Dagblaðið Vísir - DV - 19.09.1992, Qupperneq 14

14
LAUGARDAGUR 19. SEPTEMBER 1992.
Útgáfufélag: FRJÁLS FJÖLMIÐLUN HF.
Stjórnarformaður og útgáfustjóri: SVEINN R. EYJÓLFSSON
Framkvæmdastjóri og útgáfustjóri: HÖRÐUR EINARSSON
Ritstjórar: JÓNAS KRISTJÁNSSON og ELLERT B. SCHRAM
Aðstoðarritstjórar: HAUKUR HELGASON og ELlAS SNÆLAND JÓNSSON
Fréttastjóri: JÓNAS HARALDSSON
Auglýsingastjórar: PÁLL STEFANSSON og INGÓLFUR P. STEINSSON
Ritstjórn, skrifstofur, auglýsingar, smáauglýsingar, blaðaafgreiðsla, áskrift,
ÞVERHOLTI 11, 105 RVlK, SlMI (91)63 27 00
SlMBRÉF: Auglýsingar: (91 )63 27 27 - aðrar deildir: (91 )63 29 99
GRÆN NÚMER: Auglýsingar: 99-6272 Áskrift: 99-6270
AKUREYRI: STRANDGÖTU 25. SlMI: (96)25013. Blaðamaður: (96)26613.
SlMBRÉF: (96)11605
Setning, umbrot, mynda- og plötugerð:
PRENTSMIÐJA FRJÁLSRAR FJÖLMIÐLUNAR HF„ ÞVERHOLTI 11
Prentun: ÁRVAKUR HF. - Áskriftarverð á mánuði 1200 kr.
Verð I lausasölu virka daga 115 kr. - Helgarblað 150 kr.
Æðibuna veldur áhyggjum
Ríkisstjómin hefur tamiö sér óvenjulegt verklag, sem
líklega er upprunnið viö allt aörar aöstæður í borgar-
stjórn Reykjavíkur. Hjá borginni eru mál yfirleitt minna
póbtísk og meira tæknileg eöa verkfræðileg. Og þar er
Hka hefö fyrir sviphtlum fulltrúum meirihlutans.
Yfirleitt hafa borgarstjórar ekki flutt þetta verklag
til ráöuneyta, þótt þeir hafi orðið ráöherrar og jafnvel
forsætisráðherrar. í landsmálum eru mörg mál í eðli
sínu miklu flóknari, viökvæmari og pólitískari að eðlis-
fari og sjónarmiö innan flokka geta veriö flókin.
Reynslan sýnir, aö verklag ríkisstjórnarinnar nær
ekki árangri. Hún lendir í ógöngum meö mörg stærstu
máhn og verður afturreka meö sum. Undirbúningur aö
gerð hárlagafrumvarps fyrir 1993 er bezta dæmið um,
aö ríkisstjómin er á vilhgötum í aðferðafræöi.
Almennt má segja, að samráö séu margfalt brýnni í
landsmálum en borgarmálum, bæöi út um borg og bý
og innan veggja Alþingis. Meira en lítiö vafasamt er aö i
setja bráöabirgðalög án þess aö ráðgast við þingflokks-
formenn og kveðja saman fundi í þingflokkum.
Einræöishneigö er þó ekki versta hliðin á verklagi
ríkisstjórnarinnar. Lélegur undirbúningur mála er
verstur. Vinnuskjöl, hugmyndir, reglugeröir og jafnvel
lagafrumvörp veröa til hjá aöstoöarmönnum, sem hfa í
nokkurn veginn sama fílabeinstumi og ráöherramir.
Framan af var æðibuna frægust í ráðuneytum heil-
brigöis- og menntamála. Þar var farið með offorsi í van-
hugsaðan niöurskurð, sem varö síðan aö falla meira eða
minna frá, meö þeirri heildarniðurstöðu, aö sparnaður
náðist alls ekki í þessum hávaöasömu ráðuneytum.
Heildarniðurstaða afreka ríkisstjórnarinnar á þess-
um tveimur sviðum er, að þjónusta viö notendur hefur
minnkaö nokkuð, en kostnaður ríkisins hefur samt ekki
minnkað. Veherðar- og jafnréttiskerfið hefur verið
skert, en ekki hefur sparast af fé skattgreiðenda.
í sumar hefur verið hliðstæður hamagangur í íjár-
mála- og forsætisráðuneytunum, einkum vegna undir-
búnings fjárlaga. Spamaðurhugmyndir, sem ráðherr-
amir þágu úr höndum aðstoðarmanna sinna, reyndust
meira eða minna út í hött og eru óframkvæmanlegar.
Ríkisstjómin hefur kastað fram hugmyndum og til-
lögum, sem ekki em hugsaðar fram á miöjan veg og
hvað þá til enda. Þær eru rifnar í tætlur úti í bæ, enda
virðast hagsmunaaðilar átta sig betur en ungliðar í fíla-
beinstuminum á ýmsum hhðaráhrifum þeirra.
Dæmin hafa hrannast upp í fjölmiðlum á ofanverðu
sumri. Heildarútkoman er, að ríkisstjórnin hefur falhð
frá flestum spamaðarhugmyndum og einbeitir sér að
skattahækkunum. Er nú svo komið, að fjármálaráð-
herra er orðinn að skattakóngi íslandssögunnar.
Handarbakavinnubrögðin draga úr möguleikum ráð-
herra til að komast upp með einræðishneigð. Þingmenn
stjórnarflokkanna em famir að efast meira og meira
um getu einstakra ráðherra og ríkisstjórnarinnar í
heild. í þingflokkum eykst andóf gegn ríkisstjórninni.
Ástandið er orðið slæmt, þegar ríkisstjórnin er farin
að halda langvinna fundi um helgar og nætur og þegar
forsætisráðherra telur sig verða að láta shta þingflokks-
umræðum án þess að geta sagt að til sé nein niður-
staða, sem þingmenn flokksins fáist til að styðja.
Því oftar sem forsætisráðherra telur sig verða að
hóta þingmönnum stjórnarshtum, þeim mun minna
vægi er í hótuninni og meira saxast á virðinguna.
Jónas Kristjánsson
Markaðssveiflur
urðu stjóm Majors
yfirsterkari
í október 1990 fór þáverandi fjár-
málaráðherra, John Major, með
breska sterlingspundið inn í geng-
issamflot Evrópubandalagsins að
forsætisráðherra sínum, Margaret
Thatcher, sárnauðugri. Fram til
þess hafði hún fengið því ráðið að
pundið stæði utan við samræmda
gengisskráningu mynta megin-
landsríkjanna en forustumenn í
bresku atvinnulífi og fjármálum
voru orðnir sannfærðir um að slíkt
væri breskum efnahag skaðlegt og
því hafði John Major sitt fram.
Við inngönguna í gengissamflotið
(skammstafað EMS) þurfti aö velja
pundinu grunngengi sem hlutfall
af ecu, reiknieiningu EB. Þá þegar
töldu ýmsir að Mcdor og samstarfs-
menn hans hefðu gert skyssu með
því að ofverðleggja pundið gagn-
vart öðrum EB-myntum, meðal
annars til að auðvelda Thatcher að
kyngja beiskum bita. Atburðir síð-
ustu daga hafa endanlega sannað
að sú gagnrýni átti rétt á sér.
Frá því Major varð forsætisráð-
herra eftir að íhaldsflokkurinn af-
sagði Thatcher hefur hann hamrað
á því við hvert tækifæri að gengi
pundsins yrði varið hvaö sem á
gengi. Eftir atburði miðvikudags-
ins er sú stefna í rúst. Óvíst er með
öllu að Major standi af sér þann
storm sem risinn er í þingflokki
íhaldsmanna og þótt ríkisstjóm
hans hafi á skyndifundi lýst trausti
á Norman Lamont fjármálaráð-
herra þykir sýnt að dagar hans í
embætti séu brátt taidir.
Spákaupmennska á peninga-
mörkuöum, sem gerir ráð fyriF
gengisfalli pundsins og annarra
veikari mynta í EMS, eins og ít-
alskrar líru og spænsks peseta,
hefur ágerst síðsumars. Um síð-
ustu helgi var líran felld um 7% í
samráði við yfirstjóm EMS. Þá tók
steininn úr. Gjaldeyriskaupmenn
komust svo að orði að nú hefðu
spákaupmennimir fengið blóð á
tönnina og úr því héldu þeim engin
bönd.
Þar með var sviðið sett fyrir
svarta miðvikudaginn í London.
Strax um morguninn átti pundið í
vök að verjast og fjármálaráðu-
neytið lét Englandsbanka hækka
grunnvexti úr tíu af hundraði í tólf.
Það kom fyrir ekki og um hádegi
var farið enn hærra meö vaxta-'
töluna, í 15%. Undir kvöld hafði
bankinn þar á ofan varið milljörð-
um punda til að styrkja gengi þess
en Edlt kom fyrir ekki.
Lamont kallaði saman skyndi-
fund í EMS þar sem samþykkt var
að pundið og líran fæm úr samflot-
inu um sinn og lækkun gengis pe-
seta um 5% var heimiluð.
Eftir hrakfarirnar koma hrak-
yrði. Þegar fréttamaöur spurði
Lamont fjármálaráöherra hvort
hann ætlaði að biðjast lausnar eftir
það sem gerst hefði svaraði hann
að ef nokkur ætti að segja af sér
væri það Schlesingar, forseti
bankasjómar seðlabanka Þýska-
lands. Og formaöur 1992-nefndar-
innar, áhrifamestu stofnunar
óbreyttra þingmanna breska
Ihaldsflokksins, sagði í breska út-
varpinu, BBC, að enn einu sinni
hefði komið á daginn að Þjóðveijar
hugsuðu aðeins um þrengstu eigin
hagsmuni og sýndu tillitsleysi
gagnvart samstarfsþjóöum í Evr-
ópu.
Sannleikskjaminn að baki þess-
um ásökunum er að það er styrkur
þýska marksins sem þrýst hefur á
gengi veikari myntanna í EMS og
reynar Bandaríkjadollars að auki.
Frá því Helmut Kohl kanslari brá
á það ráð, gegn eindregnum viðvör-
unum bankastjómar seðlabankans
Erlend tídindi
Magnús Torfi Ólafsson
og annarra hagstjómarráðgjafa, að
innlima austur-þýska ríkið í
skyndingu í Vestur-Þýskaland til
að styrkja póhtíska stöðu sína í
komandi kosningum, hefur Bun-
desbank lagt megináherslu á aö
uppfylla lagaskyldu sína að standa
vörð um gengi gjaldmiðilsins og
halda verðbólgu í skefjum. Þetta
hefur verið gert með háu vaxta-
stigi.
Vextir í Þýskalandi hafa farið enn
hærra en ella vegna þess að Kohl
kaus, einnig af kjörfylgisástæðum,
að kosta sameiningu þýsku ríkj-
anna einvörðungu með lántökum
en ekki hækka skatta. Þýsku há-
vextimir hafa svo haldið uppi vöxt-
um í öðmm ríkjum EMS þar sem
verðbólguhætta er hverfandi og
stjórnvöld hefðu gjaman kosið að
örva hagvöxt með lágum vöxtum.
En það hefur verið óframkvæman-
legt vegna áhrifanna á gengi mynta
þeirra gagnvart markinu.
Sérstaklega hefur þetta komið
hart niður á Bretlandi þar sem
samdráttarskeiö hefur staðið árum
saman. Atvinnuleysi nú í ágúst fór
í 10% eða 2,8 milljónir manna. Há-
vextimir halda niðri fjárfestingu
og valda stórfelldri fjölgun gjald-
þrota, sér í lagi hjá íbúðareigend-
um sem keyptu meðan húsnæðis-
verð var í hámarki.
Um síðustu helgi, þegar gengi lír-
unnar var breytt, lækkaði þýski
seðlabankinn vexti í fyrsta skipti
um langa hríð, um 0,25 og 0,5%, og
er hærri talan sú sem breiðast mun
um vaxtamarkaðinn. En þessi slaki
var of lítill til að hafa-vemleg áhrif
á stöðu veiku myntanna í EMS.
Ítalíustjóm hefur ákveðið að loka
gjaldeyrismarkaðinum • í Mílanó
fram yflr þjóðaratkvæðagreiðsluna
í Frakklandi um samkomulagið frá
Maastricht um frekari einingu
EB-ríkja, þar á meðal sameiginlega
mynt í fyllingu tímans. Eftir það
sem nú hefur gerst spyrja menn
hverju ljósi þeir atburðir varpi á
áformin frá Maastricht. Fylgis-
menn samkomulagsins segja að nú
hafi sýnt sig hver þörf sé á fullri
mynteiningu þar sem þýska mark-
ið renni inn í stærri heild en geti
ekki leikið lausum hala. Andstæð-
ingar segja aftur á móti að misræmi
efnahagsstefnu og fjárhagsstöðu sé
slíkt að myntsammni sé ófram-
kvæmanlegur í fyrirsjáanlegri
framtíð.
Misræmi og ójafnvægi á mynt-
svæðum sem í raun eru orðin eitt
markaðssvæði, hvað sem skipu-
lagsramma líður, vegna rafeinda-
vædds viðskiptanets sem finnur
einhverja markaði opna á hvaða
tíma sólarhrings sem er, myndar
undirrótina að sviptingum eins og
þeim sem nú hafa átt sér stað.
Versti bölvaldurinn er léleg fjár-
málastjórn í þeim löndum sem láta
mest til sín taka í heimsviðskipt-
um.
Eftir atburði síðustu viku benda
spámenn um hagþróun einkum á
þrjú fyrirbæri sem ráða verði bót
á eigi ekki hættan að haldast
óbreytt eöa jafnvel vaxa. Efst á
blaði er þar fjárlagahallinn í
Bandaríkjunum, sem stefnir í met
á íjárhagsárinu, 315 milljarða doll-
ara. Næst er talinn fjárausturinn í
austurhéruð Þýskalands, um 150
milljarðar marka á ári næsta ára-
tug, sem stórskaðlegt sé að fjár-
magna áfram án þess íbúar vestur-
hlutans finni fyrir því.
Loks er bent á gífurlega skulda-
söfnun og reiðileysi í ríkisfjármál-
um Ítalíu sem nýorðinn forsætis-
ráðherra óskar tilskipanavalds til
að ráða við.
Magnús Torfi Ólafsson
Norman Lamont fjármálaráöherra kemur til ríkisstjórnarfundir i Downing
Street á fimmtudagsmorgun. Sfmamynd Reuter