Dagur - 10.07.1987, Blaðsíða 11

10. júlí 1987- DAGUR- 11
fhóli í
l\Zliðfiröi í \siöta.li
Banna móttöku mjólkur
umfram fullvirðisrétt
- Og hvað á framleiðsluráðið að
gera, að þínu mati?
„Það á hreinlega að banna
stöðvunum að taka við mjólk
umfram fullvirðisrétt. Bændur
fengu að vita á síðasta ári hvað
þeir mættu framleiða, í fyrsta
skipti fyrirfram. Og þá eiga þeir
náttúrlega að miða sfna fram-
leiðslu við það að endar nái
saman. Ég tel að framleiðsluráð
eigi að fylgja þessu eftir með því
að banna samlögunum, eða að
öðrum kosti að gera þau ábyrg,
fyrir þeirri vöru sem þau taka við
umfram fullvirðisrétt.“
- Þýðir þetta ekki að bændur
þurfi að skera niður kúastofninn
hjá sér í stórum stíl? •
„Ég er búinn að fækka hjá mér
og það er mikið betra að fækka
kúnum, því að bóndinn hann
græðir ekkert á því þó hann hafi
fleiri kýr og framleiði mjólk fyrir
ekki neitt. Hann getur sparað sér
rekstur með því að láta dæmið ná
saman. Við getum ekki gert
kröfu á það að samfélagið borgi
fyrir mjólk sem samlagið fær fyrir
ekki neitt.“
- Hvaða breytingar telur þú
þá að sé nauðsynlegt að gera á
þessu kerfi eins og það er í dag?
„Stjórnin á að vera stjórn og
þarna á hún t.d. að grípa inní á
þann hátt sem ég sagði áðan, að
banna stöðvunum að taka við
mjólkinni eða gera þær ábyrgar."
- En er einhver leið til að
minnka milliliðakostnaðinn?
„Það hlýtur að vera. Með
svona minnkandi framleiðslu þá
verður að taka á vinnslustöðvar-
málunum. Við getum ekki verið
með stöð eins og t.d. á Hvamms-
tanga sem getur unnið á milli sex
og sjö milljónir lítra á ári en fær
kannski um tvær og hálfa milljón
lítra á ári. Svipað dæmi er með
mjólkurstöðina í Borgarnesi.
Sennilega gæti Borgarnes unnið
bæði mjólkina frá Hvammstanga
og Búðardal. Á Selfossi er hægt
að vinna meira en gert er og rnik-
ið meira á Akureyri. Það verð-
ur ekki hægt til frambúðar að
halda uppi svo háum milliliða-
kostnaði að stöðvarnar geti borið
sig á þessu magni.“
Hægt að fá meiri
hagkvæmni út úr
fjárfestingunni
- Nú virðist stefna t' það að
vinnslustöðvunum verði fækkað.
Mun það verða til þess að milli-
liðakostnaðurinn minnki?
„Það er hægt að fá meiri hag-
kvæmni út úr þeirri fjárfestingú
sem starfrækt verður."
- Hvaða aðilar sitja þá uppi
með þær stöðvar sem verða tekn-
ar úr rekstri?
„Það er ein afleiðing stjórnun-
arinnar í landbúnaði og það hlýt-
ur t.d. framleiðsluráð og land-
búnaðarráðuneytið að þurfa að
taka á sig. Þegar farið verður í að
fækka stöðvum þá hlýtur að
verða að taka þær stöðvar úr
notkun sem eru elstar og þær sem
gengur verst að markaðssetja
sína framleiðslu. Það má ekki
einblína á staðsetninguna. Sam-
göngukerfið er orðið það gott að
það er til dæmis ekkert mál að
flytja mjólkina frá Blönduósi til
Hvammstanga og jafnvel frá
Hvammstanga til Borgarness."
- En svo við snúum okkur
aðeins að dilkakjötinu. Eru milli-
liðirnir þar ekki óþarflega
margir? Yrði ekki sá kostnaður
minni ef kjötið væri unnið meira
hjá viðkomandi sláturhúsi og síð-
an sent þaðan beint í búðirnar?
„Það á að vinna kjötið meira á
staðnum og halda þannig líka
vinnunni heima í héruðunum.
Mér finnst það voðalegur galli á
samvinnuhreyfingunni hvað hún
er gjörn á að draga allt suður.
Mér finnst það helvíti hart eins
og t.d. með mjólkurstöðvarnar,
að það er ekki orðið hægt að
flokka mjólk og fitumæla hana
nema suður í Reykjavík. Við
fáum tölvuútskriftir frá einhverri
rannsóknarstofu mjólkuriðnað-
arins suður í Reykjavík, á því
hvernig mjólkin flokkast. Fyrir
þetta þurfa samlögin náttúrlega
að borga og fjármagnið fer
suður, og svona er þetta í allt of
mörgum tilfellum. Bókhald
kaupfélaganna er sent suður og
fyrir þetta aílt er borgað stórfé,
svo eru landsbyggðarmenn alltaf
að æpa á ríkið og segja að það
verði að skaffa aukin atvinnu-
tækifæri, þegar við erum búin að
senda þau suður.
Þetta er alveg eins með fjár-
magnið. Ef maður biður um fé þá
er yfirleitt greitt með ávísun á
banka í Reykjavík, því þau
ávaxta sitt fé í gegnum Samband-
ið sem nýtir það til fjárfestinga í
Reykjavík eða ávaxtar það í
Samvinnubankanum í Reykja-
vík.“
- Nú tölum við eingöngu um
Sambandið, en væri þetta eitt-
hvað betur komið í höndum
einkaaðila?
„Ég er ekki að segja að þetta
væri neitt betra í höndum einka-
aðila, kerfið er orðið svona.
Þetta skapar stóraukið veltufé á
suðvesturhorninu og ég tel að
þetta væri mikið betur komið úti
á landsbyggðinni og þau gætu
ávaxtað þetta í bönkunum úti á
landi. Ekki skortir nú bankana,
en peningarnir eru alltof mikið
dregnir suður og einmitt af lands-
byggðarmönnum."
Ríkisafskipti virka Ietjandi
- Er afkoma bænda slík að þeir
þurfi að væla svona mikið eins og
manni virðist oft að þeir geri?
„Afkoma bænda er ákaflega
misjöfn og eins og ég sagði veltur
afkoman mikið á bóndanum
sjálfum, hvað hann stendur sig
vel í stykkinu."
- Nú sér ntaður þegar maður
er á ferð um sveitir landsins að á
flestum bæjum er mikið af vélunt
og tækjurn og víða eru tveir eða
fleiri bílar á heimili. Samt er það
svo að það setn oftast heyrist frá
bændum á opinberum vettvangi
að þetta eða hitt verði að gera
fyrir bændur svo þeir komist af.
Ér ekki bara búið að venja menn
á einhvers konar ríkisforsjá, er
staða þeirra ekki talsvert betri en
af er látið?
„Mjög mikil ríkisafskipti eins
og er til dæmis í Rússlandi, leiða
til þess að sjálfsbjargarviðleitnin
slævist og það er ákaflega athygl-
isvert að nú er Gorbatsjov að
auka einstaklingsframtakið til
þess meðal annars að reyna að
lífga við efnahaginn. Þeir eru
loksins farnir að sjá það að ríkis-
afskiptakerfið, það skapar aldrei
þau lífskjör sem hið frjálsa hag-
kerfi getur gert.“
- Er það ekki eitthvað svipað
sem hefur verið að gerast hér,
þ.e. of mikil ríkisforsjá?
„Að nokkru-l^yti. Framleiðslu-
stjórnun hún drepur niður fram-
leiðni í landbúnaði, vegna þess
að menn fá ekki að nýta fjárfest-
inguna.“
Byggði það
sem mér sýndist
- Nú ert þú sjálfur með stórt fjós
sem ekki er nærri fullnýtt. Viss-
irðu ekki að þú værir að byggja of
stórt þegar þú reistir fjósið? Er
það ekki dæmi um offjárfest-
ingu?
„Ég spurði náttúrlega kerfið
ekkert að því hvað ég mætti
byggja og byggði það sem mér
sýndist, á mína ábyrgð. Ég tók
ekki lán þannig að ég þarf ekki
að vera að kvarta yfir kerfinu.
Hér var mikið bú með tæp 900
ærgildi í búmarki 1978 á það höf-
um við aldrei fengið neina aukn-
ingu þó hér færu bændur úr ein-
um í tvo. Við fengum ekki fram-
leiðsluaukningu á þeim forsend-
um að við tókum ekki lán til að
byggja hér fjós og hlöðu. Þetta er
svolítið sérstakt kerfi. Það miðast
við það að menn séu nógu aumir.
Ef þeir eru nógu illa staddir, þá
fá þeir framleiðsluaukningu,
hvort sem þeir eru menn fyrir
henni eða ekki. Og þeir fá lán
upp á væntanlega framleiðslu-
aukningu, þannig að kerfið virk-
ar letjandi að því leyti, að menn
reyni að standa sig. Það er alltaf
verið að bjarga þeim sem minnst-
an áhuga hafa á því að bjarga sér
sjálfir. Það er verið að reyna að
halda þeim í stéttinni. sem ættu
ekki að vera í henni.“
- Nú sé ég þegar ég kem hér
að Skarfhóli að þú virðist búa
vel, að minnsta kosti sé tekin við-
miðun af góðu íbúðarhúsi og bíl
sem flestir fyrirmenn veraldar
myndu telja sig vel sæmda af. Er
afkoman svona góð?
„Ég þarf í raun og veru ekki að
kvarta. Ég er ákaflega lítill kerf-
ismaður og ég hef farið mikið
mínar eigin leiðir. Ég hugsa ekki
eins og margir bændur sem leggja
inn í kaupfélagið, taka út í kaup-
félaginu og spyrja svo bara
hvernig staðan er í árslok. Ég
held að það séu allt of margir
bændur sem að halda að verslun-
arfyrirtækið, hvort sem það er
kaupfélagið eða eitthvað annað,
hugsi fyrir sig. Bændur verða að
hugsa um sinn hag sjálfir og ég
hef haft það þannig í mínum
rekstri, og ég held það hafi gefist
vel, að ég spyr fyrst um verðið og
kaupi þar sem varan er ódýrust, í
gegnum sem fæsta milliliði."
- Fórstu þannig að t.d. þegar
þú byggðir húsið?
„Já ég lagði á mig töluverða
vinnu við það að kaupa efnið þar
sem ég fékk það ódýrast. Ég
keypti efni frá ýmsum stöðum,
eins og Akureyri, Sauðárkróki og
Reykjavík og ég tel mig hafa
byggt mjög ódýrt og vandað hús
og það getur skipt tugum prós-
enta í byggingarkostnaði sem
menn geta sparað með svona lög-
uðu.“
Hvað er brýnast að gera?
- Hvað sýnist þér að sé brýnast
að gert verði í lanbúnaðarmálun-
um í nánustu framtíð?
„Ég tel að það þurfi að taka
mjög verulega á markaðsmálun-
um. Við verðum annað hvort að
vinna markað eða að minnka
framleiðsluna. Við getum ekki
haldið áfram á þessari uppsöfn-
unarbraut. Það verður öllum til
tjóns og endar með skelfingu, ég
er viss um það. Þegar jafnvægi
hefur verið náð, þá er mjög
mikilvægt að inissa ekki tökin á
því eins og mér virðist að geti
verið að ske í t.d. svínakjöts-
framleiðslu."
- Er það þá ekki bænda sjálfra
að gæta þess að þetta jafnvægi
haldist eftir að því verður náð?
Þá á ég við bændasamtökin eða
stéttarfélagið ykkar.
„Þeir hata bara aldrei tekið á
því af neinni festu vegna þess
meðal annars kannski, að það
eru alltaf svo margir aðilar sem
þarf að hygla. Það næst aldrei
markviss stjórn með því að vera
alltaf að hygla þessuin og
hinum.“
- Fengu ekki bændur tækifæri
til stjórnunar með tilkomu fram-
leiðslugjaldsins á sínum tíma?
„Jú, en þeir eyðilögðu það
tækifæri vegna þess að það voru
svo margir sem var verið að
hygla. Þess vegna varð búmarkið
allt of stórt og varð að taka upp
nýtt nafn og raunverulega nýtt
kerfi um fullvirðisrétt. Ég tel að
fóðurbætisskatturinn hafi í raun-
inni aldrei verið til sem stjórn-
tæki, vegna þess að hann hefur
verið endurgreiddur t.d. í ali-
fugla- og svínarækt, til baka út á
framleiðsluna. Þarna er þetta
orðin hringrás sem að náttúrlega
rýrnar, þannig að þetta er ekki
orðið stjórntæki. Ég tel að það
hefði verið betra að fella fóður-
bætisskattinn niður heldur en að
vera að þessu hringsóli með
hann."
Ekur um á topp bíl
- Svona í lokin Jón, ertu ekkert
litinn hornauga af nágrönnununt
þegar þú ekur um á Mercedes
Benz 500 SEL sem aðeins eru til
nokkur eintök af?
„Ekki hef ég nú orðið var við
það.“
- Hvað gerir að þú velur að
vera svo vel akandi, ertu bíla-
dellukarl?
„Ég hef alltaf haft gaman af
kraftmiklum bílum og það er allt-
af gaman að keyra góðan bíl. Ég
fékk mann til að kaupa þennan
bíl fyrir mig úti í Þýskalandi og
hann kostaði nokkuð á aðra
milljón.“ GKr.