Dagur - 21.12.1960, Blaðsíða 16

Iiorft til suðurs yfir porpið í Görðum. (Ljósm. Þorst. Jósepsson).
því að hellukornið, sem lagt hefur verið
yfir þær, ofan á kampana, er hvorki
meira né minna en 4 tonn á þyngd. Og
í geymsluhúsarústum, sem nær standa
sjónum, er þó enn risavaxnara stórgrýti,
því að þar hafa verið lagðir i undirstöð-
una steinar, sem eru full mannhæð á
hvern veg og vega allt upp í 9 tonn, og
er það næsta furðulegt, hvernig farið
hefur verið að því að flytja slík heljar-
björg á þeim tímum, sem þessar bygg-
ingar voru reistar, og með þeim tækjum,
sem þá voru handbær. — Auðvitað hafa
veggirnir verið gerðir úr smærra grjóti,
er ofar dró, og það þarf ekki að litast
lengi um á staðnum til þess að sjá, hvað
af þvi hefur orðið, því að veggir flest-
allra húsa í þorpinu eru hlaðnir úr þessu
rauða grjóti, veggir þorpskirkjunnar líka,
eins og áður getur. Grænlendingar hafa
ruplað úr rústunum hvern þann stein,
sem þeir hafa ráðið við. Sjálfsagt hefur
dómkirkjutóftin staðið svo til óhögguð,
þegar Anders Olsen settist þarna að,
eins og tóft Hvalseyjarkirkju stendur
enn í dag. — Nú eru allar fornar rústir
á Grænlandi friðlýstar.
16 JÓLABLAÐ DAGS
Grunnur kirkjunnar er 27,10x15,8 m
að utanmáli eða aðeins tveimur metrum
styttri en dómkirkja sjálfs erkibiskups-
ins í Niðarósi var á 12. öld, enda ekki
óhugsandi, að fyrirmypdin hafi verið
fengin þaðan, því að Garðakirkja er talin
vera byggð einhvern tíma kringum 1200.
— Af öðrum húsum á staðnum hefur
kveðið mest að veizluskála biskups, sem
hefur verið nærri 132 ferm að flatar-
máli, eða h. u. b. helmingi stærri en
veizluskálinn á Flugumýri, sem er víst
nafntogaðast hús á Islandi frá þessum
tima. Fjósið með dyrunum, sem getið
var að framan, hefur verið 63,5 m á
lengd, og ennfremur er þarna önnur fjós-
tóft, sem er 41,5 m, svo að bæði til
samans hafa þessi fjós rúmað a. m. k.
100 nautgripi.
Af þessu má sjá, að enginn útkjálka-
svipur eða kotungsbragur hefur verið
yfir biskupssetrinu í Görðum, meðan
þessi og önnur hús staðarins stóðu með
fullri reisn, og ólikt að sjá þangað heim
eða torfkofahrúgaldið í Skálholti eða á
Hólum, enda var biskupsstóllinn í Görð-
um mjög auðugur, átti t. d. allan Einars-
fjörð og auk þess margar eyjar og veiði-
svæði, svo að fjárafli hans hefur staðið
viða fótum. — Það mætti líka ætla, að
sú byggð, sem átti sér slíkt höfuðból,
hafi ekki verið lítils háttar, enda segir
Björn á Skarðsá, að i Eystribyggð hafi
verið 190 bæir, 12 kirkjur og tvö klaust-
ur. Þar hafa nú fundizt 183 bæjarústir
auk 87 rústa af öðrum mannvirkjum.
En hvað leiddi til þess að þessi blóm-
lega byggð þurrkaðist út? — Uppgröft-
urinn á kirkjugarðinum á Herjólfsnesi
sýnir, að norræn byggð hefur haldizt á
þessum slóðum a. m. k. fram til 1500,
eða eina öld eftir það, að síðast er vitað
um samgöngur milli Islands og Græn-
lands, því að sumt af fatnaði þeim, sem
varðveitzt hefur þar í frosinni jörð, sýnir
sams konar klæðatízku og tíðkaðist i
Evrópu um þær mundir. — Hann sýnir
einnig, að síðustu kynslóðirnar, sem
grafnar hafa verið þar, hafa verið
smærri vexti en Eskimóarnir, sem eru
þó mestu kettlingar á vöxt, og leifar
þeirra bera það með sér, að þeir hafa
verið haldnir ýmsum hrörnunarsjúkdóm-
um, sem oftast stafa af næringarskorti.
Allmargar höfuðkúpur, sem þarna hafa
fundizt, eru auk þess svo litlar, að allar
líkur benda til, að þeir, sem báru slík
höfuð, hafi verið fávitar.
Það er talið iíklegt, að landið hafi
byggzt á hlýviðrisskeiði, líku og því, er
nú gengur yfir vestur þar, en á tímabil-
inu frá 1200—1400 hafi loftslag kólnað
á nýjan leik. Einnig það má sjá á
kirkjugarðinum í Herjólfsnesi, þvi að
frost hefur bersýnilega hækkað þar í
jörðu, frá því að þar var grafið síðast,
en síðan hefur það verið farið að lækka
aftur, er garðurinn var grafinn upp.
Þegar kólnaði, hefur isinn fljótt farið
að torvelda samgöngur við umheiminn
og búpeningur tekið að falla, en hann
hefur vafalaust lifað næstum eingöngu
á útigangi eins og nú, því að grasnytjar
eru litlar og lélegar í landinu. Það ligg-
ur í augum uppi, að Grænlandsnýlendan
forna hefur hlotið að vera mjög háð
samgöngum við umheiminn, því að eng-
ar heimildir, sem við höfum, benda til
þess að íbúar hennar hafi samið sig neitt
að háttum Eskimóa eða lagað menningu
sina eftir landsháttum eins og þeir.
Timbur munu þeir að víbu eitjthvað
hafa sótt til Ameríku, meðan þeir höfðu
skip, en er ísinn á höfunum vex, leggjast
þær siglingar að sjálfsögðu af. Og er