Dagur - 19.12.1951, Side 6

6
JÓLABLAÐ D AGS
Kristsfé í Eyjafirði
Eftir séra BENJAMlN KRISTJÁNSSON
FRÁ LANDNÁMSÖLD hefui
það verið talin drengskaparskylda,
að liðsinna snauðum mönnum og
þurfandi. Er það í frásögur fært í
Landnámabók um Þorbrand örrek,
sem var göfugur maður og kynstór,
að hann lét gera skála ylir þjóð-
braut þvera, og var þar öllum lieim-
il vist, sem um veginn fóru. Sams
konar sögur eru sagðar um tvær
landnámskonur: Þóru í Langholti
og Geirríði í Iforgardal. Var Þóra
svo veitul, að Ásmundur bóndi
hennar skildi við hana „fyrir mann-
kvæmd“ og færði byggð sína, en
luin sat eftir og liélt uppteknum
hætti, að laða til sín gesti og veita
þeirn beina af rausn sinni.
Þessir ágætu menn og vafalaust
margir fleiri, senr nti eru gleymdir,
liafa af manniiðarlrvötunr rekið eins
konar sæluhús fyrir snauðá trrerrn
og vegfarandi, áður en venjulegt
skipulag var konrið á framfærslu-
mál ltér á landi. En trreð stofnun
liins lorna lýðveldis voru fátækra-
málin tekin svo föstum tökunr, að
fágætt rrrun lrafa verið, ef ekki eins-
dæirri, á þeim tínrurn. Var fyrst og
frenrst lrverjum rrranni gert skylt að
annast ættingja sína eftir sömu
reglrurr og erfðir gengu. En ef lrinir
nánustu hrukku ekki til, lrvíldi á
þeinr sú skylda að færa ónragann til
þeirra, senr næstir stóðu til fram-
færslu, en sjálfir urðu þeir þá jafn-
franrt að bindast þeirri skyldu, að
vinna fyrir þeinr þar. Ef leysingi
varð bjargþrota skyldi sá, er lron-
um gaf frelsi, annast hann, og á
sarrra hátt skyldi hver jarðeigandi
ábyrgjast landseta sína, ef Jreir
lentu í vandræðum, til næstu far-
daga. En þá gat lrann fært Jrá til
réttra franrfærenda.
Um eldi snauðra manna, senr
enga nána ættingja áttu, giltu þær
reglur, að þeim var ráðstafað til
vistar um lrreppinn eftir efnunr og
ástæðunr. Skyldi jöfn framfærslu-
skylda hvíla á lrundraði lrverju
skuldlausu. Var hreppsbúum skylt
að ala þá nrenn bjargþrota, er sókn-
arrnenn fþ. e. lrreppstjórar) skip-
uðu á hendur Jreinr, að viðlögðum
háum sektum.
Eftir að tíundarlögin konrust á
1096, fór fjórði lrluti tíundarinnar,
senr nunrið hefur allmiklu fé, til
þurfamanna, og var tíundinni ráð-
stafað á hausthreppaskilum. Einnig
voru fyrirskipaðar matgjafir urrr
föstu, nráltíð af hverjum búanda.
Þetta fé hrökk Jró vafalaust ekki
til, Jregar hart var í ári, enda eru
ærnar frásagnir unr mannfelli frá
öllum öldunr sögu vorrar.
Eitt var Jrað ákvæði í lögum, að
fé, senr gefið væri til gnðsjrakka,
skyldi vera undanskilið tíund.
Urðu snenrma ýnrsir góðviljaðir
menn til að gefa stórnrikið fé til
fátækraframfærslu og annarra
nrenningarmála. Þannig voru strax
í tíð lrinna fyrstu íslenzku biskupa
stofnuð nokkur scclubú og Kristsbú,
og einnig eru til lreimildir um
sœlusltip, en það var, að nrenn gáfu
báta og eignir til að lralda rtppi
ferjunr á ilffærum ánr. Sælúbtiin
voru hins vegar eins konar gistihús.
Sú kvöð lrvíldi á jörðun-
unr, að Jra rskyldi öllurrr
ferðamönnum ósekunr
Ireinrili gisting. þ.n Rrists-
búin voru beinlínis fram-
færslustofnanir fyrir fá-
tæklinga, og voru allar
Jressar stofnanir svotnerki-
leg fyrirbrigði í þjóðlífi
íslendinga fyrr á öldunr,
að vert er að veita Jreinr
rrána atlrygli. Skulu lrér
nefnd rrokkur dæmi til
Scð yfir Eyjnfjöið. Tcilining frá hernámsárunum cftir brezhan lislamann.
skýringar.

*