Dagblaðið Vísir - DV - 28.07.1990, Blaðsíða 14

14
LAUGARDAGUR 28. JÚLÍ 1990.
Útgáfufélag: FRJÁLS FJÖLMIÐLUN HF.
Stjórnarformaður og útgáfustjóri: SVEINN R. EVJÖLFSSON
Framkvæmdastjóri og útgáfustjóri: HÖRÐUR EINARSSON
Ritstjórar: JÓNAS KRISTJÁNSSON og ELLERT B. SCHRAM
Aðstoðarritstjórar: HAUKUR HELGASON og ELlAS SNÆLAND JONSSON
Fréttastjóri: JÓNAS HARALDSSON
Auglýsingastjórar: PALL STEFÁNSSON og INGÓLFUR P. STEINSSON
Ritstjórn, skrifstofur, auglýsingar, smáauglýsingar, blaðaafgreiðsla, áskrift,
ÞVERHOLTI 11,105 RVÍK, SiMI (91)27022 - FAX: (91 >27079
Setning, umbrot, mynda- og plötugerð:
PRENTSMIÐJA FRJÁLSRAR FJÖLMIÐLUNAR HF„ ÞVERHOLTI 11
Prentun: ÁRVAKUR HF. - Áskriftarverð á mánuði 1000 kr.
Verð í lausasölu virka daga 95 kr. - Helgarblaö 115 kr.
Laxeldi
Til stóð, að laxeldi yrði mikið ævintýri, jafnvel kæmi
stoðum undir efnahaginn. Öðruvísi hefur farið. Nú fara
laxeldisfyrirtækin á höfuðið, hvert af öðru. Þetta er orð-
inn baggi á þjóðinni. Ekki kæmi á óvart, að nær öll fyrir-
tæki í þessari grein legðu upp laupana. En laxeldið hef-
ur töluverða tryggingu til þess að lafa eitthvað. Það býr
að öflugum stuðningi ráðamanna. Vissulega væri betur,
að laxeldisfyrirtækin gætu spjarað sig. En við því er
ekki að búast. Reikningurinn verður svo sendur skatt-
borgurunum.
Þetta er enn að gerast hér á landi, í ríki fyrirgreiðslu-
pólitíkurinnar. Gegnir stjórnmálamenn hafa látið ánetj-
ast þessu. Hið rétta væri, að þessi fyrirtæki, eins og
önnur, fengju enga sérstaka fyrirgreiðslu. Það mundi
flýta þeirri þróun, sem óhjákvæmileg virðist vera.
Björn Jóhannesson verkfræðingur ritaði kjallara-
grein hér í blaðið nú í vikunni, þar sem margt rétt kem-
ur fram um laxeldismálin, þótt sumt sé umdeilt. Björn
segir það ekki lengur umdeilanlegt, að hitaskilyrði í
strandsjó landsins séu það óhagstæð, að ekki sé grund-
völlur fyrir laxa-matfiskeldi. Stærstu fyrirtækin hér í
þessari grein séu gjaldþrota, og sömu örlög bíða þeirra,
sem hjara. Björn áætlar, að tap þjóðfélagsins af þessum
greinum muni nema eitt hundrað og fimmtíu þúsund
krónum á hverja fimm manna fjölskyldu að meðaltah.
Vonir hafi verið um útflutning á laxaseiðum. En spila-
borgin hafi hrunið vegna skorts á mörkuðum fyrir laxa-
seiði. Vegna lágs hita sjávar, ónógs skjóls, frosthættu
og mikils dælingarkostnaðar hafi verið fyrirsjáanlegt,
að matfiskeldi gæti aldrei orðið samkeppnishæft við
erlenda aðila. Sú hefur enda orðið raunin.
Margt er til í framangreindum ummælum. Af þeim
sést, hvernig stendur á því, að laxeldi hefur orðið baggi
á þjóðinni.
Ekki skal álasað þeim mönnum, sem dreymdi stóra
drauma um laxeldi. Svo að vitnað sé í Lenín heitinn,
þá verða menn að eiga sér draum.
En gagnrýna ber, hvernig nú er staðið að málum.
Stofnlánadeild landbúnaðarins veitir dýr eldislán en
þó því aðeins að þau séu bankatryggð. Fasteignir eldis-
fyrirtækja og eldisfiskur eru ekki lengur talin veðhæf.
Bankar eru ófáanlegir til að tryggja þessi lán öllu leng-
ur. En þá kom fyrirgreiðslupólitík stjórnmálamannanna
til. Gefin var út reglugerð, sem heimilar nefnd að láta
ríkissjóð tryggja greiðslu eldislána, eins og það er kall-
að. Þetta gerist, af því að slík lán fást ekki á venjulegum
lánamörkuðum.
Þarna er mjög óeðlilega að staðið.
Enn einu sinnni er það hin sérkennilegi íslenzki sós-
íahsmi, sem ræður ferðinni. Hvergi er hikað við að
ganga í ríkissjóð, það er til skattborgaranna, og láta þá
borga brúsann, þegar eigendur fyrirtækja geta það ekki.
Það er ósvinna, að þetta sé gert, þegar almennir lána-
markaðir treysta sér ekki til þess að veita greininni
stuðning.
Þetta er nefnt hér sem eitt af mörgum dæmum, dæm-
um sem lengi hafa tíðkazt hér á landi.
Við verðum að fara að ná okkur upp úr feninu. Og
það getum við aldrei nema við látum af þessari fyrir-
greiðslupólitík. Við verðum að leyfa markaðinum að
ráða ferðinni.
Þá mun okkur vegna betur í framtíðinni.
Haukur Helgason
Agi í OPEC und-
ir vendi Sadd-
ams Husseins
Samtök olíuframleiðsluríkja
(OPEC) ráða yfir framleiöslu meg-
inhluta hráolíu sem kemur á
heimsmarkað. Því hafa þau talið í
sínu valdi að stjórna hráolíuverði
með því að setja framleiðslumörk,
sem tryggi þeim hámarksverð á
hveijum tíma. Þegar dæmið geng-
ur upp er fyrirkomulagið gullnáma
fyrir olíuframleiðsluríkin við Pers-
aflóa, einkum þau á Arabíuskagan-
um meðfram vesturströnd flóans,
þar sem framleiðslukostnaður á
olíufat er aöeins brot af því sem
gerist víðast annars staðar í veröld-
inni.
Gallinn er sá frá sjónarmiði
OPEC, að í samtökunum er ekki til
neitt agavald til að fylgja því eftir
að einstök ríki haldi sig innan út-
hlutaðra framleiðslukvóta. Hvað
eftir annað hefur komið fyrir að
olíuverð hefur farið langt niður
fyrir sett viðmiðunarmörk, af því
að eitthvert ríki í OPEC eöa ein-
hver hafa séð sér hag í að auka
markaðshlutdeild sína meö því að
framleiða yfir kvóta, þótt það hefði
í fór með sér lækkað verð á hverju
olíufati.
Nú virðist komið til sögunnar
innan OPEC agavald sem dugir, að
minnsta kosti gagnvart smáríkjun-
um við Persaflóa. Það birtist í
mynd Saddams Husseins, einvalds
í írak. Hann hefur á einni viku
knúið tvö olíufurstadæmi til að láta
af oflramleiðslu, breytt horfum um
niðurstöðu á ráðstefnu OPEC, sem
á að ljúka í Genf nú um helgina,
og þvingað stjóm furstadæmisins
Kuwait til beinna viðræðna um
gamlar landamæraþrætur og deil-
ur um skiptingu ohu sem unnin er
á umdeildu svæði.
Ekki er efað að Kuwait og Sam-
einuðu furstadæmin hafa á síðustu
misseram farið langt fram úr út-
hlutuðum olíuframleiðslukvóta,
eða sem nemur 400.000 til 500.000
olíufotum á dag. Yfir þessu hafa
fleiri kvartað en írakar, ekki síst
Saudi-Arabar, sem vegna fram-
leiðslumagns hafa viljað láta líta á
sig sem forustuþjóð í OPEC.
En afleiðingamar, verðfall á olíu
á fyrri hluta hðandi árs svo nemur
allt að þriðjungi frá 18 dollara verð-
marki á fat, hefur komið lang-
harðast niður á írak og íran. Bæði
ríkin eru flakandi í sárum eftir
langvinnt og skætt Persaflóastríð
og þarfnast ákaflega fjár til endur-
reisnarstarfs. Þar að auki er írak
skuldum vafið eftir stríðsrekstur-
Erlendtíðindi
Magnús Torfi Ólafsson
inn, er til dæmis tahð skuida 30
milijarða dohara á alþjóðlegum
fjármagnsmarkaði auk enn hærri
fjárhæða sem önnur arabaríki létu
af hendi rakna til að styðja írak í
stríðinu og afstýra því að Iran yrði
drottnunarveldi við Persaflóa.
Við hvem einn dollara sem verð
á olíufati lækkar skerðast tekjur
íraks um milljarð dollara. Offram-
leiðsla Kuwait og Sameinuðu
furstadæmanna hefur því bitnað
hart á landinu. íran hefur eins og
komið er sömu hagsmuna að gæta
á þessu sviði. Enda bregður svo við
að þessir fornu féndur hafa snúið
bökum saman í taugastríðinu sem
farið hefur á undan ráðstefnu
OPEC um ohukvóta og verðviðmið-
un.
Samtímis er undirbúningur
formlegrar friðargerðar eftir
Persaflóastríðið kominn á rekspöl.
í tvö ár hefur staðið í þófi, svo ekki
hefur einu sinni verið skipst á
stríðsfongum. Síðasti fundur utan-
ríkisráðherra íraks og írans lagði
grundvöll að samfelldum samn-
ingaumleitunum um það mál og
önnur sem friðarsamning varða.
Undirrót Persaflóastríðsins var
deila um yfirráð yfir árósunum
Shatt-al-Arab, helsta aðgangi íraks
að sjó. Sú sighngaleið er enn teppt,
bæði af skipsflökum úr stríðinu og
eyðiieggingu hafnarmannvirkja.
Þá skiptir miklu fyrir írak aö geta
eflt hafnaraðstöðu vestra, vestur
undir landamærunum að Kuwait.
En þeirri siglingaleið má ráða frá
eyjum, sem Kuwait ræður en írak
gerir einnig tilkall til.
Landamæradeila sú er hluti af
annarri, sem nær til allvíðlends og
ohuauðugs svæðis inni í landi. Hef-
ur þaö tahst hiutlaust belti til sam-
eiginlegra nytja frá báðum rikjum,
frá því Bretar voru að skipta þama
löndum út úr veldi Tyrkjasoldáns
eftir heimsstyrjöldina fyrri. Önnur
höfuðsökin sem Saddam Hussein
gefur Kuwaitstjóm er að hún hafi
látið vinna olíu á hlutlausa beltinu
á stríðsárunum, þegar írak hafði
öðra að sinna, langt umfram sinn
hlut og með því rænt írak 2,4 mill-
jörðum dollara í ohutekjum.
Hussein krefst nú endurgreiðslu
á þessari fúlgu, og verður það mál
meðal annarra sem fulltrúar ríkj-
anna flalla um í Jedda. Sá fundur
komst á fyrir milhgöngu Hosni
Mubaraks Egyptalandsforseta,
sem einnig virðist hafa komið því
til leiðar að írakar eru teknir að
draga úr liðssafnaði við landamæri
Kuwait.
Haft er fyrir satt að stjóm Kuwa-
it muni bjóða írak milljarðs dollara
greiðslu fyrir oftekna olíu á um-
deilda svæðinu. Aht er ósýnt um
framvindu á viðleitni til varanlegr-
ar lausnar á landamæradeilunni.
Mestu skiptir þó, bæði fyrir fram-
tíð OPEC og hag mestallrar heims-
byggðarinnar, hver niðurstaða
verður á ráðstefnu samtakanna í
Genf. Þangað kom ohumálaráð-
herra íraks með kröfu um að stefnt
verði að því að koma verði á olíu-
fati upp í 25 dollara. Önnur aðildar-
ríki munu fæst telja slíkt gerlegt. í
óformlegum undirbúningsviðræð-
um virtist 20 dollara viðmiðunar-
verð eiga mestan stuðning, eða
tveggja dollara hækkun frá því sem
verið hefur síðasta tímabil.
Athygli vakti aö olíumálaráð-
herra Kuwait hóf þátttöku sína í
fundinum í Genf með því að lýsa
yfir, að það ríki væri ekki með nein
áform um að óska eftir aukningu á
framleiðslukvóta. Öll hafa þessi
tíðindi frá auðugasta ohusvæði
heims orðið til þess að lyfta verðinu
á heimsmarkaði úr lægðinni sem
umframvinnsla Kuwait og Samein-
uðu furstadæmanna hafði feht það
í upp í gUdandi viðmiðunarverð.
Þeir sem atvinnu hafa af að rýna
í olíumarkaðinn og sjá þar fyrir
verðsveiflur, viröast flestir hailast
að því að verðhækkun upp í 20
doUara á olíufat sé raunhæf, haldi
alhr framleiðendur kvóta sínum.
Ástæðan er fyrst og fremst, að nú
fer í hönd á Vesturlöndum oliu-
birgðasöfnun fyrir veturinn.
Magnús T. Ólafsson
Hosni Muharak, forseti Egyptalands, (t.v.) kemur af fundi Saddams Husseins í Bagdad til Kuwait. A móti
honum tekur fursti Kuwait, Jaher al-Ahmed al-Sabah. Símamynd Reuter.