Dagblaðið Vísir - DV - 30.10.1993, Qupperneq 15

LAUGARDAGUR 30. OKTÓBER 1993
15

wmmmim
■
laiisiiiiinfiiii
I
'i,
Hs " 'í'.'l, ':xí'.';ví',a ’
1
p.-; -ss . >li;,,1 Ci'ivl
1
| 1 i
ft I
m

Stuðningsmenn auðlindaskatts létu á sér kræla á landsfundi sjálfstæðismanna en urðu undir. Ekkert miðaði í landbúnaðarmálum. Davíð tók ekki af skarið. DV-mynd ÞÖK
Nú vantar viðreisn
Núverandi ríkisstjóm er ekki viö-
reisnarstjórn. Þó er mynstrið auö-
vitaö hiö sama. Menn spáðu í „viö-
reisnarmynstrið", áður en sljórmn
var mynduð, ásamt öðrum
„mynstruni, annars konar sam-
bræðslum. Útkoman varð þessi.
Ötulustu stuðningsmenn núver-
andi ríkisstjómar mundu kannski
vilja kalla stjórnina viðreisn, en
hennar „viðreisn" er ákaflega tak-
mörkuð. Þessar hugleiðingar koma
upp við lestur nýútkominnar bókar
Gylfa Þ. Gíslasonar, fyrrverandi
ráðherra, sem nefnist „Viðreisnar-
árin“. Gylfa er annt um, að fólki
sé hlýtt til þeirrar stjórnar. Þó
sýnist sitt hverjum. Örugglega
skildi viðreisnarstjómin 1959-71
eftir sig mjög breyttar aðstæður
hér á landi.
Lyfseðil
fyrir ávexti
„Viðreisnarstjómarinnar er oft-
ast minnzt sem þeirrar ríkisstjórn-
ar, sem gerbreytti efnahags- og við-
skiptaiífi íslendinga, afnam ára-
tuga gömul höft og jók í þeirra stað
frelsi og frjálsræði, bæði framleið-
enda, þjónustufyrirtækja og neyt-
enda,“ segir Gylfl. Sú hafði verið
tíðin, að lyfseðil frá lækni þurfti til
þess að geta keypt nýja ávexti. Og
allt til ársins 1960 þurfti innflutn-
ingsleyfi frá yfirvöldum til þess að
eignast bíl. Slíkt leyfi var auðvitað
mikils virði. Og það var hægt að
selja. Allir vissu, að ýmsir hag-
nýttu sér góð sambönd á æðri stöð-
um, fengu innflutningsleyfi fyrir
bíl og seldu það síöan fyrir gott
verö. Og það voru ekki aðeins nýir
ávextir og bílar, sem vora sjaldgæf-
ar munaðarvörur, er stjómvöld
skömmtuðu fólki og hægt var að
hagnast á að fá úthlutað. Það átti
sér stað um mikinn hluta þeirra
vörutegunda, sem öllum þykir nú
sjálfsagt að séu á boðstólum í
hverri verzlun og seldar eru þar í
samkeppni milh kaupmanna. Svo
segir Gylfi.
Kaupgetan
„lokuð inni"
Heimskreppan mikla hófst á ár-
unum eftir 1930 og skerti útflutning
íslendinga og þjóðartekjur. Við erf-
iðleikunum var brugðizt með
haftabúskap. Innflutningur var
takmarkaður með opinberum ráð-
stöfunum og farið að skammta
gjaldeyri. Reynt var með verðlags-
eftirliti aö hafa hemil á verðhækk-
unum, sem hlutust af minnkandi
framboði erlendrar vöru. Hug-
myndin var að „loka kaupgetuna
inni“, það er beina kaupgetu fólks-
ins að innlendum vörum. Ekki að-
eins innflutningur og ráðstöfun á
gjaldeyri var háð opinberum leyf-
um heldur hvers kyns fram-
kvæmdir. Lánsfé banka og fjárfest-
ingarsjóða var skammtað, við lág-
um vöxtum.
Lífskjör í landinu urðu fyrir vikið
verri en ella hefði verið. Spilling
varð landlæg í viðskiptum. Við-
skiptasiðgæði hlýtur að sljóvgast,
þegar efnahagsábati er ekki aðeins
kominn undir dugnaði og hug-
kvæmni heldur einnig undir leyfis-
veitingum valdhafa og „sambönd-
um“. „Þjóðlífið ailt mengast og
verður óhollara," segir Gylfi.
Þegarsíldinhvarf
Viðreisnarstjómin sat lengst af í
góðæri, en áfóll skuilu á undir lok-
in. Stjómin sat lengur en nokkur
önnur ríkisstjóm hér á iandi.
Góðærinu lauk. Síðustu mánuði
ársins 1966 tók verð á íslenzkum
útflutningsvöram að falla. Síldar-
aflinn minnkaði um 40 prósent á
árinu 1967. Árið eftir hrapaði síld-
araflinn niður í minna en einn
fimmta hluta þess, sem hann hafði
Laugardags-
pistill
Haukur Helgason
aðstoðarritstjóri
verið 1966. Góðærið hafði að miklu
byggst á síldinni. Nú gerðist það,
að þjóðartekjur minnkuðu um rúm
8 prósent á ári, bæði árin 1967 og
1968. Fimm ára góðæri lauk. Nú
dundu yfir mestu efnahagsörðug-
leikar, sem þjóðin hafði orðið fyrir
á öldinni.
Viðreisnarstjómin missti meiri-
hluta sinn í kosningunum 1971.
Stjórnarfiokkarnir hlutu aðeins
46,7 prósent atkvæða og misstu
fjögur þingsæti, Sjálfstæðisflokk-
urinn eitt og Alþýðuflokkurinn
þrjú. Nýr flokkur, Samtök fijáls-
lyndra og vinstri manna, vann
kosningasigur, hlaut 8,9 prósent
atkvæða og fimm þingmenn
kjörna.
í tólf .ár, sem viðreisnarstjómin
sat, tókust á tvær nokkum veginn
jafnstórar fylkingar og gerólík
sjónarmiö í efnahagsmálum og
stjórnmálum. Gylfi segir: „Stefna
ríkisstjórnarinnar var, að efna-
hagslífið grundvallaðist á heil-
brigðum markaðsbúskap, sem lyti
almennum, samræmdun reglum,
kerfi almannatrygginga væri víð-
tækt og menntir, vísindi ög listir
nytu mikils stuðnings. Barátta
stjórnarandstöðuflokkanna gegn
ríkisstjórninni mótaðist af trú á
kosti miðstýringar og ríkisafskipta,
vantrú á, að einkaframtak og fijáls
viðskipti séu vísastur vegur til
framfara, og jafnvel af ótta við, að
slíkt hafi glundroða í fór með sér.
Þessi ólíku sjónarmið lágu fyrst og
fremst til grundvallar deilunum
um sjálfar meginbreytingamar,
sem viðreisnarstjórnin beitti sér
fyrir í efnahagsstefnunni...“
Eftirmæli viðreisnar
Hvaða eftirmæli fékk viðreisnar-
stjórnin?
Sitt sýnist hverjum, en Bjarni
Bragi Jónsson, aðstoðarbanka-
stjóri Seðlabankans, er aö mínu
mati nokkuð á réttri braut í rit-
gerð, sem hann skrifaði 1987. Hann
nefnir, að því hafi verið haldið
fram, að á tímabili viðreisnar-
stjórnarinnar hafi ríkt óstjórn, sem
endað hafi í hruni, atvinnubresti
og óáran í byggðum landsins.
Fátt sé flær sanni. Þegar frá upp-
hafi þessa stjórnarsamstarfs hafi
það byggzt á því að ná traustum
almennum stjómartökum eftir
glundroða haftastjómar og halla-
reksturs. Stjómarhættimir hafi
orðið almennir og fijálsir en um
leið áhrifaríkir. Brátt hafi náðst
gott samband við almannasamtök.
Niðurstaðan hafi orðið mesta hag-
vaxtar- og uppbyggingarskeið, sem
þjóðin hafi upplifað, við meiri innri
stöðugleika og ytri styrk en dæmi
era um fyrr eða síðar. Þó reyndi
til hins ýtrasta á þolrifin, þegar gíf-
urleg áfóll dundu yfir 1967-68.
„Ekkert sýndi betur styrk stjóm-
arfarsins en það, hvernig við var
brugðizt með endurreisnarstarfi
um land allt,“ segir Bjarni Bragi.
„Viðreisnin kvaddi því ekki með
hrani heldur með mesta tveggja
ára hagvexti, sem þjóðin hefur upp-
lifað, árin 1970-71. Með því var
lagður traustur grunnur að áfram-
haldandi góðæri, enda leiddi al-
menn úttekt efnahagsmála við
stjórnarskiptin 1971 í ljós, að við-
reisnarstjórnin skilaði blómlegu
búi í hendur viðtakandi stjórna,"
segir hann. Þetta eru litskrúðug
orð, en ekki fer milli mála, að þessi
ríkisstjóm var betri en þær, sem á
eftir hafa komið.
Rís ekki undir merki
Margir mundu kjósa, að núver-
andi ríkisstjórn Davíðs Oddssonar
gæti borið viðreisnarnafn með
réttu. Þessi ríkisstjóm sömu flokka
og mynduðu viðreisnarstjómina
fór af stað með fögur orð um endur-
reisn. Hún tók við af ríkisstjórn
sjóöasukks. Hún hugðist víkja af
þeirri leið og gerði það, en aðeins
að hluta. Hins vegar hefur frelsi
aukizt í viðskiptum, til dæmis út-
flutningsverzlun, og er það vel.
Gjaldeyrismál eru betur komin en
áður var. En ríkisstjórnin hefur
ekki komið á þeirri „viðreisn", sem
hefði átt að vera næsta skrefið. Við
búum enn við haftabúskap í land-
búnaði þrátt fyrir nokkrar umbæt-
ur. í grundvallaratriðum hefur lítið
miðað þar. Við búum enn við slæmt
kerfi í sjávarútvegi, þótt stuðnings-
menn auðlindaskatts hafi nokkurt
fylgi í báðum stjómarflokkunum.
Núverandi ríkisstjórn heldur
áfram hallarekstri ríkisins og
skuldasöfnun. Ríkisumsvifin hafa
vaxið og skattar aukizt. Hætt er
við, að núverandi ríkisstjóm fái
ekki jafnsæmileg eftirmæli og við-
reisnarsíjómin fékk. Dómur sög-
unnar verður óvægnari.
Haukur Helgason