Dagblaðið Vísir - DV - 28.04.1990, Blaðsíða 15

LAUGARDAGUR 28. APRÍL 1990.
15
andrúmslofti og umhverfismála-
ráðherra leggur sig í lífshættu á
nýja bílnum sínum til aö kynnast
því hvernig cilmenningur fer að því
að sækja skíðalöndin um helgar!
Já, það hefur margt breyst á þess-
um fáu árum og þarf ekki þrjú
hundruð og fimmtíu ár til. Við er-
um að kafna í okkar eigin skít og
eyöileggingu og það er alveg sama
hvað hollustuverndin og vinnueft-
irlitið og dýralæknar og landlækn-
ir vara okkur ákaft við. Alltaf skulu
nýjar hættur liggja í leyni sem
spilla umhverfinu og lífmu.
Það er skrítið að hugsa til þess
að einmitt þegar Reykjavík var
hvað minnst skipulögð þá þreifst
mannlífið best. Og löngu fyrir daga
landgræðsluátaksins voru menn
farnir að lofsyngja ættjörðina fyrir
fegurð hennar og fjallasali. Þegar
unglingar fóru í skipulagslausar
ævintýraferðir niður í Austur-
stræti og þegar skáldin riðu um
fátækleg héruð skorti hvorki róm-
antík né föðurlandsást. Og enginn
amaðist við drullupollunum í bæn-
um né heldur hvölunum í hafinu.
Náttúran var í seilingarfæri og
menn og málleysingjar fóru sínu
fram án þess að hafa hugmynd um
þessa stöðugu lífshættu í heilsu-
spillandi umhverfi. Menn hefðu
hlegið hátt ef heimastjórninni hefði
dottið í hug að skipa umhverfis-
málaráðherra til að vernda þjóðina
fyrir sjálfri sér. Þó verður sú stjórn
ekki sökuð um nein föðurlands-
svik.
Dæmdirúr
Ættbálkurinn í Kína, Reykvík-
ingar fyrri ára og íslendingar til
Er sldturinn hollur?
sjávar og sveita hafa hfað alla
mengun af, sennilega vegna þess
að þeir vissu ekki um hana. Nú er
nærri búiö að hræða úr okkur líf-
tóruna og allir verða skelfingu
lostnir þegar eldur er laus í amm-
oníaki úti í Gufunesi vegna þess
að tækninni og mengunarvörnun-
um hefur íleygt svo fram að við
vitum ekki lengur hvað til okkar
heilsu heyrir. Og við erum sífellt
að uppgötva nýjar hættur og nýja
mengun og við erum hvergi lengur
óhult nema sótthreinsuð í gröfinni.
Hvar endar þetta eiginlega?
Fyrir nokkrum ámm komst ég til
Tokýo. Þar gekk annar hver maður
með klút fyrir andlitinu til að skýla
sér fyrir útblæstrinum úr bílunum.
Vonandi fer ekki eins fyrir okkur,
ef það endar þá ekki meö því að
unglingar og almenningur hætti að
venja komur sínar innan um annað
fólk. Hver þorir í miöbæinn eða
hver þorir í göngutúr ef nútíminn
drepur okkur í dróma, hræöir úr
okkur liftóruna og dæmir þá úr leik
sem vilja lifa eðlOegu lífi?
Það liggur við að maöur öfundi
kínverska ættbálkinn en vorkenni
íslenskri þjóð. Vorkenni nútíman-
um og öllum þessum óholla skít.
Börnin okkar búa við bölið af
velferðinni meðan týndi þjóðflokk-
urinn lifir sæll í sinni einangrun.
Börnin okkar verða að biðja um
leyfi til að dýfa hendinni í kalt vatn
meðan frumbyggjarnir vita ekki
einu sinni hvernig vaskur lítur út.
Börnin okkar eru bólusett fyrir
nútímasjúkdómum meöan
fjallabúarnir í Norður-Kína hafg
ekki hugmynd um að nútíminn sé
til. Til hvers höfum við þá lifað í
þrjú hundruð og fimmtíu ár ef allt
sem við höfum upp úr því felst í
hollustuvernd gegn framförunum?
Ekki bað ég um þessi örlög, ekki
bað ég um að fá að forðast drullu-
pollana og reykeitrunina. Það er
lítið gaman aö því að ganga ger-
ilsneyddur í gegnum lífið og fá ekki
að skjóta rottur á öskuhaugum af
ótta við að mengast í eigin and-
rúmslofti. Þeir eru heppnir sem
týndust og gleymdust í öll þessi
þrjú hundruð og fimmtíu ár.
Ellert B. Schram
MerkOegasta frétt vikunnar var
fundur áður óþekkts ættbálks í af-
skekktum fjallahéruðum Kína.
Enginn hefur haft hugmynd um
tOvist þessa fólks í þrjú hundruð
og fimmtíu ár. Og það hafði ekki
haft hugmynd um okkur. Þessi
þjóðflokkur veit ekki enn að Kól-
umbus fann Ameríku, veit ekki um
iðnbyltinguna, Napóleon, heims-
styrjaldirnar og hann hafði ekki
einu sinni minnstu vitneskju um
Maó í sínu eigin landi. Tæknivæð-
ingin hefur farið framhjá fólkinu,
lýðræðið, velferðin og umhverfis-
verndin. Samt hefur það lifað góðu
lífi og ekki þurft á umhverfismála-
ráðherrum að halda til að vernda
sig fyrir umhverfinu eða umhverf-
ið gegn því. Það hefur ekki þurft
hollustuvernd til að vernda sig
gegn þeim nútímalifnaðarháttum
sem ógna mannanna börnum.
Maður spyr auðvitað sjálfan sig
hvort mannkynið hafi ekki ein-
faldlega verið á vilhgötum í þessi
þrjú hundruð og fimmtíu ár meðan
týndi ættbálkurinn í Kína spjaraði
sig og hélt að minnsta kosti lífi við
þær frumstæðu aðstæður sem við
höfum verið að fjarlægjast. Meðan
frumbýlingarnir þekkja hvorki sal-
erni né bólusetningar og meðan
þeir éta það sem náttúran gefur
ætlar hollustan og hreinlætið okk-
ur lifandi að drepa. Við, sem vorum
svo óheppin að týnast ekki fyrir
þrjú hundruð og fimmtíu árum,
höfum mestar áhyggjur af því að
umhverfið sé aö mengast og náttúr-
an að spillast og megum ekki ná-
lægt neinum óhreinindum koma,
öðruvísi en sýkjast og deyja. Eða
svo segja sérfræðingarnir og allir
þeir sem hafa atvinnu af því að
forða okkur frá því böli að lifa eðli-
legu lífi.
Morandi
rottugangur
Þegar ég var strákur í vestur-
bænum var ekki búið að finna upp
mengunina. Varla að menn þekktu
einu sinni þetta orð. Það var að
vísu nóg af óhreinindum og óþrifn-
aði allt um kring og þeir voru skít-
sæhr sem óðu forina upp að ökkl-
um eða gengu til dagsverka sinna
á misjafnlega þrifalegum vinnu-
stöðum. Annað var ekki hægt með-
an malbikið var næsta óþekkt og
lífinu var fleytt áfram með hand-
afli og púlvinnu. Höfuðborgin leit
út næstum því eins og hún kom af
skepnunni og menn gerðu sér htla
rellu út af sóöaskap í þá daga. Og
hvað var líka sóðaskapur þegar
óhreinindin stöfuðu af því að hafa
ofan af fyrir sér í leik og starfi og
þá aðallega starfi. Skítugur vinnu-
gallinn var einkennisbúningur
hinnar vinnandi stéttar, óreiðan á
vinnustaðnum var merki athafna
og atgervis.
Sveitafólkið var alið upp við sam-
spil íjóshaugsins og heimtraðar-
innar og slorið í bátsvörinni var
vísbending um að þar hefði verið
dregin björg í bú. Þeir voru mestir,
strákarnir úr smiðjunum, sem
gengu heim til sín sótsvartir í fram-
an og þeim féll ekki verk úr hendi,
verkamönnunum sem hentu
hveitipokunum upp úr lestunum í
uppskipuninni. Þannig var vinnan
og lífið og menn þekktu ekki annað.
Það sama átti við um uppeldið og
leikina hjá krökkunum. Strákarnir
spiluðu fótbolta á milli drullupoll-
anna á götunni og stelpurnar fóru
í stikk og sto yfir trönurnar. Leik-
svæðin voru húsgrunnar og órækt-
aðir móarnir og svo má ekki
gleyma öskuhaugunum á Eiöis-
grandanum. Þangað var nú aldeilis
fengur aö sækja. Ekki bara til að
gramsa í sorpinu og næla sér í eigu-
leg leikföng eða viða að sér efni í
áramótabrennur. Á haugunum var
iðandi mannlíf og morandi rottu-
gangur og þeir sem kaldastir voru
höföu það fyrir kvöldskemmtan aö
fara á rottuskyttirí. Ekki með skot-
vopnum á nútímavísu heldur með
steinkasti og öflugum teygjubyss-
um og svo var reistur bálköstur af
dauðum rottum og stiginn stríðs-
dans.
Fjölskrúðugt
mannlíf
Ekki er að efa að gerlarnir og
Laugardags-
pistill
Ellert B. Schram
sýklarnir hafi grasserað á þessum
slóðum alveg eins og þeir gera enn
þann dag í dag. En ekki man ég
eftir nokkrum manni sem varð
meint af heimsóknum sínum á
haugana né heldur var kvartað
undan návist þessa sóðaskapar.
Kannski skíturinn hafi bólusett
mennina fyrir sýkingunni eða þá
hitt að enginn mátti vera að því að
veikjast. Hver má vera að því að
leggjast í rúmið og hver hræðist
mengun ef hann þekkir hana ekki?
Nú skal það játað að þessar
haugaferðir voru ekki vel séðar
heima. Gott ef maður var ekki sett-
ur í bað eða í það minnsta klæddur
úr spjörunum bakdyramegin. En
þá var ekki nema eitt ráð við því.
Það var að segja bara alls ekki frá
því hvað hafði á dagana drifið og
láta því ósvarað hvert feröinni var
heitið. Þaö sparaði manni þvottinn
og þrefið um að þvo sér að óþörfu.
Ég man eiginlega ekki eftir öðru
hreinlæti en því að þurfa að fara
úr skónum niðri í kjallara og þær
voru margar hildirnar sem við
mamma háðum út af drulluskítug-
um gúmmískónum þegar undirrit-
aður var mættur á þeim inni í for-
stofu og jafnvel á leið inn í eldhús.
Svona voru nú mengunarvarn-
irnar í þá daga. Og þó var allt tand-
urhreint í mínum foreldrahúsum
og þar lagðist enginn maður á sótt-
arsæng svo ég muni til.
Stundum var farið niður í miðbæ.
Miðbærinn var í órafjarlægð frá
úthverfum borgarinnar og miklu
fjarlægari heldur en hann er í dag.
Það var nefnilega heilmikið ferða-
lag að komast í bæinn þegar engir
voru einkabílarnir fyrir ungling-
ana. Einfaldasti ferðamátinn var á
tveimur jafnfljótum og taldi það
enginn eftir sér. Það var enginn
maður með mönnum sem ekki
mætti í miðbænum á rúntinn og
ganga mátti út frá því sem vísu að
þar væru samankomnar stelpurn-
ar í bænum og strákarnir á sama
stað. Þar var einhver hollusta í
andrúmsloftinu án þess að ástæða
væri til að kortleggja þá rómantík
og svo voru þar búðirnar og kafii-
húsin og dansiböllin og bæjarlífið
í henni Reykjavík var fjölskrúðugt
í Austurstrætinu, án þess að
nokkrum manni dytti í hug að
skipuleggja það.
Að kafna í eigin skít
En nú er öldin önnur. Nú getur
enginn þverfótað lengur fyrir
mengunarvömum og hollustueftir-
liti og það þarf að skipuleggja líf í
miðbænum. Matur er framreiddur
í gerilsneyddum umbúðum, menn
stunda mjaltir með gúmmíhönsk-
um og það er varla þorandi lengur
að sofa hjá öðruvísi en eiga eyðni-
smitun á hættu. Gamli miðbærinn
er líkastur grafreit og mannlífið er
flúið inn í kringlu. Atvinnurekstur
er hættulegur í nágrenni við íbúð-
arhverfin og skógræktin þarf að
gera átak í landgræðslu svo landið
íjúki ekki á haf út einn góðan veð-
úrdag. Það er búið að malbika yfir
grasflatirnar og menn borga stöðu-
mælasektir fyrir að fara fótgang-
andi. Ég er til dæmis hættur að
þora- aö koma niður í miðbæ
Reykjavíkur af ótta við borðalagt
fólk með kaskeiti sem eltir mann á
röndum fyrir það ódæði að heim-
sækja æskuslóðirnar.
Svo er manni sagt að bráðum
verði ólíft í borginni fyrir menguðu