju er DV til?
Látum Ehert B. Schram, ritstjóra
blaösins, svara þessu. Þessar
klausur eru teknar úr laugardags-
spjalh hans, eins konar leiðara,
sem birtist í DV 14. janúar sl.
„DV er frjálst og óháð blað, ein-
mitt fyrir þá sök að vera hvorki á
klafa neins stjórnmálaílokks né
heldur málgagn þröngra hags-
muna.
Hitt er annað mál að blaðið hefur
aldrei farið dult með þá afstöðu
sína að það styður ákveðin grund-
vallarlífsviðhorf, þar á meðal frelsi
th tjáningar, frjálsræði í stjórn-
málum, svigrúm til samkeppni.
Þannig tók DV upp baráttu fyrir
útvarpsfrelsinu... og þannig hefur
DV lýst því yfir í leiðurum að sam-
keppni í samgöngumálum, ferða-
málum og almennri flugþjónustu
væri æskileg og nauðsynleg....
Eigendur DV hafa ekki látið sitja
við orðin tóm. Þeir voru hluthafar
í Hafskipi og þeir hafa lagt fé í
Arnarflug þegar haha tók undan
fæti fyrir Arnarflugi fyrir tveim
árum.
Til að græða? Varla hefur það
verið gróðavegur að halda úti litl-
um útvarpsstöðvum eins og
ástandiö hefur verið. Hitt er miklu
líklegra að félög og fyrirtæki hafi
veriö stofnuð í því skyni að hrinda
Kjallarinn
Ingólfur Á. Jóhannesson
sagnfræðingur, leiðbeinandi
kennaranema i Wisconsinhá-
skóla, Bandaríkjunum
frelsinu-og samkeppninni af stað.
Og halda henni við lýði.“
Til að auglýsa hugmyndir
Þessi tilvitnun fer ágætlega sam-
an við þá hugmynd að hlutverk
fjölmiðla sé að auglýsa og/eða reka
áróður. DV og eigendur þess og rit-
stjórar hafa hugmyndafræði sem
þessir aðilar vilja koma á fram-
færi, þ.e. „selja“. Ritstjórinn lýsir
hér einu af sérkennum þessarar
hugmyndafræði.
Þessi hugmynafræði er birt í
krafti peninga, „seld“ á tombólu-
veröi og boðin af mönnum sem
meina þaö sem þeir segja. í sömu
grein er Ellert nefnhega mjög stolt-
ur af því að eigendur DV vinni að
þessu í verki með því að veðsetja
eigur blaðsins í því skyni aö hjálpa
Amarflugi svo að samkeppni geti
átt sér stað við Flugleiðir.
Af hverju fæ ég
að skrifa í DV?
Hvemig stendur á því að ein-
staklingar, sem ekki trúa á hug-
myndafræði markaðshyggju, fá aö
birta greinar í DV?
í fyrsta lagi er engin ástæða til
að búa til ágreining á mihi Ellerts
ritstjóra og mín þar sem shkur
ágreiningur er ekld til staðar. Við
trúum báðir á að hugmyndir þurfi
svigrúm og frelsi th að þróast og
að þær skuli eiga næstum þyí ótak-
markaö frelsi til birtingar. Ég verö
þó að hafa á þann fyrirvara að ekki
er sama hvemig hugmyndir eru
kynntar, t.d. er erfitt að sætta sig
við lýðskrum öfgasinnaðra hægri-
manna í Bandaríkjunum á borð við
Ku Klux Klan sem vinna gegn
auknum áhrifum minnihlutahópa.
Og það er söguleg staöreynd að á
stríðstímum er ritfrelsi venjulega
skert verulega. '
Hvers vegna skrifa ég í DV? Er
ég ekki að styðja falshugmynda-
fræði, hjálpa til við að fela eðh
blaðsins, hjálpa til við aö selja blað-
ið, að selja hugmyndafræöi blaðs-
ins? Áreiðanlega, en hér sjást ein-
mitt tök DV - að geta knúið þá sém
vilja róttækai* þjóðfélagsbreytingar
til að skrifa þar en ekki annars
staðar og hjálpa til við að selja og
móta þá hugmynd að frelsi ríki.
Lítið dæmi um áhrif DV á þessu
sviði: Síðasti Sæmundur (málgagn
Sambands íslenskra námsmanna
erlendis) auglýsti eftir gr'einum frá
félögum fyrir borgun.
Á hinn bóginn þykjumst við rót-
tækhngar líka vera aö nota okkur
að það er partur af hugmyndafræði
markaöshyggju, að alhr skuh hafa
aðgang að blaði til að skrifa í eða
að öðrum fjölmiðli í því skyni að
ná til víðtækari lesenda- eða hlust-
endahóps.
í þessari grein má eflaust lesa
milli hna að ég treysti ekki eigend-
um DV of vel' og að ég álíti að Eh-
ert ritstjóri sé ekki hreinn heldur.
Hefi ég rétt til að álíta Ehert óheið-
arlegan? Að DV og Ehert séu vit-
andi vits aö hafa mig að leiksoppi
og nota mig til að selja sína hug-
-myndafræði?
Varla. Málið er líka talsvert
flóknara en þetta: Hugmyndir okk-
ar Eherts og tilurð þeirra hafa afar
ólíkan bakgrunn. Ellert fæddist inn
í heildsalastétt í Reykjavík u.þ.b.
tíu árum á undan mér sem ólst upp
við póhtíska róttækni í Þingeyj-
arsýslu og sérstaka andstööu
bænda viö einmitt heildsala í
Reykjavik. Samtökin heiðarieiki og
óheiðarleiki ná ekki að lýsa mis-
muni af þessum toga, heldur er um
ólíka hagsmuni og völd aö ræða.
Mælikvarðarnir sem „heiðarleiki"
er mældur með, þ.e. leikreglur fjöl-
miðla í þessu tilviki, eru ekki einu
sinni þeir sömu. Ég og aðrir ein-
stakhngar og hópar sem ekki eiga
blöð og fyrirtæki verðum á hinn
bóginn oftast að sætta okkur við
þær leikreglur sem okkur eru sett-
ar. Svo lengi sem við gerum okkur
grein fyrir því að það eru eigendur
fjölmiðla sem setja þessar leikregl-
ur er sjálfsagt að nota prentfrelsið.
Ingólfur Á. Jóhannesson
,,Svo lengi sem við gerum okkur grein
fyrir því að það eru eigendur fjölmiðla
sem setja þessar leikreglur er sjálfsagt
að nota prentfrelsið.“