Dagblaðið Vísir - DV - 12.07.1990, Blaðsíða 15

FIMMTUDAGUR 12. JÚLÍ 1990.
15
Díalektík frjálshyggjunnar:
Sagnfræðingur án sagnfræði
í grein hér í blaði 14. júní sl. skipti
Guðmundur Magnússon sagnfræð-
ingur mönnum í tvo flokka eftir
viðhorfum til þess hver eigi að vera
tengsl okkar við aðrar þjóðir og á
hvað beri að leggja áherzlu í þjóð-
lífi okkar og menningu: Annars
vegar forneskjumenn sem halda
fram sjónarmiðum íhaldssemi og
einangrunar, nánar tiltekið því að
bezt sé fyrir þjóðina að búa við
hefðbundna atvinnuhætti og
menningu og vera sjálfri sér nóg á
sem flestum sviðum, sem merkir
auðvitað ekkert annað en kyrr-
stöðu og stöðnun í atvinnulífi og
menningu. Hins vegar framfara-
menn sem aðhyllast framsækni og
alþjóðalyndi og vilja tileinka sér
nýjungar í atvinnulífi, strauma og
stefnur alþjóðlegrar menningar og
eiga mikil samskipti og viðskipti
við aðrar þjóðir.
Þessari kenningu beitti hann síð-
an við merkilega sögugreiningu
sem minnti ekki lítið á söguskoðun
marxista. Niðurstöður voru meðal
annars þær að Eggert Ólafsson,
skáld og náttúrufræðingur, Fjöln-
ismenn, „skáld og rithöfundar og
vinstri sinnaðir stjórnmálamenn“
á þessari öld hefðu verið fomeskju-
menn í framangreindum skilningi
en Hannes biskup Finnsson, Jón
Sigurðsson, „athafnamenn og
frjálslyndir menntamenn“ fram-
faramenn.
Mér þóttu þessar kenningar
frjálshyggjumannsins býsna
merkilegar og bað um að fá meira
að heyra. Svarið kom 5. júlí sl. -
og hvað kom þá í ljós?
Afneitar marxisma
Guðmundur byijar á að sverja
af sér bæði frumleikann og marx-
ismann og segir ábendingu sína um
„lún ólíku sjónarmið" ekkert eiga
skylt við marxisma, enda væru þá
allir sem settu fram „kenningar
eða ábendingar um þýðingarmikil
átök andstæðra sjónarmiða og
hagsmuna marxistar“.
Skyldleikinn við marxisma felst
ekki í því að Guðmundur veki at-
hygli á átökum andstæðra sjónar-
KjáUariim
Sigurður Líndal
prófessor
miða og hagsmuna heldur hvemig
hann einfaldar þau og notar síðan
við söguskýringu sem hefur ekki
verið sett fram fyrr og rétt er að
skoða nánar.
„Forneskjumaðurinn“
Eggert Ólafsson
Guðmundur kallar Jóhannes
Nordal til vitnis um að Eggert Ól-
afsson hafi verið forneskjumaður í
þeim skilningi sem áður er lýst en
Hannes Finnsson framfaramaður.
í tilvitnuðum texta Jóhannesar
segir þó að báðir hafi verið fram-
faramenn, Eggert Ólafsson og
Hannes Finnsson, þótt áherzlur
þeirra séu ólíkar. I fyrstu grein
sinni segir Guðmundur allt annað,
Eggert er forneskjumaður, sem
aðhyllist kyrrstöðu og stöðnun, en
Hannes framfaramaður.
„Forneskjumaðurinn“
Tómas Sæmundsson
„Hin „þjóðlega forneskja" Fjöln-
ismanna birtist kannski skýrast í
ágreiningi þeirra við Jón forseta í
alþingismálinu, einu mikilvægasta
úrlausnarefni sjálfstæðisbarátt-
unnar á 19. öld,“ segir Guðmundur.
Nefnir hann þar til ritgerð Tóm-
asar um Alþing sem birtist árið
1841. Eins og kunnugt er vildi Tóm-
as að þinginu yrði valinn staður á
Þingvöllum og það sem mest sniðið
eftir Alþingi á þjóðveldisöld.
Alþingisskrif
En lítum nú nánar á skrif Tómas-
ar um Alþingi. Grunnhugmynd
hans er sú að þingið verði ekki
aðeins höfðingjafundur heldur
einnig þjóðarsamkunda til að vekja
þjóðarandann. Hann birtist í sög-
unni, sameiginlegum minningum
og reynslu þjóðarinnar. Nafntog-
uðustu staðir í fomsögu þjóðarinn-
ar, eins og Þingvellir, séu bezt falln-
ir til að vekja þjóðarandann og ýti
undir sem virkasta þátttöku henn-
ar í stjórn landsmála. Þetta sanni
söguleg reynsla. Þannig var „forn-
eskjan" leiðarljós til framtíðar.
Sjónarmiö íhaldssemi og
einangrunar?
Eru þetta sjónarmið íhaldssemi
og einangrunar? Við skulum fyrst
líta á síðara atriðið. Á árunum
1832-1834 var Tómas á ferð um
Evrópu og dvaldist lengst i Þýzka-
landi og á Ítalíu.
Af ferðabók hans er ljóst að hann
hefur kynnt sér vel helztu strauma
og stefnur í andlegum og verkleg-
um efnum. Og ekki er vandi að sjá
hvert hann sækir hugmyndir sínar
um endurreisn Alþingis: Til sögu-
stefnunnar og hughyggjunnar
þýzku sem heimspekingurinn
Herder er talinn helzti upphafs-
maður að og Fichte, Schelling, Heg-
el og Schleiermacher fylgdu síðan
efdr.
Áttu þeir allir þátt í að móta róm-
antísku stefnuna sem var andóf við
upplýsingunni. Af ferðabókinni er
ljóst að Tómas hefur kynnt sér
kenningar þeirra allra og raunar
fleiri oddvita í andlegu lífi Þjóð-
verja á þessum tíma.
í heimssýn þeirra voru þær skoð-
anir mikils ráðandi að saga mann-
kyns væri samfellt ferli efnislegrar
og andlegrar þróunar sem réðist
af ytri aðstæðum og mótaði meðal
annars andleg viðhorf ólíkra þjóða.
Þessi þjóðarandi (Volksgeist, hug-
tak sem Herder notaði fyrstur) birt-
ist í tungu, bókmenntum, þekkingu
og fræðum þjóðanna, eða með öðr-
um orðum andlegri og verklegri
menningu þeirra. Þá farnaðist þjóð
bezt þegar hún legði rækt við sögu
sína, hefðir og sérkenni.
Þetta eru í stuttu máli þær hug-
myndir sem húa að baki tillögum
Tómasar Sæmundssonar um skip-
an hins endurreista Alþingis. Og
þær eru ekki sprottnar úr neinni
einangrun, heldur sóttar í einn
meginstraum „alþjóðlegrar menn-
ingar“. - Er Tómas að halda fram
einhverjum sjónarmiðum einangr-
unar eins og Guðmundur Magnús-
son heldur fram?
Rómantíska stefnan var andóf
gegn upplýsingunni. Eitt var það
að áhangendur hennar gáfu al-
þýðumenningu meiri gaum en áð-
ur; upplýsingarmenn höfðu iðulega
haft nokkurt horn í síðu hennar.
Af þessu leiddi að horfið var frá
forsjárhyggju upplýsingarmanna í
menningarmálum og sjónarmiðum
alþýðu meiri gaumur gefinn.
Þetta skýrir nokkuð þá áherzlu
sem Tómas leggur á að Alþingi
verði ekki einungis höfðingjafund-
ur, heldur einnig þjóðarsamkunda.
- Hér var hreyft mjög róttækum
hugmyndum, svo róttækum að
ýmsum, eins og Jóni Sigurðssyni,
þóttu þær óraunhæfar.
Aðrar hugmyndir
Guðmundur gefur í skyn að al-
þingisskrif Tómasar séu ekki einu
dæmi um „þjóðlega forneskju"
Fjölnismanna. Þetta er nýstárleg
kenning sem verður ekki svarað
öðru vísi en biðja Guðmund að gera
það sem hann hefur bersýnilega
ekki gert: Að lesa Fjölni. Þar birt-
ust mjög fjölbreytileg skrif um inn-
lend og erlend efni, um skóla-,
mennta- og menningarmál al-
mennt, atvinnumál, þar á meðal
verzlunarmál og ýmislegt fleira
sem að þjóðmálum lýtur. Á Tómas
drýgstan hluta þessa efnis.
Þótt Tómas Sæmundsson væri
mjög mótaður af rómantísku stefn-
unni var hann öðrum þræði upp-
lýsingarmaður. Þetta má meðal
annars glögglega sjá af skrifum
hans um bókaútgáfu í landinu þar
sem hann lofar framtak upplýsing-
armanna sem á undan voru gengn-
ir en deilir hart á úrelta rímna- og
postilluútgáfu samtímans. Og
vissulega vildi hann efla kaupstaði
í landinu og kaupstaðastéttir,
handverksmenn og kaupmenn.
Hinir „verzlandi borgarar.. .eru
að sfnu leyti sama í stöðunum og
bændur í sveitunum: undirstaða
landsins velmegunar" ritar hann í
fyrsta árgang Fjölnis 1835. Þar lýsir
hann einnig framtíðarsýn sinni um
eflingu Reykjavíkur, meðal annars
sem menntaseturs. í því fólst eng-
inn fjandskapur við Reykjavík þótt
hann vildi aö Alþingi yrði þjóðar-
samkoma á Þingvöllum. Guð-
mundur segist vera fús til frekari
orðaskipta við mig um Fjölnis-
menn og forneskju fyrr og nú og
þá væntanlega til að sanna á Fjöln-
ismenn „forneskju" í þeirri merk-
ingu sem hann notar orðið. Hann
lætur þess þó getið að rými í DV
leyfi það varla, auk þess sem hann
hafi um margt merkilegra að fjalla.
Ég er honum sammála um hið síð-
astnefnda. Hann hlýtur að hafa
annað og betra við tíma sinn að
gera en eyða honum í vonlaust
verk. Sigurður Líndal
„Þetta er nýstárleg kenning sem verður
ekki s varað öðru vísi en biðj a Guð-
mund að gera það sem hann hefur ber-
sýnilega ekki gert: Að lesa Fjölni.“
Afvopnun sjóherja:
Uppsláttur eða alvara?
í skýrslu utanríkisráðherra 1990
segir: „Á vegum utanríkisráðu-
neytisins verður á þessu ári unnið
að athugunum á traustvekjandi
aðgerðum og afvopnun á höfunum
og miðað að því að vinna hugmynd-
um fylgi innan Atlantshafsbanda-
lagsins, í tvíliða viðræðum við að-
ildarríki og á öðrum vettvangi.“
Ætla mætti að hér væri einungis
átt við vopnabera á yfirborðinu,
ekki í sjónum, búnað á hafsbotni,
hvað þá flugstyrk sérhæfðan til
stríðs gegn vopnaberum á og í sjó.
Óþreytandi skeyti
Vopn til sjós eru gróflega flokkuð
eftir beitingarsviðum í: gagnkaf-
báta-, gagnyfirborðs- og gagnflug-
vopn. Gagnkafbátavopnum er
komið fyrir í skipum, kaíbátum og
flugvélum sem og á og yfir hafs-
botni.
Djúpsprengjur eru stilltar á
sprengidýpi samkv. upplýsingiun
frá leitartækjum um legu kafbáts
og varpað frá skipum eöa úr flug-
vélum. Skammdrægum
sprengjuklösum er skotiö frá skip-
um að því svæði sem kafbátur er
tahnn halda sig á. Tundurskeytum
er skotið frá skipum, kafbátum eða
þau eru látin falla úr flugvélum.
Tundurskeyti er hka hægt að
skjóta með flugskeyti frá skipi um
KjaUaiinn
Jón Hjálmar Sveinsson
fyrrum sjóliðsforingi
Einnig er hægt að koma því fyrir
á hafsbotni og ræsa síðan með fjar-
stýringu úr landi þegar kafbátur
nálgast það. í öllum thvikum knýr
eigin hreyfill það til bátsins, það
fylgir honum eftir með hljóðnem-
um og leitar hans aftur missi það
af honum.
Tundurduflum gegn kafbátum er
komið fyrir á hafsbotni eða tjóör-
uðum við botn. Þau geta verið for-
rituð á skrúfu- og gírhljóð ákveð-
inna kafbáta og springa þá sjálf-
virkt þegar þau finna að bráðin er
nógu nálægt til að sprengihleðslan
grandi henni.
Einnig geta þau verið sprengd
með merki um kapal frá stjómstöð
í landi sem þá nýtir fasta neðan-
sjávarhljóðnema til aö ákveða
stöðu kafbáts og hvort hann er
„Ætla mætti að hér væri einungis átt
við vopnabera á yfirborðinu, ekki í
sjónum, búnað á hafsbotni, hvað þá
flugstyrk sérhæfðan til stríðs gegn
vopnaberum á og 1 sjó.“
lengri veg og svífur það síðan í fall- nógu nálægt duflinu. Upplýsingum
hlíf niður f hafið nálægt kafbátn- kafbáta, skipa, flugvéla og fastra
um. hljóðnemaerhaldiðsamanenþrátt
fyrir það eru kafbátar öllum öðrum
vopnaberum torsóttari.
Innbrot og eyðing
Gagnyfirborðsvopn'eru fallbyss-
ur af meðalhlaupvídd og stærri,
stýriflaugar og flugskeyti (SSM),
tundurdufl og tundurskeyti. Fall-
byssur eru vökvaknúnar, ratsjár-
stýrðar og þær skotharðari með
vatnskældu hlaupi. Þeim má stýra
eftir sjónmiðun eða eftir „video“-
myndavél tengdri áttavita. Skot
geta verið fosfórhúðuð þannig að
þau lýsa er þeim er skotið og má
þá leiðrétta miðun eftir því.
Þyngri byssum stjórnar tölva
sem fær upplýsingar frá lang-
drægri en grófri viðvörunarratsjá
sem síðan leiðbeinir sjálfri skotrat-
sjá byssunnar sem þá læsir sig á
markið. Tölvan reiknar út ferð
marksins því að skotið er í veg fyr-
ir það og hún fær upplýsingar um
hita- og rakastig, ástand púður-
hleðslu, breiddargráðu og fl. th
nákvæmara skots. Leysigeislar eru
nýttir th betri fjarlægðarmælinga
en ratsjá getur gefið. Mörkin eru
önnur skip. Mannvirki á landi má
einnig hæfa sé nákvæm staðsetn-
ing þeirra þekkt. Á meðan skoti
gegn flugvél er ætlað að splundrast
í nálægð viö hana er skoti, sem og
flugskeyti gegn skipi, ætlað að
ryðja sér leið inn í skipið áður en
það springur. Skeyti/skot getur
borið sprengi-, íkveikju- eða eitur-
gashleðslu.
Átök örgjörvanna
Skip eru ekki brynvarin nú á tím-
um en með radarvörum er hlustað
eftir útsendingum fjandsamlegra
ratsjáa og síðan er reynt að gefa
þeim fólsk mörk og metta vopna-
stýritölvur. Upplýsingum um skot-
mörk má miðla með tölvubúnaði
eftir örbylgjum til skipa frá flugvél-
um, öðrum skipum eða úr landi og
getur skipið þá gert árás með lang-
drægum byssum, flugskeytum eða
stýriflaugum áður en það sjálft er
innan skotfæris andstæðingsins.
Sendandi markupplýsinga er þó í
bráðri hættu vegna nálægðar við
fjandmann.
Tundurskeytum geta skip skotið
hvert á annað og getur stýring
þeirra verið þrenns konar: skeyti
stillt á fasta stefnu, því fjarstýrt eða
það er sjálfvirkt og búið hljóðnema
sem vísar því á markið. Stýriflaug-
ar eru hæg- og lágfleygar og er þeim
ætlað að fara undir geisla viðvör-
unarratsjáa. Þær geta lesið stað-
hætti (topografi) þess lands sem
þær eru sendar inn yfir, borið sam-
an við forritaðar upplýsingar um
landið, leiðrétt stefnu samkvæmt
því og beinhnis ratað að markinu.
Jón Hjálmar Sveinsson