Dagblaðið Vísir - DV - 18.01.1991, Qupperneq 17

FÖSTUDAGUR 18.JANÚAR1991.
17'1
Sú spurning veröur æ áleitnari hvort stjórnmálamönnum sé treystandi
til aö ráða stjórnskipunarmálum til lykta.
Formenn ræða
stjórnskipunarlög
í þættinum Kastljósi, sem sýndur
var í Ríkissjónvarpinu 8. janúar
sl., ræddu formenn þingflokkanna
ásamt forseta sameinaðs Alþingis
um nokkrar fyrirhugaðar breyt-
ingar á stjórnarskránni: að afnema
deildarskiptingu þingsins, þrengja
eða afnema heimild til útgáfu
bráðabirgðalaga og færa þingrofs-
rétt til þingsins sjálfs.
í umræðunum var margendur-
tekið að ríkisstjórn setti bráða-
birgðalög og með heimild til útgáfu
þeirra væri verið að framselja lög-
. gjafarvald til framkvæmdarvalds.
- Óneitanlega vekur það undrun
þegar helstu oddvitar þingsins, þ.
á m. þeir sem sérstaklega sinna
stjómskipunarmálum, virðast ekki
átta sig á grundvallaratriðum
stjómskipunarinnar, nema þeir
viti betur og séu sammála um að
sveigja stjórnlög að þeim geðþótta
sem hentar hverju sinni.
Til upprifjunar
Óhjákvæmilega sýnist vera að
rifja upp enn einu sinni hver sé
hlutdeild forseta í löggjafarvaldinu.
í 2. grein stjómarskrárinnar segir
að Alþingi og forseti íslands fari
saman með löggjafarvaldið. Þátt-
taka forseta er takmörkuð við synj-
un eða neitun sem m.a. má ráða
af 13. gr. þar sem segir að forseti
láti ráðherra framkvæma vald sitt.
Sem annar handhafi löggjafar-
valds getur forseti neitað að staö-
festa lög, sbr. 19. og 26. gr. og hafn-
að að gefa út bráöabirgðalög skv.
28. gr. Ef forseti hefði ekki þetta
vald væru framangreind ákvæði
merkingarlaus.
KjaUaiinn
Sigurður Líndal
prófessor
Endurskoðun stjórnarskrár
Eins og fyrr segir er heimild til
útgáfu bráðabirgðalaga meðal þess
sem verið er að endurskoða. Flestir
erir á því máli að hana beri að
þrengja, nokkrir að hana beri að
afnema með öllu. Þeir sem vilja
ekki ganga svo langt hljóta þá að
skoða hvort þess sé þörf að breyta
28. gr., hvort forseta sé ekki treyst-
andi til að beita henni í samræmi
við þær grundvallarhugmyndir
sem stjómskipun landsins er reist
á.
Ef þeir bera ekki það traust til
forseta að þeir vilji fela honum
þetta vald eða telja heimOd til að
setja bráðabirgðalög alfarið í hönd-
um ráðherra og ríkisstjórnar, sýn-
ist rétt að þeir beiti sér fyrir því
að ákvæði 28. gr. verði orðað í sam-
ræmi við það. Með því er forseti
formlega sviptur þessari hlutdeild
í löggjafarvaldinu og þá sýnist
nauðsynlegt að huga að 2. gr.
stjórnarskrárinnar og þá væntan-
lega einnig 19. og 26. gr. - Afleiðing-
in yrði sú að óhjákvæmilegt yrði
að skoða í heild stjórnskipulega
stöðu forseta. - Hér er því margs
að gæta.
Stjórnmálamenn
og stjórnskipunarlög
Sú spurning verður reyndar æ
áleitnari hvort stjórnmálamönnum
sé treystandi til að ráða stjórnskip-
unarmálum til lykta. Stjórnlög rík-
isins varða vissulega alla þegna
þess, en stjómmálamenn þó sér-
staklega því að þar eru þeim settar
starfsreglur og valdi þeirra reistar
skorður. Með því að setja stjómlög
em stjómmálamenn að setja sjálf-
um sér reglur.
Hætt er við að sameiginlegir
hagsmunir þeirra sem þjóðfélags-
hóps ráði of miklu og því er þessi
háttur ekki eðlilegur. Stjórnskip-
unarlög eiga aðrir að setja - menn
sem sérstaklega eru til þess kosnir.
Sama er að segja um framkvæmd
stjórnskipunarlaga. Stjómmála-
menn hafa það allt of mikið í hendi
sér hvernig þeim er framfylgt;
ummæh þeirra um vald til að setja
bráðabirgðalög era til marks um
það og ýmis dæmi mætti nefna til
viðbótar. Þegar rangar hugmyndir
verða nægilega lífseigar og hæpin
framkvæmd hefur viðgengist um
nokkra hríð er óðara borin fyrir
vénja eins og Jón Sveinsson, að-
stoðarmaður forsætisráðherra,
gerir í Morgunblaðsgreininni 21.
desember sl.
Nú geta stjórnarskrárákvæði
aldrei orðið mjög nákvæm og því
reynir mjög á framkvæmd. Þess
vegna er tilgangslítið að endur-
skoða stjórnarskrárákvæði ef ekki
er séð fyrir því að eftirlit sé haft
með henni. Reynslan sýnir að
stjórnmálamenn eru furðu sam-
taka um að sveigja framkvæmd að
því sem sameiginlegir hagsmunir
þeirra heimta. Af þeim sökum
verður að sjá fyrir óháðri stofnun
sem fengið er það hlutverk að láta
í té álitsgerðir um vafamál sem rísa
af framkvæmd stjórnskipunarlaga
án þess að vera bundin af almenn-
um reglum um málsmeðferð fyrir
dómi. Er þessi háttur á hafður í
ýmsum ríkjum.
Slík stofnun ætti að koma í stað
Landsdóms sem aldrei hefur fengið
mál til meðferðar í þau 86 ár sem
hann hefur verið við lýði. Fullskip-
aður Hæstiréttur gæti sem hægast
dæmt í málum sem nú eru undir
lögsögu Landsdóms ef á annað borð
þykir ástæða til lögfesta sérstak-
lega reglur um ráðherraábyrgð.
Með slíkri skipan yrði betur
tryggt en ella að stjórnskipanin
yrði í fóstum skorðum og þróaðist
í samræmi við þær hugsjónir sem
henni er ætlað að veija. - Sú þjóð
sem vill tryggja viðunanlega
stjórnarhætti verður að takmarka
vald stjórnmálamanna.
Sigurður Líndal
„Reynslan sýnir að stjórnmálamenii
eru furðu samtaka um að sveigja fram-
kvæmd að því sem sameiginlegir hags-
munir þeirra heimta.“
írak - vopnasala til þróunarlanda
Allt frá árinu 1949 hafa vestræn
iðnríki ásamt Japan reynt að
hindra útflutning háþróaðrar
framleiðslu til austurblokkarinn-
ar, framleiðslu er nota mætti í
hernaði. Árið 1949 var sett á lagg-
irnar sérstök nefnd COCOM (Co-
ordinating Committee on Multilat-
eral Export Controls) til þess að
samræma aðgerðir í þessu skyni.
17 gerðust aðilar að þessari sam-
þykkt og bannlistinn náði fljótlega
yfir um 100.000 vörur og vöru-
flokka.
Á síðastliönum misserum hefur
fremur verið dregið úr hömlum á
útflutningi hátæknivara til aust-
urblokkarinnar og frá því í sumar
hefur veruleg áhersla verið á því
að losa um útflutningsbann. Sér-
staklega hefur það verið gert gagn-
vart Ungverjalandi, Póllandi og
ríki Tékka og Slóvaka.
Hér er um að ræða tilraunir til
að hjálpa ríkjum Austur- og Mið-
Evrópu til að endurreisa efnahag
sinn í kjölfar hrans hins kommún-
iska kerfis og aukinnar viðleitni
þessara landa til þess að láta öfl
markaðarins ráða meiru.
En á sama tíma og hömlur hafa
verið lagðar á hátækniviðskipti við
Austur-Evrópu hefur útflutningur
hergagna og vopna verið gríöarleg-
ur til landa þriðja heimsins. Afleið-
ingar þessa verða æ skýrari.
Dæmið írak
Augljósasta dæmi afleiðinga þess
að iðnríkin hafa selt þróunarlönd-
um gríðarlegar vopnabirgðir er
staða mála viö Persaflóa.
2. ágúst sl. réðst írak á Kúvæt og
gjörsigraði landið í skyndiárás. í
þessum heimshluta er írak stór-
veldi hernaðarlega séð. Búnað og
vopn til þess að ráðast á Kúvæt
KjaHarinn
Guðmundur G.
Þórarinsson
alþingismaður
hefur írak fengið frá nær öllum
iðnríkjunum sem framleiða þessi
tæki.
Stofnun Simons Wiesental hefur
gefið út skýrslu um vopnasölu til
Iraks. Mér vitanlega er þessi
skýrsla ekki umdeild. Skýrslan
greinir frá því að 207 fyrirtæki frá
hinum ýmsu iðnríkjum hafi hjálp-
að írak til þess aö framleiða efna-
og sýklavopn. Hluti þessara fyrir-
tækja hélt shkri sölu og aðstoð
áfram jafnvel eftir að írak reyndist
uppvíst að beitingu eiturgass í
stríðinu gegn íran og gegn eigin
þegnum, Kúrdum. Því er haldið
fram að með þessari miklu aöstoð
geti írak nú framleitt 1500 til 2500
tonn á ári af efnavopnum.
Upplýst er að 86 fyrirtækjanna
séu frá Þýskalandi, 18 frá Banda-
ríkjunum, 18 frá Bretlandi, 17 frá
Austurríki, 16 frá Frakklandi, 12
frá Ítalíu og 11 frá Sviss.
Eftir að stórveldin hafa í alvöru
tekist á við afvopnun hefur þrengt
að markaði vopnaframleiðenda og
þeir hafa í auknum mæli leitað
annarra og nýrra markaða - til
þriðja heimsins. Fullkomnasta
tækni kafbáta er seld til Suður-
Afríku, Pakistan og Brasilía að-
stoðuð við að koma sér upp kjarna-
vopnum, Egyptaland, írak og Arg-
entína fá fullkomnustu eldflauga-
vopn, Jórdanía kaupir flugvélar er
geta skotið eldflaugum og Iran hrá-
efni í efna- og eiturvopn. Þjóðveriar
reka málaferli heima fyrir vegna
uppbyggingar eiturgasverksmiðju
í Rabta í Líbýu. Þannig mætti lengi
telja. Hungraður heimur ver tak-
mörkuðum fjármunum til kaupa á
vítisvélum.
Gróðavonin rekur auðug stórfyr-
irtæki iðnríkjanna til útflutnings á
tortímingarvélum og tækni. Síðan
fyllast þeir hinir sömu heilagri
vandlætingu yfir því að vopnin
skuh notuð. Sundraður heimur
andstæðnanna eykur sundur-
þykkju sína.
Nú er svo komið að hinar Sam-
einuðu þjóðir hafa heimilað styrj-
öld gegn írak. Við Persaflóann era
saman komin fjölmörg iönríki
heimsins, grá fyrir járnum, tilbúin
að beriast gegn írökum sem eru
feikn vel útbúnir efna- og sýkla-
vopnum og vítisvélum sem þessi
sömu iðnríki hafa útbúið þá með.
Alþjóðlegt eftirlit
Staðan við Perscdlóa sem og víðar
í heiminum sýnir að harðra að-
gerða er þörf, COCOM-nefndin
starfaði aðeins gegn austurblokk-
inni. Nauðsynlegt er að koma á fót
alþjóðlegu ráði, t.d. á vegum Sam-
einuðu þjóöanna, sem fylgist náið
með allri vopnasölu í veröldinni.
Komið verði á tilkynningarskyldu
um vopnasölu. Allar upplýsingar
um slíka sölu verður að birta og
gera heyrum kunna, gera þessi við-
skipti gagnsæ.
Strangar reglur verða að gilda og
alvarleg refsing verður að hggja viö
brotum.
Til setunnar er ekki boðið í þess-
um efnum. Velferð mannkyns er í
veði, þúsundir almennra borgara
víða um heim falla og böm hljóta
örkuml og fjármunum er varið til
vopna í stað fæðu.
Það er í raun ótrúlegt hve gróða-
vonin er sterkt afl. Aðilar innan
iðnríkjanna, aðilar sem hafa allt til
alls í óhófsmæh, eru tilbúnir að
fórna öhu á altari Mammons og
gjörvöllu mannkyni verður æ ljós-
ari uppskeran.
Guðmundur G. Þórarinsson
„Nauðsynlegt er að koma á fót alþjóð
legu ráði, t.d. á vegum Sameinuðu þjóð-
anna, sem fylgist náið með allri vopna-
sölu í veröldinni.