Dagblaðið Vísir - DV - 12.07.1990, Blaðsíða 10

10
FIMMTUDAGUR 12. JÚLÍ 1990.
Utlönd
Afríkubúar vilja breytingar:
Kröfur
verða
um lýðræði
æ háværari
Að minnsta kosti fimmtán hata týnt
lífi síðustu daga í átökum í Kenýa
í austanverðri Afríku.
Rósturnar í Kenýa, sem að mati
Vesturlanda var fyrirmynd af-
rískra ríkja, minna óþyrmilega á
að umskiptavindar þeir sem blásið
hafa í Austur-Evrópu síðustu vikur
og mánuði leika nú um þennan fá-
tækasta hluta heims. Reiður og
óánægður almenningur lætur æ
meira í sér heyra í álfunni, allt frá
Fílabeinsströndinni í vestri, Zamb-
íu í suðri og nú Kenýa í austri.
Þúsundir Afríkubúa flykkjast út
á götur stórborganna og krefjast
umbóta og uppstokkunar á þeirri
stefnu sem ríkt hefur í stjórn-
málum og efnahagsmálum þar nær
óbreytt í þrjá áratugi, eða frá þeim
tíma er flest ríkin hlutu sjálfstæði.
„Það sem er að gerast nú er sjálf-
stæöisbarátta öðru sinni- barátta
fyrir nýju stjórnkerfl, nýjum
straumum og síðast en ekki síst
tækifærum til að bæta lífskjör allra
íbúana..sagði einn fyrrum vest-
rænn sendiherra í Afríku.
Eins flokks stjórnir
Ríki Austur-Evrópu hafa, hvert á
fætur öðru, kastað af sér oki ein-
ræðis og miðstýringar síðustu
misseri. í Afríku er eins flokks
stjómarstefna hins vegar enn víða
við lýði og stjómarskipti oftar en
ekki orðið í kjölfar valdarána og
uppreisna.
„Bin§ flpkks sijórnarstefns er
ekki iengwr raunhæfár mögwieíHi
[í Afríkuj, §érstaklega í ijósi fless
að mörg ríki h§im§ feta §i| nú í
áttina til fiöiflokkaiýðrmðis,'* segir
Ðavif} Steei, hresknr stjórnmála-
maöUT: „Rg er sammála hví §em
Julius Nyerere, tyrrum fnrseti
Tansaniu, sagði nýiega að ekki
væri iengur hmgt að hera við sömu
ástæöum til vamar eins flokks
stjómum og á sjöunda áratugnum
- nýfengnu sjálfstæði og óttanum
við ættflokkaeinræði.“
Steen, sem dvaldi á sínum yngri
ámm í Kenýa, hefur fagnað yfirlýs-
ingum um aukið frelsi og lýðræði
sem nokkrir leiðtogar Afríkuríkja
hafa gefiö frá sér nýlega eftir mót-
mæli fyrir auknu lýðræði í þessum
heimshluta. í kjölfar blóðugra
rósta í Zambíu hét Kenneth
Kaunda forseti því að láta þjóðina
ráða hvort flölflokkakerfi yrði tek-
ið upp í landinu. „Ég fagna því sem
Kaunda er að gera og vonast til að
slíkt hið sama gerist í Kenýa, þó
ég veröi aö segja að ég er efins um
það,“ sagði Steen nýlega í viðtali.
Stjórnarerindrekar'*ííta á Kenýa
sem enn einn prófsteininn á hvern-
ig leiðtogar ríkja í heimsálfunni
muni bregðast við kröfum um
breytingar og betri lífskjör sem nú
gerast æ háværari. Það sem af er
þessu ári hafa leiðtogar flögurra
Afríkuríkja - Fflabeinsstrandar-
innar, Gabon, Zaire og Zambíu -
látið undan kröfum almennings
upp aö vissu marki og hvert á sinn
hátt. I Líberíu bendir aftur á móti
allt til þess að valdaskipti fari fram
á „hefðbundinn" hátt - það er með
vopnavaldi.
Blóðug átök í Kenýa
Forseti Kenýa, Daniel Arap Moi,
sneri heim á leið frá heimsókn til
Eþíópíu á mánudag til að freista
þess að ná tökum á uppreisnar-
ástandinu í landinu sem þegar hef-
ur kostað flölda manns lífið. í gær
virtist sem ró hefði færst yfir höf-
uðborgina, Nairóbí, en þar og í
nágrenni hafa veriö hörö átök síð-
ustu daga.
Hel§la undirról rósla ea uppraisna i lönðum AfríKu #r slsm lifskjör.
Daniel Arap Moi, forseti Kenýa, telur landa sína ekki tilbúna aö fá fjöl-
flokkalýðræði.
Kenneth Kaunda, forseti Zambíu, hét því að láta þjóöina ráöa hvort fjöl-
flokkakerfi yrði tekiö upp í landlnu.
Moi kennir „óeirðaseggjum og
eiturlyfaneytendum" um rósturn-
ar, þær verstu síðan í misheppn-
aðri valdaránstilraun áriö 1982.
Rúmlega eitt þúsund manns voru
ákærð í gær fyrir róstur. Yfirvöld
segja að fimmtán hafi látist í átök-
um en blaðamenn, sem urðu vitni
að atburðunum, segja aö flöldi lát-
inna sé líklega mun hærri.
Stjórnmálamenn, kirkjunnar
menn og lögfræöingar hafa tekið
höndum saman og þrýsta nú á for-
setann að heimila öörum stjórn-
málaflokkum en hans eigin að
starfa í landinu. KANU-flokkurinn,
eða Þjóðflokkur Kenýa, hefur verið
viö stjórn í landinu frá sjálfstæði
1963.
Um helgina kom svo til átaka í
kjölfar mótmælafundar þar sem
þess var krafist að flölflokkakerfi
yrði leyft í landinu á nýjan leik.
Mótmælendur hentu grjóti að lög-
reglu sem dreifði mannflöldanum
með táragasi og byssuskotum.
Einræðistilhneigingar
Moi, sem tók við leiðtogaembætt-
inu árið 1978, bannaði aðra stjórn-
málaflokka en KANU árið 1982. Og
í vikunni lýsti hann enn á ný yfir
stuðningi við ríkjandi stjórnar-
stefnu. Forsetinn sagði íbúa lands-
ins ekki tilbúna að fá flölflokka-
kerfi því það myndi leiða tfl ætt-
flokkaágreinings og átaka.
Margir stjórnarerindrekar óttast
að yfirvöld í Kenýa, sem Vestur-
landabúar hafa löngum talið fyrir-
myndarríki Afríku, líti á mótmæh
sem valdaránstilraun og bregðast
við með því að herða tökin.
„Eitt sinn heimiluðu yfirvöld í
Kenýa andóf að vissu marki,“ segir
Rex Winsbury, ðfriskur ritstjqri,
„En nú umbera stjórnvöld þar í
landi enga andstöðu. Hver sá sem
víkur af settri stefnu stjórnarinnar
.. .fær reisupassann innan nokk-
urra daga.“
Winsbury og fleiri afrískir stjórn-
málaskýrendur rekja vaxandi ein-
ræðistilhneygingar Mois til mis-
heppnaðar valdaránstflraunar
hersins í ágústmánuði áriö 1982.
Sú tilraun kom sem þruma úr heið-
skíru lofti fyrir þá, bæði innan
lands sem og á Vesturlöndum, sem
trúðu því staöfastlega að breyting-
ar í Kenýa kæmu aldrei til vegna
vopnaskaks. Þeir segja undirrót
valdaránstilraunarinnar 1982 hafa
verið óánægju hersins með lítil ítök
í stjórnun landsins.
Óánægja með lífskjör
En helsta orsök og undirrót upp-
reisna og valdaránstilrauna í þess-
um heimshluta er slæm lífskjör.
Afríka er eina heimsálfan þar sem
hagvöxtur er ýmist etinn upp af
mikilli fólksflölgun eöa stendur í
stað.
Afrískir þjóðarleiðtogar segja að
lágt heimsmarkaösverð á helstu
útflutningsverðmætum þeirra, s.s.
kókódufti, kaffi og olíu, hindri þá í
að bæta lífskjör almennings. Þá
nefna þeir einnig til að á sjöunda
áratugnum hafi efnahagsaðgerðir
þeirra veriö kostaöar af lántökum.
Háir vextir þýða aftur á móti að
nú berjast þeir í bökkum við að
standa í skilum vegna lána sem
tekin voru til framkvæmda sem
síðan hefur verið hætt við vegna
fiárhagsörðugleika.
Reuter