Dagur - 24.12.1948, Side 19

JÓLABLAÐDAGS
19
Biskupsstóll á Hólum í Hjaltadal
Eftir séra Oskar Þorláksson
i.
í meðvitund allra íslendinga og
þá ekki hvað s í /. t Norðlendinga,
hefir jafnan hvílt mikill ljómi yfir
Hólastað, enda ekki að undra, því
að þar var bæði menntasetur og
miðstöð andlegs lífs á Norðurlandi
um margar aldir, og þar gætti mjög
hins veraldlega valds sem kunnugt
er.
Það var vel ráðið, þegar veraid-
legir höfðingjar og kirkjtuynar
menn, norðan lands, fóru þess á
leit við Gissur biskup ísleifsson, að
sérstakur biskupsstóll yrði settur
á stofn lyrir Norðlendingafjórðung,
og sýnir það vel víðsýni hins mikla
kirkjuhöfðingja, hve vel hann tók
þessari málaleitun Norðlendinga og
hve vel hanrí skildi allar aðstæður
þeirra og þörf hinnar ungu kristni
hér á landi. Þá var það og rnikil
gæfa Norðlendingum, hve vel réðst
til um val hins fyrsta biskups á Hól-
um, Jón Ögmundssonar, er hann
var þar fyrstur til biskups kjörinn
1100. Yar hann tvímælalaust einn
hinn mesti andans maður tslen/kr-
ar kristni, að forntt og nýju, enda
mun sennilega aldrei, fyrr né síðar,
ltafa ve'rið eins mikili ljónti yfir
Hólastað sejn um hans (laga, þó að
margir ágætis og áhrifamenn hafi
setið á Hólastóli í kaþólskttm og
lútherskum sið. Allir kannast við
nöln þeina biskupanna: Guð-
mundar Arasonar og Jóns Arasonar
og Guðbrandar Þorlákssonar, sem
hver á sinn hátt gerðu garðinn fræg-
an og ltöfðu mikil áhrif í íslenzktt
þjóðlífi ttm sína daga.
Það má með sanni segja, að á
Hólum í Hjáltádal liafi um margar
aldir staðið sá \iti í andlegu líli
þjóðarinnar, sem ekki aðeins lýsti
iim a 111 Norðurland, Itelditr um
gjcörvallt landið og jtó nokkttrn
skugga kunni að bera jtar á í öldu-
róli aldanna og allir ltinna mctrgu
biskupa, scm sátn á Ilólastóli, Itafi
ekki verið jalnmiklir atgerlis og
andans menn, j>á dr.egur ]>að engan
veginn úr þeirri íraigð, sem hvílir
yl'ir stað og stóli og Jaeirri jtakkar-
skuld, sem við eigttm að gjalda
þeim leiðtogum Jijóðarinnar, sem
Jýtr báru brennandi blys l'yrir þjóð-
inni í andlegum efnttm :í liðnttm
öldum. Þá megtim við hcldur ekki
gleyma þeim höfðingsskap og fórn-
arlttnd, sem fram kom lij.t Illuga
presti Bjarnasyni, er hann stóð upp
af föðurleifð sinni „fyrir Guðs sak-
ir og heilagrar kirkjtt" og lét jörð
sína fyrir biskupssetur og leysti
jtannig hnút þeirrar togstreytu, sem
varð itm það, hvar biskupssetrið
skyldi standa, togstreytu, sem sv'o
óft hefur endurtekið sig í íslenzku
þjóðlífi, þegar iíkr heftu verið á-
statt.
Það yrði of langt mál, að rekja
hér frægð og þýðingu Hóla og Hóla-
stóls í þjóðlífi Islendinga á liðnttm
öldum. Saga kiistninnar og biskups-
stólanna er saga þjóðarinnar sjálfr-
ar. Saga Hóla og Hólastóls er saga
Norðurlands.
II.
Hnignun og niðurlœging.
Eftir jrví sem aldirnar liðtt ttrðti
miklar og margháttaðar hreytingar
í í slenzkti. jrjóðlíli. Þjóðin stc'iðst
ekki ásælni erlendra hölðingja,
bæði andlegra og- vcraldlegra,
sundrung og deilur komtt ttpp með-
al innlendra manna óg jtjóðin glat-
aði sjálfstæði sínu. Eldgos, só|lir og
harðindi gerðu þjóðinni jmngar bú-
sifjar og land og þjóð var sent valið
í drónta. Dugnaður og framtak fór
jtverrandi, erlend kúgun lagðist
eins og mara yfir þjóðlífið. Kirkjtt-