Dagblaðið Vísir - DV - 07.12.1990, Side 14

14
FÖSTUDAGUR 7. DESEMBER 1990.
Útgáfufélag: FRJÁLS FJÖLMIÐLUN HF.
Stjórnárformaður og útgáfustjóri: SVEINN R. EYJÓLFSSON
Framkvæmdastjóri og útgáfustjóri: HÖRÐUR EINARSSON
Ritstjórar: JÓNAS KRISTJÁNSSON og ELLERT B. SCHRAM
Aðstoðarritstjórar: HAUKUR HELGASON og ELlAS SNÆLAND JÓNSSON
Fréttastjóri: JONAS HARALDSSON
Auglýsingastjórar: PÁLL STEFÁNSSON og INGÓLFUR P. STEINSSON
Ritstjórn, skrifstofur, auglýsingar, smáauglýsingar, blaðaafgreiðsla, áskrift,
ÞVERHOLTI 11,105 RVÍK, SÍMI (91 )27022 - FAX: (91)27079
Setning, umbrot, mynda- og plötugerð:
PRENTSMIÐJA FRJÁLSRAR FJÖLMIÐLUNAR HF„ ÞVERHOLTI 11
Prentun: ÁRVAKUR HF. - Áskriftarverð á mánuði 1100 kr.
Verð í lausasölu virka daga 105 kr. - Helgarblað 130 kr.
Leit að loðnu
Meðan þingið og þjóðin rífast um bráðabirgðalögin
og þjóðarsáttina og einblína á lagakróka og launamál
opinberra starfsmanna sigla loðnuskipin í land vegna
þess að loðnan er ekki veiðanleg. Loðnuskipstjórar hafa
orðið við þeim tilmælum sjávarútvegsráðuneytisins að
gera hlé á veiðunum uns nánari mælingar hafa farið
fram á loðnustofninum.
Hvað sem líður réttinda- og kjarabaráttu háskóla-
menntaðra ríkisstarfsmanna og annarra kontórista í
landi, verður ekki fram hjá þeirri staðreynd litið að án
sjávarafla og verðmætis, sem dregið er úr sjó, verður
lítið til skiptanna fyrir okkur landkrabbana. Þjóðartekj-
urnar standa og falla með fiskveiðunum og lífskjörin
taka mið af sjávarframleiðslunni. Menn geta rifist enda-
laust um réttmæti kjarasamninga og lögmæti bráða-
birgðalaga, en þeir samningar og allir aðrir samningar
eru varla meira en pappírsins virði ef veiðar bregðast
og fiskurinn fmnst ekki. Ef þjóðin fær meira í laun en
hún getur aflað og unnið sér inn er verið að eyða um-
fram tekjur og skipta köku sem ekki er til.
í fyrrahaust fannst ekki loðna. Sem betur fer rættist
úr í þeim efnum áður en vertíðin var öll án þess þó að
veiddur væri fullur kvóti. Fiskifræðingar bentu á að
ekki mætti ganga á loðnustofninn og endurtaka þær
aðvaranir sínar nú. Raunar eru þeir vissir í sinni sök
og benda á að fjögur hundruð þúsund tonn af hrygning-
arloðnu þurfi að vera til staðar til að viðhalda milljón
tonna veiðistofni. Nú hafa þeir ekki fundið nema 370
þúsund tonn af veiðanlegri loðnu.
Stöðvun loðnuveiðanna þýðir tekjumissi og atvinnu-
leysi meðal sjómanna og fiskverkunarfólks í flestum
verstöðvum landsins. Starfsmenn loðnuverksmiðja eru
samtals um fimm til sex hundruð manns. Ætla má að
veiðistöðvunin bitni á um eitt þúsund manns auk þeirra
hliðaráhrifa sem atvinnuleysið hefur í för með sér, svo
ekki sé talað um rýrari tekjur þjóðarbúsins.
Ástæðurnar fyrir hvarfi loðnunnar geta verið ýmsar.
Ekki er ólíklegt að sóknin í loðnuna hafi verið of mikil
á undanförnum árum. Verndun fiskistofnanna verður
aldrei nógsamlega brýnd fyrir sjómönnum og útgerðar-
fyrirtækjum. Ennfremur hefur móðir náttúra verið
duttlungafull og við eigum enn langt í land með að
þekkja sjávarlífið og hegðan fiska og sjávardýra. Þó er
þetta lífsbjörgin, undirstaða byggðar og búsældar í
landi. Landkrabbar vilja oft gleyma þeirri meginfor-
sendu þegar sótt er fram til hærri launa, meiri velmeg-
unar og samþykktar kjarasamninga.
Oft er vitnað til hárra tekna sjómanna og þau rök
hafa meðal annars verið notuð að undanförnu til að
gera lítið úr þjóðarsáttinni. Af hverju mega háskóla-
menn ekki fá hærri laun meðan sjómenn fá meira í sinn
hlut en þjóðarsáttin segir til um? Þannig er spurt í sam-
anburðinum.
En þá vill það gleymast að sjómenn ganga ekki að
sínum launum vísum, frekar en fiskvinnslufólkið sem
nú fær uppsagnarbréfm með viku fyrirvara. Þetta fólk
á allt sitt undir veiðunum í stað þess öryggis sem störf
hjá ríkinu veita, hvað sem á bjátar. Hér er ólíku saman
að jafna.
Vonandi fmnst loðnan og veiðar hefjast að nýju eftir
áramót. En stöðvunin setur strik í reikninginn, skapar
óvissu og er áfall fyrir þjóðarframleiðsluna sem heldur
lífskjörum landsmanna uppi.
Ellert B. Schram
„Matvælaekla í Sovétríkjunum er aðeins tilefni til að sýna Gorbatsjov stuðning í verki.“ - Konur í sjálf-
boðavinnu fá greitt fyrir kartöfluupptöku.
Að hjálpa
Gorbatsjov
Nú er upp risin víða um lönd
mikil alda umhyggju fyrir Sovét-
ríkjunum og áhuga á velferð sov-
éskra þegna. Ólíklegustu menn eru
nú orðnir vinir Sovétríkjanna og
vilja af öllum mætti hjálpa til að
• létta þann vanda sem að þeim steðj-
ar. Öðruvísi mér áður brá. Ástæð-
an fyrir þessu er vitaskuld þær
þrengingar sem yfir Sovétmenn
ganga nú og tal um matarskort og
jafnvel hungursneyð þar í vetur.
Þessi umhyggja hefur líka borist
til íslands, enda eiga íslendingar
viðskiptahagsmuna að gæta. ís-
lenska ríkisstjórnin ætlar að hjálpa
til, Evrópubandalagið ætlar að
veita stórfellda aðstoð, Þjóðverjar
eru þegar farnir að senda matvæli
í stórum stíl, Bandaríkjamenn
munu greiða niður korn sem þeir
vilja kaupa. Ætla mætti af við-
brögðunum að neyðarástand í Sov-
étríkjunum væri aö verða sam-
bærilegt við það sem menn eiga að
venjast í Eþíópíu. En Sovétríkin
eru ekki Eþíópía.
í Sovétríkjunum er nægan mat
að finna, það er dreifikerfiö og sölu-
kerfið sem er að hyrnja, ein fyrsta
afleiðing þeirrar upplausnar sem
þar ríkir þegar rótgróið kerfi
kommúnismans er að leysast upp,
án þess að nothæft kerfi sé komið
í staðinn. Við þessu geta utanað-
komandi aðilar ekkert gert, mat-
vælaaðstoð gæti að vísu hjálpað
sums staðar þar sem um stað-
bundna.hugursneyð gæti orðið að
ræða en annars staðar væri hjálp
í formi matarsendinga í stórum stíl
einfaldlega á glæ kastað.
Svartur markaður
Ástæðan fyrir því er aö með
auknu frjálsræði framleiðenda,
bæöi einstakra bænda, sam-
yrkjubúa og annarra matvæla-
framleiðenda, hafa þessir aöilar
aukið sjálfdæmi um hvar þeir
senda vöru sína á markaö. Verðið
er hæst í stórborgum og þar af leið-
ir að margir smærri staðir geta
orðið útundan.
Sú matvælaaðstoð, sem þegar er
komin í gang, fer næstum eingöngu
til Moskvu og Leningrad þar sem
þörfin er minnst. Reynslan sýnir,
til dæmis af aðstoðinni við þá sem
urðu illa úti í jaröskjálftunum í
Armeníu 1988, að mikill hluti, ef
ekki meirihlutinn af útlenskri að-
stoð, lendir á svörtum markaöi.
Það er óvíst með öllu og ógerlegt
að fylgjast með hvort aðstoðin
lendir þar sem hennar er þörf. Svo
gæti farið að sumir fengju meira
en nóg, aðrir minna en ekkert.
Það er heldur ekki ljóst hversu
raunveruleg hættan er á hungurs-
'neyð í Sovétríkjunum. Frétta-
myndir af tómum hillum í verslun-
KjaUariim
Gunnar Eyþórsson
fréttamaður
um segja ekki alla söguna. í Sovét-
ríkjunum er matvælum dreift fyrst
til vinnustaða, verksmiðja, skóla
og stofnana; verslanir fá sínar vör-
ur síðast. Þar myndast biðraðir í
birtingu; eftir hádegi er allt upp-
selt. Það táknar ekki endilega að
ekkert hafi verið til. í öðru lagi er
frjálsi markaðurinn, þar sem
bændafólk selur vöru sína milliða-
laust, stöðugt að auka hlutdeild
sína í matardreifingu. Og í þriðja
lagi er svarti markaðurinn þar sem
allt er fáanlegt.
Metuppskera
Það er samt óumdeilt að meira
mun sverfa að sovéskum almenn-
ingi í vetur en þekkst hefur í ára-
tugi. En matvælaekla er ekki sama
og hungursneyð sem ýmsir í]öl-
miðlar á Vesturlöndum hafa hent
á lofti. Skorturinn stafar af óskil-
virku kerfi þar sem enginn hefur
yfirsýn og enginn er ábyrgur fyrir
neinu.
Uppskera Sovétríkjanna í ár var
sú mesta í áratugi, yfir 240 milljón-
ir lesta af korni, en aðeins rúmlega
130 milljónir lesta af því komast á
markað, hitt, meira en þriðjungur,
týnist í dreifikerfinu eða skemmist
í vöruskemmum. Yfir 60 prósent
af ávaxtauppskerunni, þar meö
taldar kartöflur, eyðilögðust í ár
ánþess að komast á markað, Þrátt
fyrir þessa sóun er samt til nægur
matur i Sovétríkjunum til að fæða
alla landsmenn en sem fyrr er það
dreifikerfið sem allt strandar á.
Markaösöflin hafa hingað til haft
þau áhrif ein að beina framboðinu
þangað sem hæst verð fæst; sum
héruð Sovétríkjanna munu verða
útundan. í þeim héruðum getur
sums staðar orðið alvarlegt ástand,
að dómi sovéskra yfirvalda. Vest-
ræn aðstoð við Moskvu og Len-
ingrad bætir ekki úr því. Á þessu
ári hefur framboð á nýju kjöti ver-
ið óvenju mikið. Það stafar ekki
aðeins af því að bændur slátra bú-
fénaði sínum vegna fóðurskorts
heldur er ástæðunnar að leita í því
að yfirvöld leyfðu mikla verð-
hækkun á kjöti. Að þessu leyti eru
markaðsöflin virk í Sovétríkjun-
um.
Eiginhagsmunir
Það eru ekki eingöngu mannúð-
arástæður sem ráða umhyggju
vestrænna ríkja fyrir sovéskum
almenningi. Þær þrengingar, sem
ljóst þykir að verði í vetur, gætu
nefnilega leitt til fólksflótta. Sér-
staklega hafa Þjóðverjar áhyggjur
af því en önnur ástæða af svipuðum
toga er stöðugleiki innan Sövétríkj-
anna.
Vestræn ríki, með Þjóðverja og
Bandaríkjamenn í broddi fylking-
ar, hafa bundið trúss sitt við Gor-
batsjov og lita á áframhaldandi
stjórn hans sem bestu trygginguna
gegn því að Sovétríkin leysist upp
í glundroða sem ógnaði öllum stöð-
ugleika í Evrópu. Því sé miklu til
fórnandi að styrkja Gorbatsjov,
bæði fiárhagslega og pólitiskt.
Vesturveldin vilja ekki að Sovétrík-
in leysist upp, um það ber vitni
dræmur stuðningur þeirra við
Eystrasaltsríkin. .
Gorbatsjov veit að áframhaldandi
kerfisbreyting og þróun í fram-
faraátt í Sovétríkjumum er undir
aðstoð, og ekki endilega m.atvæla-
aðstoð, Vesturlanda komin. Sú er
aðalástæðan fyrir því að hann er
reiðubúinn til að lúta forystu
Bandaríkjanna í Persaflóadeilunni
og jafnvel fara þar í stríð.
Umhyggjan fyrir Sovétmönnum
og hugsanlegri hættu á hungurs-
neyð þar stafar ekki af samúð eða
mannúð; það eru eiginhagsmunir
vestrænna ríkja að Sovétríkin séu
stöðug og Gorbatsjov verði áfram
við völd. Matvælaekla í Sovétríkj-
unum er aðeins tilefni til að sýna
Gorbatsjov stuðning í verki.
Gunnar Eyþórsson
„Vesturveldin vilja ekki að Sovétríkin
leysist upp, um það ber vitni stuðning-
ur þeirra við Eystrasaltsríkin.‘‘