Dagblaðið Vísir - DV - 02.11.1990, Blaðsíða 14

14
FÖSTUDAGUR 2. NÓVEMBER 1990.
Útgáfufélag: FRJÁLS FJÖLMIÐLUN HF.
Stjórnárformaður og útgáfustjóri: SVEINN R. EYJÖLFSSON
Framkvæmdastjóri og útgáfustjóri: HÖRÐUR EINARSSON
Ritstjórar: JÖNAS KRISTJÁNSSON og ELLERT B. SCHRAM
Aðstoðarritstfórar: HAUKUR HELGASON og ELlAS SNÆLAND JÓNSSON
Fréttastjóri: JÓNAS HARALDSSON
Auglýsingastjórar: PALL STEFÁNSSON og INGÓLFUR P. STEINSSON
Ritstjórn, skrifstofur, auglýsingar, smáauglýsingar, blaðaafgreiðsla, áskrift,
ÞVERHOLTI 11,105 RVlK, SlMI (91 )27022 - FAX: (91)27079
Setning, umbrot, mynda- og plötugerð:
PRENTSMIÐJA FRJÁLSRAR FJÖLMIÐLUNAR HF„ ÞVERHOLTI 11
Prentun: ÁRVAKUR HF. - Askriftarverð á mánuði 1100 kr.
Verð í lausasölu virka daga 105 kr. - Helgarblað 130 kr.
Úrelt kjördæmaskipan
Stjórnmálaflokkarnir efna til prófkosninga og íjöl-
miðlarnir skýra ítarlega frá framboðsmálum og uppstill-
ingum. Frambjóðendur fagna ýmist sigri eða sleikja sár
sín og mikið veður er gert út af breytingum á framboðs-
listum eða misjöfnu gengi einstakra þingmanna. Himinn
og jörð ætla að farast vegna meintra uppþota eða upp-
reisna gegn þekktum alþingismönnum og leitað er log-
andi ljósi að öruggum framboðssætum handa framá-
mönnum og formönnum. Maður gengur undir manns
hönd til að útvega fallkandídötum viðeigandi virðingar-
stöður í kerfmu þegar ekki er lengur pláss fyrir þá á
þingi.
Allt er þetta rækilega tíundað og fer ekki íramhjá
neinum manni. Á hitt er ekki minnst hvaðan þingmenn-
irnir veljast eða hvaða breytingar það kann að hafa í
för með sér að nýir menn komi til starfa á alþingi.
Mest er jú talað um yngingu þingflokka og hugsanlega
aukinn þingstyrk eða hnignandi hjá tilteknum flokkum.
Sem breytir auðvitað ekki þeirri staðreynd að alþingi
verður áfram skipað fólki samkvæmt þeirri kjördæma-
skipan sem nú er í gildi og áfram mun kjósendum verða
mismunað við kjörborðið.
Kjarni málsins er sá að kjördæmaskipanin er löngu
úrelt og sígur sífellt á ógæfuhliðina. Kjósendur njóta
ekki sama atkvæðisréttar, kjördæmin hafa ekki þing-
mannafjölda í samræmi við atkvæðamagn og minni-
hluti þjóðarinnar kýs meirihluta á þingi. í fjórum kjör-
dæmum af sjö eru kjósendur á bak við hvern þingmann
vel undir þrjú þúsund atkvæðum, meðan fimm þúsund
og fimm hundruð kjósendur eru á bak við hvern þing-
mann í Reykjavík og Reykjanesi. Þessi mismunur sýnir
svo ekki verður um villst að breytingin, sem gerð var
fyrir fjórum árum, hefur hvergi reynst fullnægjandi.
Og bilið mun breikka á næstu árum ef fólksflutningar
verða í sama mæli og undanfarin ár og áratugi.
Það eru þessar staðreyndir sem skipta máli þegar
kosið er til þings en ekki hitt hvort þessi eða hinn maður-
inn verður kjörinn. Enda sýnist það breyta litlu, brúnn
eða rauður, því allir beygja þingmennirnir sig undir það
lögmál ranglætisins sem misvægi atkvæðanna felur í
sér.
Stjórnmálaumræðan snýst oft um landbúnaðarmál,
kvótamál, byggðastefnu, hagkvæmni og sparnað í
rekstri ríkisins. Þar eru höfð uppi stór orð og miklar
heitstrengingar. En það er deginum ljósara að róttækar
breytingar, nýsköpun atvinnulífs eða nútíma viðhorf
eiga ekki upp á pallborðið meðan þingið gefur skakka
mynd af vilja eða skoðunum meirihluta þjóðarinnar.
Við verðum föst í gamla farinu, hagsmunagæslunni,
verndarstefnunni, rangri byggðapólitík og þröngum
stundarhagsmunum, svo lengi sem ranglátri kjördæma-
skipan er viðhaldið.
Hér er ekki við einstaka þingmenn að sakast. Þeir
eru fulltrúar sinna heimamanna, þeir eru umbjóðendur
fólksins heima í héraði, þeir þurfa að passa upp á at-
kvæðin sín. Og meðan Reykvíkingar og Reyknesingar
horfa niður á tær sínar og einblína á kosningu Péturs
eða Páls og hvort einn komi í staðinn fyrir annan, er
ekki við því að búast að þrýstingur skapist um breytta
skipan alþingis eða nýja kjördæmaskipan. Það er ekki
heldur við því að búast að flokkarnir taki af skarið,
meðan núverandi fyrirkomulag tryggir þeim aðstöðu,
völd og þingmenn sem sitja við kjötkatlana.
Sjálfheldan er algjör. Ellert B. Schram
„Eitt dæmi um hrun miðstjórnarvaldsins er yfirvofandi matarskortur i Sovétríkjunum í vetur,“ segir m.a. í
grein Gunnars.
|l|»p
■ iMHPPP 1

ií* 7§
Umbætur
í öngstræti
Þær róttæku efnahagsumbætur
sem Gorbatsjov Sovétforseti hefur
beitt sér fyrir byggjast á pólitískum
umbótum en nú er útht fyrir að
efnahagsumbætur fari fyrir lítið
vegna þess að pólitísku umbæturn-
ar ganga ekki nógu langt. Shatalín-
áætlunin um að innleiða markaðs-
búskap í Sovétríkjunum á 500 dög-
um er vissulega róttæk en af pólit-
ískum ástæðum var eitt mikilvæg-
asta ákvæði hennar fellt út þegar
hún var samþykkt og gerð mála-
miðlun við hugmyndir Ryskofs for-
sætisráðherra sem breyta eðli
áætlunarinnar.
Auk sundurliðaðrar áætlunar
um einkavæðingu og sölu ríkis-
eigna í áætlun Shatalíns var aðal-
efni tillagna Shatalíns að færa ein-
stökum lýðveldum alla yfirstjóm
efnahagsmála sinna en lýðveldin
áttu síðan að framselja hluta þessa
valds til sameiginlegrar alríkis-
nefndar um efnahagsmál ríkjasam-
bandsins.
Vonir dofna
Þessi nefnd átti að koma í stað
núverandi yfirstjómar skrifstofu-
báknsins í Moskvu, Gosplans og
fleiri stofnana kommúnistaflokks-
ins, sem hafa haldið Sovétríkjun-
um í efnahagslegum helfjötrum frá
upphafi. Þessi sameiginlega efna-
hagsnefnd var lykilatriði í yfir-
stjóm efnahagsmálanna, hún átti
að brjóta skrifræðið, sem stendur
öllu fyrir þrifum, á bak aftur.
Og ef ríkin 15 hefðu veitt þessari
nefnd þau völd sem til stóð hefði
hún orðiö lykillinn að einkavæð-
ingu sovéska hagkerfisins og getað
treyst grundvöll sovéska ríkjasam-
bandsins. En þessi nefnd átti að
vera óháð kommúnistaflokknum
og hún ógnaöi veldi skrifræðisins
og forréttindastéttarinnar, nóm-
enklatúrunnar.
Ryskof forsætisráðherra var and-
vígur þessu fyrirkomulagi og með
honum allt skrifstofubáknið. Niö-
urstaðan varð sú, þegar ákveðið
var að taka upp einkavæðingu
efnahagslífsins um síðustu mán-
aðamót, að efnahagsnefnd lýðveld-
anna var ekki stofnuð. í hennar
stað verður það sama skrifstofu-
báknið og fyrr sem á að sjá um
umbæturnar í heild, án þess að
hafa þaö umboð sem einstök lýð-
veldi mundu hafa veitt fyrirhug-
aðri nefnd sem Gorbatsjov sjálfur
átti að vera í forsæti fyrir.
Þar með er Ijóst að klofningurinn
milli miðstjórnarinnar í Moskvu
og hinna einstöku lýðvelda mun
halda áfram að aukast og vonir
dofna um að takast megi að ná tök-
um á heildarstjórn efnahagsmál-
anna. Þessi sigur íhaldsaflanna í
kommúnistaflokki Sovétríkjanna
Kjallarinn
Gunnar Eyþórsson
fréttamaður
öllum sviðum mannlífsins var það
sem hélt lífinu í fóstum skorðum
og lét kerfiö ganga að svo miklu
leyti sem það gekk. Nú er allt að
fara úr böndunum, alhr þeir smá-
flokkar sem upp hafa sprottið geta
ekki komið í stað þess miðstjómar-
valds sem kommúnistaflokkamir
höfðu.
Skortur
Eitt dæmi um hrun miðstjómar-
valdsins er yfirvofandi matarskort-
ur í Sovétríkjunum í vetur. Nú í
haust varð kornuppskeran sú
mesta sem um getur í sögu Sovét-
ríkjanna, yflr 250 milljónir tonna
af korni sem ætti aö nægja Sovét-
ríkjunum. En búskaparhættir í
Sovétríkjunum eru með þeim hætti
að samyrkjubúin hafa aldrei getað
„Þaö sem nú hrjáir Sovétríkin er ekki
of mikil valdstjórn héldur hrun vald-
stjórnarinnar með upplausn komm-
únistaflokkanna án þess aö nokkuö
hafi enn komið í staðinn.“
getur ráðið úrslitum um hvemig
einkavæðingunni reiðir af og jafn-
framt hvort Gorbatsjov tekst að
halda Sovétríkjunum saman í einni
heild.
Tómarúm
Sigur íhaldsaflanna í kommún-
istaflokknum gengur þvert á þá
þróun sem veriö hefur í Sovétríkj-
unum. Kommúnistaflokkurinn
hefur stöðugt verið að missa tiltrú
og áhrif, bæði sovéski flokkurinn
og flokkar hinna einstöku lýðvelda.
í sex Sovétlýðveldum er flokkurinn
þegar áhrifalaus, í Eystrasaltsríkj-
unum þremur, Georgíu, Armeníu
og Moldavíu, sem hafa þegar lýst
yfir fullveldi sínu ráöi andkom-
múnísk öfl ferðinni, og í öllum öðr-
um Sovétlýðveldum nema tveimur,
Hvita-Rússlandi og Khasakstan,
hafa kommúnistaflokkarnir lýst
yfir sjálfstæði sínu gagnvart yfir-
stjórn frá Moskvu.
Kommúnistaflokkur Sovétríkj-
anna sjálfur er að leysast upp í
þrennt, og eftir að flokksþingið í
sumar afnam einkarétt kommúni-
staflokksins til að fara með stjórn
landsins hafa sprottiö upp ótal
.flokkar andvígir kommúnistum.
Vald flokksins á öllum sviðum er
aö riðlast og af þessu tómarúmi í
valdstjórninni stafar sú hætta á
upplausn sem nú vofir yfir, bæði
innan einstakra ríkja og i ríkjasam-
bandinu sjáífu. Stjóm flokksins á
bjargað uppskerunni í hús hjálpar-
laust.
Á uppskerutímanum hefur þess
vegna kommúnistaflokkurinn á
hverjum stað skipulagt hjálpar-
sveitir sjálfboðaliða og annarra til
að hjálpa við uppskeruna. Nú hlýða
menn ekki lengur kalli kommún-
istaflokkanna, uppskeran mis-
tekst, kom og annar jarðargróður
sprettur úr sér eða eyðileggst á
ökmnum og ekki síst mistekst öll
dreifing. Afleiðingin er að yfir
þriðjungur uppskemnnar fer í súg-
inn, stórfelldur skortur blasir við
á sama tíma og dreifikerfið er í
rúst.
Ástandið er alvarlegra nú en
nokkm sinni fyrr, hungursneyð
gæti blasað við sums staðar. Um
pólitískar afleiðingar af slíkum
skorti þarf ekki að fjölyrða. Þær
kerfisbreytingar sem þyrfti tfl að
koma í veg fyrir svona lagað
stranda á andstöðu skrifræðisins í
Moskvu, þess sama skrifræðis sem
hefur nú eyðflagt kjamann í efna-
hagsumbótaáætlun Gorbatsjovs og
Shatalíns.
Miðstjómin hefur óhæfileg völd
sem fyrr en munurinn er sá aö nú
er henni ekki hlýtt, það sem nú
hrjáir Sovétríkin er ekki of mikil
valdstjóm heldur hmn valdstjóm-
arinnar með upplausn kommúni-
staflokkanna án þess að nokkuð
hafi enn komið í staðinn.
Gunnar Eyþórsson
r.rom -