Dagblaðið Vísir - DV - 10.02.1990, Qupperneq 14

14
LAUGARDAGUR 10. FEBRÚAR 1990.
Útgáfufélag: FRJÁLS FJOLMIÐLUN HF.
Stjórnarformaður og útgáfustjóri: SVEINN R. EVJÓLFSSON
Framkvæmdastjóri og útgáfustjóri: HÖRÐUR EINARSSON
Ritstjórar: JÓNAS KRISTJÁNSSON og ELLERT B. SCHRAM
Aðstoðarritstjórar: HAUKUR HELGASON og ELlAS SNÆLAND JÓNSSON
Fréttastjóri: JÓNAS HARALDSSON
Auglýsingastjórar: PALL STEFANSSON og INGÓLFUR P. STEINSSON
Ritstjórn, skrifstofur, auglýsingar, smáauglýsingar, blaðaafgreiðsla, áskrift,
ÞVERHOLTI 11,105 RVlK, SlMI (91 >27022 - FAX: (91)27079
Setning, umbrot, mynda- og plötugerð:
PRENTSMIÐJA FRJALSRAR FJÖLMIÐLUNAR HF„ ÞVERHOLTI 11
Prentun: ÁRVAKUR HF. - Askriftarverð á mánuði 1000 kr.
Verð í lausasölu virka daga 95 kr. - Helgarblað 115 kr.
Miðjan heldur ekki
Mikhail Gorbatsjov Sovétríkjaforseti er smám saman
að komast að raun um, að miðjan heldur ekki í sovézk-
um stjórnmálum. Hann verður að velja og hafna. Hing-
að til hefur hann reynt að íljóta á lýðræðisöldunni, en
hún hefur borið hann lengra en hann bjóst við.
Samþykkt miðstjórnar sovézka kommúnistaflokksins
um afnám flokkseinræðis er einn stærsti hnykkurinn á
þessari leið. Gorbatsjov er að reyna að hreinsa andstæð-
inga sína úr ríkisstjórn og flokki. Fyrstir til að fjúka
verða harðlínumenn á borð við Jegor Ligatsjov.
Reikna má með fleiri fjöldafundum 1 stíl við 200.000
manna fundinn í Moskvu í þessari viku. Á fundunum
verða höfð uppi áróðursspjöld til stuðnings Gorbatsjov
og með lýðræðiskröfum. Jafnframt verður krafizt af-
sagnar Ligatsjovs og helztu stuðningsmanna hans.
Ef Gorbatsjov tekst að losna við Ligatsjov úr stjórn-
málaráðinu og gera óvirka þá Vitalíj Vorotnikov, for-
seta rússneska lýðveldisins; Lev Zaikov hergagnastjóra,
og Vladimir Ivashko frá Úkraínu, kemur röðin að hinni
eiginlegu miðju, sem ráðið hefur efnahagsferðinni.
Gorbatsjov hefur hingað til ekki haft meirihluta í
stofnunum flokksins með umbótum í efnahagsmálum.
Tillögur skjólstæðings hans, Leonid Albakin, hafa verið
felldar, en í staðinn verið samþykkt ýmiss konar mála-
miðlun frá Nikolai Ryzhkov forsætisráðherra.
í stjórnmálaráðinu hefur Ryzhkov skipað miðjuna
með Júríj Maslyukov áætlanastjóra og Nikolai Sly-
unkov. Þeir eru hinir raunverulegu fulltrúar kerfisins
og kerfiskarlanna og hafa myndað meirihluta með
harðlínumönnum gegn efnahagsumbótum Gorbatsjovs.
Þjóðartekjur í Sovétríkjunum minnkuðu í hittifyrra
um 5% og hafa líklega minnkað um 10% í fyrra. Harð-
línumenn kenna opnunarstefnu Gorbatsjovs um þetta,
en raunverulega ástæðan er miðju- og málamiðlunar-
stefna Ryzhkovs. Á þessu mun Gorbatsjov hamra.
Haltu mér - slepptu mér - stefna Ryzhkovs minnir á
Framsóknarflokkinn og íslenzku ríkisstjórnina. Stefnan
byggist á að blanda saman miðstýringu og markaðs-
frelsi. Hún líkist sorglega hinu séríslenzka, miðstýrða
markaðskerfi. Hún heldur ekki vatni, hvorki hér né þar.
Ófarir íslands og Sovétríkjanna eru dæmi um, að
ókleift er að samræma miðstýringu og markaðsfrelsi.
Þetta hafa ráðamenn í Austur-Evrópu skilið og eru því
að koma á fót markaðsfrelsi án miðstýringar. Ríkis-
stjórn Samstöðu 1 Póllandi hefur forustu í þessari þróun.
Kapítalisminn, sem blossar upp um alla Austur-
Evrópu, mun styrkja stöðu Gorbatsjovs heima fyrir.
Fljótt mun koma í ljós, að efnahagsvandræðin verða
minni, ef kerfiskarlar opinberra stofnana og sjóða verða
látnir víkja úr sæti og opinberri skipulagningu hætt.
Harðlínumönnum mun varla takast að fá Rauða her-
inn til byltingar gegn Gorbatsjov. Herforingjarnir voru
orðnir dauðþreyttir á Afganistan og eru tregir til að
láta nota sig gegn fólkinu í Azerbajdzhan. Þeir munu
ekki heldur láta siga sér á íbúa Eystrasaltslandanna.
Hinn raunverulegi slagur í Sovétríkjunum mun verða
milh Ryzhkovs og Gorbatsjovs. Ef hinn síðarnefndi sigr-
ar, má búast við, að haltu mér - slepptu mér - stefnan
verði aflögð og að hin lýðræðislega markaðshyggja haldi
innreið sína eins og í Austur-Evrópu og við Eystrasalt.
Miklir atburðir munu gerast í Sovétríkjunum á næsta
ársfjórðungi. Þá kemur í ljós, að miðjan heldur ekki og
að opnunarstefna Gorbatsjovs nær fram að ganga.
Jónas Kristjánsson
Gorbatsjov
innleiðir lýð-
ræðisbyltingu
Frá því Míkhaíl Gorbatsjov og
liðsmenn hans tóku að losa um
viðjar valdakerfis kommúnista-
flokksins á sovésku þjóðlífi, sér í
lagi meö því að greiða fyrir opin-
skárri þjóðmálaumræðu og tján-
ingarfrelsi í listum og menntum,
hefur jafnt og þétt ágerst ágreining-
ur í flokksforustunni milli tveggja
meginarma. Annars vegar eru þeir
sem fylkja sér um endurbótastefnu
í stjórnarháttum, hagkerfi og opin-
beru lífi, frjálsræðisöflin. A hinu
leitinu eru íhaldsöflin, þeir sem
komiö hafa sér haganlega fyrir á
forréttindabásum ríkjandi skipun-
ar og hafa iilan bifur á öllu nýja-
brumi, sér í lagi því sem haggar
við valdfyllingu flokksstofnana og
forstöðumanna þeirra.
Skref fyrir skref hefur Gor-
batsjov þrengt að íhaldsarminum.
Heilt hundrað manna fékkst til að
segja sig úr miðstjórn, af ellisökum
að því látið var heita. Stjómmála-
nefnd miöstjórnar hefur einnig
verið yngd upp hvað eftir annað.
Loks var efnt til kosninga með tölu-
vert frjálslegra sniði en áður til fjöl-
mennrar fulltrúadeildar Æðsta
ráðsins þar sem margir ílokks-
broddar af gamla skólanum fengu
þunga skelli.
En vegna fjölda frátekinna sæta
fyrir flokkinn og fjöldasamtök, sem
í raun em undir yfirráðum hans,
hefur Gorbatsjov talið sig þurfa að
taka sér miðjustöðu í störfum
Æðsta ráðsins, gerast hemill á
umbótaákafa róttækustu end-
umýjunarsinna. Þetta gerist sam-
tímis þvi að kurr og óánægja magn-
ast meðal almennings vegna þess
að perestrojka hefur enn minna en
engu skilað í auknu vöruframboöi
á almennum markaði. Er ekki vafi
að dragbítar í skrifræðiskerfinu
eiga þar verulega sök en gagnrýnin
fyrir það sem úrskeiðis fer beinist
að forustumanninum, Gorbatsjov.
Ofan á bætist svo þjóðernisólga,
friðsamleg í Eystrasaltslýðveldum
en blóðug í þeim handan Kákasus-
fialla.
Við þessi skilyrði skiptast sjónar-
mið í vaxandi mæli í tvö horn og
miðjan dregst saman að sama
skapi. Sá sem þar hyggst halda sig
á því á hættu að verða óþægilega
einangraður.
Við þessar aðstæður ákvað Gor-
batsjov að sýna lit og taka skýra
afstöðu með lýðræðishreyfingunni
innan flokks og utan. Á miðstjórn-
arfundi til undirbúnings 28. þingi
Kommúnistaflokks Sovétríkjanna
síðar á árinu reiddi hann til höggs
að rótum flokksræðisins í sovésku
þjóðfélagi, lagði til afnám 6. greinar
stjórnarskrárinnar um forustu-
hlutverk flokksins á öllum sviðum.
Hún hindrar frjálsa stjórnmála-
starfsemi og bælir öll samtök með-
al Sovétmanna undir fokksvaldið.
Svo kænlega hélt Gorbatsjov á
máli sínu að hann kom íhaldsliðinu
í miðstjórninni í þá aðstöðu að það
sá sig nauðbeygt til að samþykkja
tillögu hans nær óbreytta. Fulltrú-
ar Kommúnistaflokks Sovétríkj-
anna í Æðsta ráðinu leggja því til
á fundi þess í næstu viku afnám
stjómarskrárákvæðisins um vald-
einokun flokksins. Fjölflokka-
stjórnmál blasa því við í Sovétríkj-
unum.
Og ekki nóg með þaö. Gorbatsjov
kom því til leiðar að 28. flokks-
þingið verður fært fram, frá hausti
til miðs sumars. Þar verða bornar
upp tillögur frá flokksforustunni
um verulegar breytingar á skipu-
lagi hans og starfsháttum. í stað
aðalritara kemur flokksformaður
sem stýrir fundum fulltrúa allra
15 flokka í Sovétlýðveldunum
hverju um sig. Sú stofnun kemur
Erlendtídindi
Magnús Torfi Ólafsson
í stað núverandi stjómmálanefnd-
ar miðstjómar. Fækkað veröur í
miöstjóminni sjálfri niður í 200.
Lagt er til að ströng miðstýring á
flokknum verði afnumin. Hverfa
skal frá reglunni um skilyrðislausa
undirgefni stofnana flokksins á
hveiju skipulagsstigi við ákvarð-
anir teknar á æðra skipulagsþrepi,
regluna sem Lenín skírði „lýö-
ræðslegt miöstjómarvald".
í samræmi við þetta verða stór-
um rýmkaðir möguleikar óbreytts
flokksfólks til að hafa áhrif á
stefnumótun og mannaval. Flokks-
starfsmenn ber að velja með al-
mennri atkvæðagreiðslu í hlutað-
eigandi deild en ekki fyrirskipun
aö ofan. Sömuleiðis er gert ráð fyr-
ír almennri kosningu fulltrúa á
flokksþing með keppni um sætin.
Næstum eins afdrifarík og afnám
valdeinokunar kommúnistaflokks-
ins getur reynst tillaga miðstjórn-
arfundarins um tilfærslu æðsta
framkvæmdavalds í Sovétríkjun-
um. Það skal flytjast frá flokks-
forustunni til forseta ríkisins.
Áformað er að hann verði ekki ein-
ungis forseti forsætisnefndar
Æðsta ráðsins, eins og nú er, held-
ur sæki hann umboð sitt beint til
þjóðarinnar í almennum kosning-
um.
Ekki fer milli mála að Gorbatsjov
er við ríkjandi aðstæður ætlað for-
setaembætti með stórauknu vald-
sviði. Þarf því enginn að velkjast í
vafa um að staða hans hefur aldrei
verið sterkari en að loknum mið-
stjómarfundinum nýafstaðna.
Hann hefur í rauninni hlotið ótak-
markað umboð frá stefnumótandi
stofnun flokksins.
En auknu valdi fylgir aukin
áraun. Þar sem málfrelsi ríkir er
hægur leikur að reyna að gera
valdhafann ábyrgan fyrir því sem
miður fer. Sovétmenn búa upp til
hópa við vöruskort, lélega þjón-
ustu, svartan markað og hrokafullt
skriffinnskubákn. Ihaldsmenn
bíða bersýnilega færis að telja fólki
trú um að það sem á því mæðir sé
vanhugsaðri perestrojku að kenna
en ekki langvarandi ofstjórn og
óstjóm þeirra líka í flokkskerfinu.
Svo em þjóðernamálin. Mið-
stjómarfundurinn lýsti vanþókn-
un á ákvörðun flokksins í Litháen
að lýsa sig óháðan Kommúnista-
flokki Sovétríkjanna og hét þeim
sem því vildu ekki una stuðningi
til að koma öðmm flokki á laggirn-
ar í lýðveldinu en þar við var látið
sitja. Niðurstaðan er því rauninni
sú að í Litháen verða tveir komm-
únistaflokkar, annar óháður en
hinn hluti af Kommúnistaflokki
Sovétríkjanna. Og sá sjálfstæði
heldur óátalið frá Moskvu aöstöðu
og eignum flokksins sem fyrir var.
Lýövelda- og héraöakosningar
fara fram í Sovétríkjunum í næsta
mánuði. Víst er talið að frambjóð-
endur gamla ílokkskerfisins fái þar
víða jafnvel enn verri útreið en í
kosningum til fulltrúadeildar
Æðsta ráðsins í fyrra.
í þessum kosningum er sjálfstæði
flokkurinn í Litháen talinn standa
vel að vígi. í Azerbajdzhan bendir
hins vegar allt til að kommúnista-
flokkurinn sé lítið annað en nafnið
en fólk fylki sér um Alþýðufylking-
una.
Þeir sem gerast svo flfldjarfir að
spá um framvinduna eftir afnám
6. greinarinnar virðast helst hallast
að því að i Rússneska sovétlýðveld-
inu takist í fyrstunni á um völdin
brot úr klofnum kommúnista-
flokki, annað þeirra stærstu frjáls-
lynt og alþjóðasinnaö, hitt íhalds-
samt og þjóðernissinnaö. í smærri
lýðveldunum flestum muni flokkar
með þjóðemissinnaða stefnuskrá
halda velli, máski sumir undir
nafni kommúnistaflokka.
Magnús Torfi Ólafsson
Algirzas Brazauskas, foringi sjálfstæða kommúnistaflokksins í Litháen,
bandar frá sér fréttamönnum á Rauða torginu að loknum miðstjórnar-
fundinum í Kreml á miðvikudag. Símamynd Reuter