Dagblaðið Vísir - DV - 16.10.1993, Qupperneq 12

12
LAUGARDAGUR 16. OKTÓBER 1993
Erlendbóksjá
DV
Metsölukiljur
Bretíand
Skáldsögur:
1. Sue Townsend:
The Queen and 1.
2. John Grisham:
The Firm.
3. Joanna Trollope:
The Men and the Girls.
4. Terry Pratchett:
Only You Can Save
the World.
5. Robert James Waller:
The Bridges of Madison
County.
6. Donna Tartt:
The Secret History.
7. John Grlsham:
The Pelican Brief.
8. Len Deighton:
Cíty of Gold.
' 9. Danielié Steel:
Jewels.
10. Míchael Crichton:
Jurassic Park.
Rit almenns eðlis:
1. Jung Chang:
Wild Swans.
2. James Herriot: ■
Every Living Thing.
3. Nick Hornby:
Fever Pitch.
4. Brian Keenan:
An Evil Cradling.
5. Antonia Fraser:
The Stx Wives of Henry VIII.
6. Peter de la Billiére;
Storm Command.
7. P.J. O'Rourke:
Give War a Chance.
8. BBn Pimlott:
Harold Witson.
9. Michael Caine:
What's ít All about?
10. Liz Dawn:
My Story.
(Byggt á Tha Sunday Times)
Danmörk
Skáldsögur:
1. Michael Crichton:
Jurassic Park.
2. Daphne du Mauríer:
Rebecca.
3. Peter Hoeg:
Fortaellinger om natten.
4. Jan Guillou:
Den agtværdige morder.
5. Per Hoeg:
Forestillinger om det 20.
ðrhundrede.
6. Beatrice Saubin:
Provelsen - dedsdomt í
Malaysia.
7. Ib Michael-
Vanillepigen.
(Byggt á Polltlken Sendag)
Nóbelsskáldið
Toni Monison
Sænska akademían kom enn einu
sinni á óvart með vali sínu á nóbels-
verðlaunahafa í bókmenntum fyrir
árið 1993.
Þótt nöfn annarra höfunda hafi
vissulega verið ofar á óskalista
margra, viröast flestir sæmilega sátt-
ir við að bandaríska blökkukonan
Toni Morrison, sem hefur sent frá
sér sex skáldsögur, skuli hijóta þenn
Umsjón
Elías Snæland Jónsson
an mikla heiður. Hún hefur líka þann
kost fram yfir suma fyrri verðlauna-
hafa að sögur hennar eru ekki bara
góðar bókmenntir heldur einnig vin-
sælar hjá almenningi.
í skóla til Faulkners
Toni Morrison fæddist 18. febrúar
árið 1931 í Lorrain í Ohio og er því
62 ára. Hún var önnur í röð fjögurra
systkina og heitir reyndar Chloe
Anthony Wofford.
Hún ólst upp í fátækt en komst þó
til mennta, fyrst í Howard-háskólan-
um í höfuðborginni, Washington, en
síðar við Comell í New York, en þar
lauk hún prófi í enskum bókmennt-
um með skáldsögur bandaríska nób-
elsverðlaunahafans Williams
Faulkner sem sérgrein. Hún virðist
hafa orðið fyrir miklum áhrifum frá
þessu höfuðskáldi suðurríkjanna
bandarísku. í það minnsta hcifa
margir orðið til aö bera verk hennar
saman við skáldskap Faulkners.
Bandaríski rithöfundurinn Toni
Morrison. „Mér datt aldrei í hug að
ég myndi fá nóbelsverðiaunin,"
sagði hún þegar niðurstaða sænsku
akademíunnar lá fyrir.
Símamynd Reuter
Morrison hefur m.a. starfað sem
ritstjóri hjá Random House-útgáfu-
risanum en kennir nú bókmenntir
við Princeton-háskólann.
Fyrsta skáld-
sagan 1970
Morrison fór aö skrifa skáldverk
þegar hún var um þrítugt en fyrsta
skáldsagan kom út árið 1970. Sú heit-
ir The Bluest Eye og segir frá ungri
svertingjastúlku í Ohio, heimafylki
Morrison, sem heldur að hún hafi
blá augu. Þar var strax tekið á ömur-
legum atburðum af því harkalega
raunsæi sem einkennir skáldskap
Morrison. Söguhetjan verður fyrir
kynferöislegri misnotkun af hálfu
foður síns sem gerir hana barnshaf-
andi. Af öllu þessu leiðir geðveiki
stúlkunnar.
Næsta skáldsagan, Sula, kom út
árið 1973 og segir frá vináttu tveggja
svertingjakvenna á árum kreppunn-
ar miklu. En 1977 birtist það verk
sem fyrst vakti verulega athygli á
skáldkonunni: Song of Salomon. Þar
er blandað saman raunveruleika og
þjóðsögum bandarískra svertingja
fyrr og síðar. Sama má segja um Tar
Baby frá 1981.
Morrison styrkti svo rækilega
stöðu sína í bandarískum bókmennt-
um með skáldsögunni Beloved árið
1987, en fyrir þá sögu - sem reyndar
hefur komið út á íslensku - fékk hún
hin eftirsóttu bandarísku Puhtzer-
verðlaun. í þessari sögu fjallar hún
um þrælahaldið í Bandaríkjunum og
dregur þar ekkert undan af harka-
legum veruleika þrælsins.
Nýjasta verk hennar, Jazz, er til-
brigði við sama stef en sækir stíl sinn
til tjáningarforms jassins.
Refsinorn?
Morrison fiallar fyrst og síðast um
viðhorf, stöðu og þjáningar banda-
rískra svertingja í skáldsögum sín-
um. Af þeim sökum hafa sumir gagn-
rýnendur sagt hana eins konar
hefndarengil eða refsinom svarta
kynstofnsins sem hefur mátt þola
ófrelsi, kúgun og aðskilnað í banda-
rísku samfélagi.
Sjálf segist hún vilja hreinsa tungu-
málið af kynþáttamismunun og fylla
upp í tómarúmið með röddum svert-
ingjakvenna.
Metsölukiljur
Bandarikin
Skáldsögur:
1. Edith Wharton:
The Age of Innocence.
2. Dean Koontz:
Dragon Tears.
3. Anne Rice:
TheTaleof the BodyThíef.
4. John Grisham:
The Pelican Brief.
5. John Grisham:
The Firm.
6. John Grisham:
A Time to Kill.
7. Michael Crichton:
Congo.
8. E. Loweil:
Forbidden.
9. Sidney Sheldon:
The Stars Shine down.
10. Nancy T. Rosenberg:
Mitigating Circumstances.
11. Michael Crichton:
Sphere.
12. Michael Crichton:
Rising Sun.
13. Donna Tartt:
The Secret History.
14. Jayne Ann Krentz:
Hidden Talents.
15. Amy Tan:
The Joy Luck Club.
Rit almenns eðlis:
1. Rush Limbaugh:
The WayThings Ought
to Be.
2. M. Scott Peck:
The Road Less Travelléd.
3. Ross Perot & Pat Choate:
Save Your Job, Save Our
4. Maya Angelou:
I Know whythe Caged Bird
. Sings.
5. Schwarzkopf & Petre:
It Doesn't Take a Hero.
6. Robert Fulghum:
Uh-oh.
7. Gail Sheehy:
The Silent Passage.
8. Jean P. Sasson;
Princess.
9. Peter Mayle:
A Year in Provence.
10. K. Le Gifford & J- Jerome:
I Can't Believe I Said That!
11. The President’s Health
Security Plan.
12. James Herriot:
Every Living Thing.
13. Deborah Tannen:
You just Don'tUnderstand.
14. David McCullough:
Truman.
15. M.L. Gross:
The Government Racket.
(Byggt á New York Times Book Review)
Vísindi
Karlsson kveður Búkollu
Búkollurnar taka ekki síður ástfóstri við nýja (jósavélmenn'ð en fjósakonur
og karlssyni. DV-mynd EJ
Krókódíla-
1 ji ^ i I r
eldi í bloma
Krókódílabændur í suðurríkj-
um Bandaríkjanna hafa á síðustu
árum náð svo góðum árangri við
ræktun dýranna að ekki Þarf að
veiða villta krókódíla til að anna
eftirspurn eftir skinnum og kjöti.
Með réttum aðferðum viö rækt-
unina hefur tekist að fiórfalda
viðkomu krókódílanna og þeir
þyngjast tvöfalt hraöar á búun-
um en úti í náttúrunni. Krókódil-
ar eru ekki lengur aifriðaöir í
suðurrikiunum vegna þess aö
stofninn vex ört með minni veiði.
Hættuleg
vindorka
Raíorka frá vindmyllum átti að
vera umhverfisvæn og algóð en
annaö hefur nú komið á daginn.
í Altmont-skarði í Kaliforniu eru
um sjö þúsund vindrafstöðvar
sem um árabii hafe framleitt
orku án mengunar en um leið
orðið fiölda skallaama að fiör-
tjóni. Emimir varast ekki spað-
ana á myllunum.
Valtir í hnakki
Rannsókn á reiömennsku Róm-
vetja hefur leitt i ijós að hún var
stórhættuleg. í ferð frá Róm yfir
Alpana til Dónár slasaðist leið-
angursstjórinn tvisvar og liggur
nú á sjúkraliúsi. Hann féll af baki
og fékk spjót í hálsinn.
Umsjón
Gísli Kristjánsson
Búkolla stendur upp, baular værð-
arlega og vélmennið veit strax hvað
klukkan slær; það er kominn mjalta-
tími. Blessuð kýrin hefur vanist á að
fara K mjaltabásinn þegar skyldan
kallar og þar setur nýi vinnumaöur-
inn á hana mjaltatækin, strýkur
henni, athugar heilbrigði mjólkur-
innar og klappar svo henni Búkollu
sinni að lokum.
Þetta er ekki valið atriði úr draumi
landbúnaðarráðherra heldur blá-
kaldur veruleikinn í hollenskum
fiósum. Þar hefur fyrirtækið Prohon
BV í Vijfhuizen hannað vélmenni
sem tekur við öllum störfum fiósa-
kvenna eða fiósamanna ef menn vilja
það heldur.
Mannlegt
og mjúkhent
Þegar er búið að selja tíu fiósavél-
menni og að sögn sinna þau verkum
sínum óaðfinnanlega. Hvert vél-
menni getur annað tveimur kúm
samtímiS. Það tekur sér aldrei frí og
hleypur til verka hvenær sem kýrin
óskar.
Fyrir vikiö eru kýmar mjólkaðar
oftar á sólarhring en nú tíðkast og
framleiðandinn heldur því fram að
nytin aukist um 15 tii 20%. Framleið-
andinn segir að hinn mannlegi þátt-
ur í fari fiósavélmennisins geri það
samkeppnisfært við mjúkhentar
fiósakonur. Þaö eina sem viröist
vanta upp á er að vélmennið fer ekki
í fótspor karlssonar ef Búkolla týn-
ist. Það er víst bundið á bás.
Vélmennið veit hvenær von er á
kú í mjaltabásinn því skynjari er um
háls hverrar kýr í fiósinu. Hann er
næmur fyrir líkamsástandinu hjá
kúnum og veit hvenær þær vilja láta
mjólka sig. Kýrnar læra á vélmennið
á tveimur til þremur dögum og ganga
einfaldlega á fund fiósavélmennisins
hvenær sem þeim er mál.
Vélmennið fylgist og með heilsu-
fari kúnna. Það veit hvort hún er
meö hita eöa júgurbólgu og leggur á
ráðin um lyfiagjöf. Auövitaö verður
mennskur maður að hafa eftirht með
vélmenninu en þarf ekki að fara í
fiósið á mjaltatímum. Fjósavélmenn-
ið lætur vita ef eitthvað er að.
Ekki er þó talið líklegt að bændur
og búalið leggist í leti eftir að nýi
vinnumaðurinn kemur i fiósið. Öll
herlegheitin kosta um 12 milljónir
íslenskra króna. Það ætti að duga til
að halda vöku fyrir hverjum meðal-
bónda.
í fríið með
myndavél
Hvað á að gera ef mann langar
að taka myndir í sumarfríinu en
eina tiltæka myndavélin er svo
þung að undir hana þarf burðar-
dýr? Ráðið er auðvitað að fara
ekki í frí.
Og í stað þess að sitja heima í
leiöindum er ágætt að dunda sér
við að finna upp minni og þægi-
legri myndavél. Til þess þarf að
leggja undir sig eldhús móður
sinnar um nokkurra ára skeið og
breyta því í rannsóknarstofu. Að
því loknu er hægt að fara í friið
með nýju ferðamyndavélina og
ekkert burðardýr.
Bankamaðurmn George East-
man fór svona að þegar hann bjó
til fyrstu handhægu myndavél-
ina. Uppfmningu sína kynnti
hann sumarið 1888. Þetta var ekki
aðeins minni vél heldur en áður
hafði þekkst heldur var í henni
ný filma sem leysti glerplötumar
af hólrni.
Myndavélar þessar fóru sigur-
fór um heiminn, sérstakiega eftir
að enn ný filma kom á markaðinn
áriö 1889. Vélar og filmur voru
ódýrar og frá árinu 1895 svo litlar
aö þær komust þægilega fyrir í
vasa.
George Eastman var ekki að-
eins snjail uppfinningamaður
heldur og góður sölumaður eins
og fleiri Bandaríkjamenn. Hann
fékk þá flugu í kollinn aö fólk
ætti auövelt að rnuna heiti sem
byrjuðu á K-ái. Kodak er stutt orð
sem uppfyllir þetta skilyrði en
kemur Ijósmyndun ekkert við.