Dagblaðið Vísir - DV - 07.09.1991, Blaðsíða 12

12
LAUGARDAGUR 7. SEPTEMBER 1991.
100 ár frá vígslu
brúar yfir Ölfusá
morgun.
Aðdragandi brúar-
byggingarinnar
Kristján Einarsson, DV, Selfossi:
Á morgun, sunnudaginn 8. sept-
ember, eru 100 ár frá því að brú yflr
Ölfusá var vígð. Þennan sama dag
árið 1891 fór fram á Selfossi hátíöar-
samkoma þar sem u.þ.b. 2000 gestir
fógnuðu því aö brú var opnuð og öll-
um þar með greiö leið yflr þennan
mikla farartálma. Nú, 100 árum síð-
ar, eru einnig hátíðarhöld á Selfossi
til að fagna þessum merku tímamót-
um og hafa þau hátíðarhöld staðið
alla þessa viku. Allt frá landnámstíð
hefur verið búið á Selfossi en með
tilkomu brúarinnar 1891 fór að
myndast byggð við brúna sem varð
síðan fyrsta þéttbýli í sveit á íslandi.
Þessu fagna Selfossbúar nú með fjöl-
breyttri hátíðardagskrá sem endar á
Litla húsið, sem sést á myndinni, er Tryggvaskáli. Margar viðbyggingar hafa verið byggðar við hann síðan myndin var tekin.
Myndin sýnir þegar brúin féll 6. september árið 1944. Bíllinn sem stendur í ánni var sá bíll sem dreginn var, hann
fór heilan hring í loftinu áður en hann hafnaði á grynningum. Hinn bíllinn fór í aðalálinn og hefur aldrei sést siðan.
Nokkrum áratugum fyrir aldamót-
in 1900 fóru að heyrast raddir um að
brúa Þjórsá og Ölfusá. Sá sem gerö-
ist svo djarfur að hreyfa þessu máli
opinberlega var ungur prestur aust-
ur í Fljótshlíð, séra Hannes Stephen-
sen. Gerðist þetta á sýslufundi
Rangáeinga á Stórólfshvoli árið 1872.
1877 kom málið fyrst í sali Alþing-
is. 1879 var leitað tilboða í smíði brú-
ar yflr Ölfusá. Leitað var tilboöa er-
lendis og var þetta í fyrsta sinn að
stórverk á íslandi var boðið út er-
lendis.
Þæfðist málið nokkur ár í þinginu
og var það ekki fyrr en árið 1889 að
konungur staðfestir lög um bygging-
una þegar Tryggvi Gunnarsson, al-
þingismaður og reyndur brúarsmið-
ur, býðst sjálfur til að taka verkið
að sér fyrir 68.000 kr. Verkfræðingar
gerðu ráð fyrir aö brúarsmíðin kost-
aði 80.000 kr.
Dýravinurinn Tryggvi
Tryggvi lagðist í upphafl gegn því
að brúin yrði byggð fyrir landsfé og
þaðan af síður að hann tæki að sér
að smíða brúna þótt vegagerð og brú-
arsmíðar væru honum hugleiknar
enda forsendur fyrir aukinni og
greiðari verslun. Tryggvi, sem á
þessum árum var í viðskiptaerindum
fyrir Gránufélagið, var ákafur dýra-
vemdunarsinni. Hann færði þau rök
fyrir hugafarsbreytingu sinni að
hann liti á brúun stórfljóta sem lið í
baráttunni fyrir bættri umgengni við
dýr. Bílar voru þá engir á íslandi.
Duglegir en ódýrir
Bresku verktakafyrirtæki, Mess-
ers Vaughn & Dymond frá Newc-
astle, var falið að hanna og smíöa
allt járnverk í brúna. Kom þetta
rúmlega 50 tonna ferlíki meö skipi
til Eyrarbakka og var dregið af
mönnum og hestum á ísilagðri mýri
að brúarstæðinu við Selfoss. Tryggvi
réð einn íslending til þess að vera
yfirmann á staðnum auk Englendins
og Dana. Þessi íslendingur, Sigurður
Sveinsson steinsmiður, hafði unnið
við byggingu Alþingishússins og bar
Tryggvi mikið traust til hans. Sigurð-
ur fékk það hlutverk að ráða verka-
menn til vinnu. Hann fékk þau fyrir-
mæli að ráða „duglega og ódýra
menn - en fyrst og fremst duglega".
Tímakaup verkamanns á þessum
tíma var 20 aurar á tímann og urðu
þeir sjálfir að sjá um sig. í dag er
tímakaup verkamanns heldur liærra
og ef miðað er við verð brúarinnar
1891 og kaup í dag ætti brúin að kosta
milli 80 og 90 milljónir króna.
Selfoss verður til
Fljótlega eftir komu brúarinnar fór
að myndast þéttbýli við Ölfusárbrú.
Er engum blöðum um það að fletta
að tilkoma þessa mannvirkis varð
aðdragandinn aö upphafi höfuðstað-
ar Suðurlands. Vegur var lagður frá
Kömbum að Selfossi 1892. Menn fóru
þó hægt af stað en upp úr 1930 var
kominn verulegur byggðakjarni sem
kallast gat kauptún. I dag eru íbúar
staðarins u.þ.b. 4000 talsins og blóm-
legt mannlíf í Selfossbæ.
Brúin fellur
Brúin, sem vígð var 1891, var
hengibrú úr járni með trégólfi, 75
metra löng, hún átti að bera járn-
brautarlest eða 1000 menn í einu. ís-
lendingar, sem unnu við smíöina,
höfðu aldrei séð annað eins mann-
virki nema af myndum sem Tryggvi
hafði í fórum sínum. Þó fór svo að
brúin féll undan þunga tveggja vöru-
bifreiða. Aðfaranótt 6. september
1944 losnar annar strengurinn sem
hélt henni uppi er stór vörubíll frá
Kaupfélagi Arnesinga var að draga
annan yfir. Brúin valt til og féllu
báðir bílarnir í ána. Sá sem dreginn
var lenti á grynningum, hann fór
heilan hring í loftinu og kom í vatniö
á hjólunum. Tókst að vaða út að bíln-
um og bjarga bílstjóranum. Hinn bíl-
inn lenti í aðalálnum, þar er strengur
mikill og hyldýpi. Bílstjórinn, Jón I.
Guðmundsson, núverandi yfirlög-
regiuþjónn í Árnessýslu, fór á kaf
með bílnum en bjargaðist með
undraverðum hætti. Reyndi hann
fyrst að brjóta framrúðuna en tókst
ekki. Hins vegar lánaðist honum að
komast út um dyragluggann og
krafla sig upp á yfirborðið. Þegar
honum skaut upp sá hann tóman
mjólkurbrúsa á floti og náði hann
taki á honum, tómir brúsar voru
aðalvarningur bílsins í þessari ferð.
Slæmt tak var á brúsanum og tók
Jón það ráð að hafna brúsanum og
taka sér far meö varadekki vörubíls-
ins sem var á floti skammt frá honum
í ánni. Barst hann með straumnum
u.þ.b. 1200 metra leið en gat að lokum
náð landi á eystri bakkanum. Þótti
þetta og þykir enn mikið þrekvirki.
Jón á ennþá dekkið góða og er þaö
nú á sýningu í Tryggvaskála ásamt
mörgum hlutum tengdum brúar-
smíðinni.
Núverandi brú
Eftir fall brúarinnar urðu mjólkur-
bílar og önnur farartæki að fara um
brúna við Brúarhlöð í Hrunamanna-
hreppi, er það 130 km krókur. Var
þetta oft á tíðum erfitt ferðalag þar
sem vegurinn náði ekki nema að
bænum Reykjahlíð í Hreppum, það-
an að Brúarhlöðum er u.þ.b. 15 km
leið um mýrar og móa að fara. Fyrstu
dagana eftir óhappið tók það bílstjóra
mjólkurbílanna sólarhring að kom-
ast þessa leið. Gamla brúin var
hengd upp aftur og bætt í hana
strengjum. Stórar jarðýtur frá hern-
um voru fengnar til að hífa mann-
virkið upp og strekkja á vírunum.
Að sögn kunnugra varð brúin helm-
ingi sterkari eftir þessa aðgerð. Þrátt
fyrir þaö var þegar hafist handa við
aö hanna og smíða nýja brú yfir Ölf-
usá við Selfoss.
Enn var það breskt verktakafyrir-
tæki sem hannaði brú yfir þetta
mesta vatnsfall landsins. (376 m:' á
sek). Aftur var það hengibrú úr stáli
og aftur var þaö stærsta þrúarmann-
virki á íslandi þegar hún reis árið
1945.