Dagur - 09.12.1989, Blaðsíða 4

4 - DAGUR - Laugardagur 9. desember 1989
ÚTGEFANDI: ÚTGÁFUFÉLAG DAGS
SKRIFSTOFUR: STRANDGATA 31, PÓSTHÓLF 58, AKUREYRI,
SfMI: 96-24222 SÍMFAX: 96-27639
ÁSKRIFT KR. 1000 Á MÁNUÐI • LAUSASÖLUVERÐ 90 KR.
GRUNNVERÐ DÁLKSENTIMETRA 660 KR.
RITSTJÓRI: BRAGI V. BERGMANN (ÁBM.)
FRÉTTASTJÓRI: KRISTJÁN KRISTJÁNSSON.
RITSTJ.FULLTRÚI: EGILL H. BRAGASON. UMSJ.MAÐUR
HELGARBLAÐS: STEFÁN SÆMUNDSSON. BLAÐAMENN:
ANDRÉS PÉTURSSON (íþr.), KARL JÓNSSON (Sauðárkróki
vs. 95-35960), INGIBJÖRG MAGNÚSDÓTÍÍR (Húsavík vs. 41585),
JÓHANN ÓLAFUR HALLDÓRSSON, ÓSKAR ÞÓR HALLDÓRSSON,
STEFÁN SÆMUNDSSON, VILBORG GUNNARSDÓTTIR,
LJÓSM.: KRISTJÁN LOGASON. PRÓFARKAL.: SVAVAR OTTESEN
ÚTLITSH.: RlKARÐUR B. JÓNASSON. AUGLÝSINGASTJ.:
FRlMANN FRlMANNSSON. DREIFINGARSTJ.: HAFDlS FREYJA
RÖGNVALDSDÓTTIR, HEIMASlMI 25165
FRAMKVÆMDASTJÓRI: HÖRÐUR BLÖNDAL
PRENTUN: DAGSPRENT HF.
Fangelsismál í ólestri?
Sl. fimmtudag birti Dagur viðtal við
Óla G. Jóhannsson, myndlistar-
mann á Akureyri, sem nýlega lauk
sex mánaða afplánun í fangelsiT
Viðtal þetta hefur vakið mikla
athygli, ekki síst vegna þess að
afar fágætt er, ef ekki einstakt, að
maður sem setið hefur í fangelsi sé
tilbúinn til að ræða reynslu sína og
skoðanir á íslenskum fangelsis-
málum opinberlega, án þess að
skýla sér bak við nafnleynd. Fyrir
bragðið er líka full ástæða til að
taka þær fjölmörgu ásakanir alvar-
lega, sem hann setur fram í viðtal-
inu.
Óli fullyrðir að víða sé pottur
brotinn í fangelsismálum hér á
landi. í fyrsta lagi séu öll fangelsi á
íslandi yfirfull. í öðru lagi sé skipu-
lagi sérfræðingaþjónustu í fangels-
um mjög ábótavant. í þriðja lagi fái
afplánunarfangar ekki þá með-
höndlun sem þeir eiga rétt á lögum
samkvæmt. í fjórða lagi sé aðbún-
aður fanga víða mjög bágborinn og
sums staðar fyrir neðan allar
hellur.
Þetta eru alvarlegar ásakanir en
Óli nefnir fjölmörg dæmi máli sínu
til stuðnings. Hvað aðbúnað fanga
í Hegningarhúsinu við Skólavörðu-
stíg varðar, kemur t.d. fram að þrír
fangar eru um hvern tveggja
manna klefa að jafnaði. Fangarnir
eru lokaðir inni í klefunum frá
miðnætti og fram til morguns, en
samverustaðirnir þess á milli eru
þröngir fangelsisgangarnir. Tvisv-
ar á sólarhring, hálftíma í senn, fá
þeir síðan að fara út í fangelsis-
garðinn. „Margir eru feimnir við að
fara út í garðinn, því yfir honum
gnæfa bankahús og íbúðabygging-
ar og fólk getur séð hverjir eru
þarna. Fangar eiga ekki að vera
sýningargripir en í fangelsisgarð-
inum eru þeir eins og apar í dýra-
garði, “ segir í viðtalinu. Ennfremur
kemur fram að vegna þrengsla eru
afplánunarfangar látnir dvelja í
Hegningarhúsinu við Skólavörðu-
stíg á daginn en geymdir eins og
einangrunarfangar í Síðumúla-
fangelsi yfir nóttina. „Þeir eru síð-
an fluttir á milli í handjárnum
kvölds og morgna, teymdir út á
Skólavörðustíginn, sem er ein fjöl-
farnast gata í Reykjavík. Það er
óhemju mikil niðurlæging að láta
teyma sig í handjárnum frammi
fyrir vegfarendum, tvisvar á dag,
ekki síst þegar fangarnir hafa rétt
á allt annarri meðhöndlun sam-
kvæmt lögum. “
Um hreinlætisaðstöðuna á Skóla-
vörðustígnum segir Óli m.a.:
„Hreinlætisaðstaðan er fyrir neðan
allar hellur. Fljótlega þurfti ég að
biðja lækninn um pensilín því ég
steyptist allur út í bólgum og
greftri. Ég vissi ekki hvað þetta var
en fangarnir bentu mér á að þetta
væru flóabit. Þegar maður kveikir
ljós á nóttunni eru veggirnir oft á
hreyfingu, því það er svo mikið af
silfurskottum þarna." Þá bendir
hann á að einungis tvö salerni eru
fyrir alla fangana á Skólavörðu-
stígnum og skólpleiðslurnar
utanáliggjandi úti í fangelsisgarð-
inum. Sl. sumar hafi skólp pressast
út úr samsetningum á rörinu og
lekið út í garðinn og fangarnir hafi
síðan gengið í skólpinu frá sjálfum
sér.
Óli G. Jóhannsson, kemur inn á
fjölmargt fleira í viðtalinu, sem
verður þó ekki rakið frekar hér. En
ljóst er að ef hann bregður þar upp
raunsannri mynd af stöðu fangels-
ismála í landinu í dag, eru þau í
fullkomnum ólestri. Eða eins og
hann kemst sjálfur að orði: „Ég
held það væri hollt fyrir dómsmála-
ráðherra og heilbrigðisráðherra að
setjast niður og skoða refsigeirann
og fangelsismálin. Þarna er verið
að meðhöndla sálir manna, líf
manna. Það hlýtur að vera keppi-
kefli að gera manninn betri, en
eins og staðan er í dag gerir refs-
ingin ekkert annað en að dýpka
sárin og gera mennina bitrari út í
þjóðfélagið."
Undir það skal tekið að full
ástæða er fyrir dómsmálaráðherra
að láta fara fram úttekt á stöðu
þessara mála. Ásakanirnar sem
fram koma í fyrrnefndu viðtali eru
út af fyrir sig ærið tilefni til að slík
úttekt verði gerð. BB.
ra
til umhugsunar
Er flugstarfsemin að færast úr landi?
Föstudagurinn 27. október hefur nú fengið heitið „Svartur föstu-
dagur“ í flugsögu íslands. f>á var 30 mönnum úr stjórnunarstöð-
um hjá Flugleiðum sagt fyrirvaralaust upp störfum. Til brott-
rekstrarins voru valdir eldri menn sem margir hverjir höfðu helg-
að flugstarfsemi, fyrst hjá Flugfélagi íslands eða Loftleiðum og
síðar Fiugleiðum, lengstan starfsaldur sinn. Fæstir þeirra voru
komnir að eftirlaunaaldri enda ekki farin sú leið sem oft er notuð
þegar fækka þarf störfum og endurskipuleggja rekstur að ráða
ekki í störf þeirra sem hætta vegna eftirlauna eða leita sjálfviljug-
ir til annarra viðfangsefna.
í byrjun þessa áratugar áttu Flugleiðir við mikinn vanda að etja
vegna aukinnar samkeppni um lágjalda farþega á flugleiðinni yfir
Atlantshafið. Viðskiptavinum fækkaði og draga varð saman í
rekstri sem sneri að Vesturálfu. Það leiddi meðal annars af sér að
ríkið varð að styðja verulega við bakið á Flugleiðum og einnig
varð að segja mörgu fólki upp störfum. Þá sagði Sigurður Helga-
son, eldri þáverandi forstjóri og núverandi stjórnarformaður
Flugleiða, eitthvað á þá leið í krefjandi sjónvarpsviðtali að
óskemmtilegt væri að þurfa að beita uppsögnum. Hann líkti
ástandinu við erfiðleika er sköpuðust víða á landsbyggðinni þegar
síldin hvarf síðla á sjöunda áratugnum. Nú hefur enginn kröfu-
harður fréttamður spurst fyrir um þessar uppsagnir Svarta föstu-
dagsins. Þjóðfélagsumræðan snýst ekki um flugmálin á sama hátt
og þá. Nú gilda aðrar stjórnunaraðferðir og þykir ekki tiltökumál
þótt henda verði nokkrum tugum fólks fyrirvaralaust á gaddinn.
Bakgrunnurinn
Forsögu þessa máls má rekja aftur til tíma „göm!u“ flugfélag-
anna. Flugfélag íslands var óskabarn þjóar í landi er varð að taka
nýja tækni í þjónustu sína ef hún ætlaði að halda nauðsynlegum
samskiptum við meginlöndin. Loftleiðir voru óskabarn duglegra
flugáhugamanna sem hösluðu sér völl í farþegaflugi til að nýta
áhuga sinn og þekkingu í daglegum störfum. Starfsemi Flugfé-
lagsins miðaðist við að sinna þeim þörfum sem landsmenn höfðu
til erinda erlendis en Loftleiðamenn sköpuðu sín starfsskilyrði
með því að bjóða far á lágum gjöldum yfir Atlantshafið og opn-
uðu gluggann til Ameríku ef svo má að orði komast.
Eftir að stjórnvöld skikkuðu Flugfélag íslands og Loftleiðir í
eina sæng á sínum tíma skapaðist togstreita milli aðstandenda
„gömlu“ félaganna þar sem margir þeirra voru ósáttir við þessa
breytingu. Eflaust má færa rök fyrir því að þessi óeining hafi ekki
alltaf verið félaginu til góðs og þegar grípa hefur orðið til óvin-
sælla athafna hafa þessir armar komið upp á yfirborðið. Nýverið
lét maður úr hópi yfirmanna Flugleiða hafa eftir sér að þessir
brottreknu væru flestir eftirlegukindur frá tímum „gömlu" félag-
anna og gaf þannig beinlínis í skyn að best hefði verið að losna
við þá. En hvað boða hreinsanirnar sem fram fóru 27. október?
Var eingöngu verið að beita nútíma stjórnunaraðferðum til að
losna við gamlar eftirlegukindur eða innanhússímynd Flugfélags
íslands og Loftleiða af skrifstofum félagsins eða býr eit'.hvað ann-
að og meira að baki?
Flugflotinn
Eftirlegukindur „gömlu“ félaganna eru víðar en í hópi stjórn-
enda, skrifstofumanna og flugliða. Flugfloti félagsins á ekki síður
rætur í fyrri tíma. Hann hefur staðið saman af tveimur ólíkum
gerðum flugvéla. Boeing 727 vélum sem Flugfélag íslands notaði
og Douglas DC8 vélum frá Loftleiðum. Flotinn er einnig kominn
til ára sinna, einkum „átturnar“, og því orðin knýjandi nauðsyn
að endurnýja hann. Hvert mannsbarn getur í sjálfu sér séð hvaða
átak er að endurnýja allan millilandaflota Flugleiða svo að segja
á einu bretti. Það er ljóst að ekki má mikið útaf bera til að
rekstur, sem standa þarf undir slíkum fjárfestingum á skömmum
tíma, fari úr skorðum. Stjórnendur Flugleiða gera sér grein fyrir
þessum hættum. Því hefur verið unnið að uppbyggingu verkefna
fyrir nýju vélarnar sem koma nú til landsins hver af annarri.
Ný ímynd
Loftleiðir komust á legg á lágjaldamarkaði og unnu alla tíð á
þeim vettvangi. Þá buðu fá flugfélög slíka þjónustu á Atlantshafs-
leiðinni og margir farþegar sáu sér leik á borði að spara og ferðast
með íslenska félaginu þótt það notaði skrúfuvélar eftir að þotur
urðu algengar í millilandaflugi. Þessi lággjaldaímynd fylgdi félag-
inu eftir sameininguna. Hingað til hefur það unnið á þessum
markaði og flutt fólk á Apex og Pex fargjöldum milli heimsálfa.
Með tilkomu mikilla fjárfestinga í nýjum og glæsilegum flugflota
er það mat stjórnenda að þessi lágu fargjöld dugi ekki til reksturs
hinna nýju véla. Það verði að finna annan markað og ti! þess að
það takist verði að skapa félaginu nýja ímynd.
í nýlegu viðtali við Pétur Eiríksson, forstöðumann markaðs-
mála hjá Flugleiðum kom fram að hin nýja ímynd felist í að gera
félagið að flugfélagi þeirra farþega sem borga full fargjöld. I því
felst að félagið ætlar að skapa sér ímynd og grundvöll meðal far-
þega sem ferðast í viðskiptaerindum milli landa. Einn þáttur í
þessari nýju mynd er að breyta endastöðvum Ameríkuflugsins og
færa hluta þess frá Luxemburg til miðstöðvar Skandinavíu á aust-
urströnd Svíþjóðar. Með því telja Flugleiðamenn sig ná betur til
þeirra farþega sem félagið ætlar að reiða sig á í framtíðinni.
SAS: fyrirmynd - samkeppni - samstarf
Þegar horft er til þeirra breytinga sem unnið er að á innviðum og
ímynd Flugleiða fer ekki hjá því að hugurinn hvarfli til SAS
flugfélagsins síðla á síðasta áratug. Þá tók nýr forstjóri Jan Carl-
son við rekstri þess og hófst þegar handa við endurskipulagningu.
Hann lagði sig eftir að ná til farþega úr viðskiptalífinu og gerði
miklar kröfur um þjónustu og stundvísi. Carlson kom einnig fram
með nýja stjórnunarsiði og skrifaði bók um þá sem heitir „Að rífa
píramídana“. Hann vildi einfalda tröppukerfi og koma á beinna
sambandi milli stjórnenda og starfsfólks. Fyrirmyndir að endur-
eftir Þórö Ingimarsson.
skipulagningu Flugleiða virðast að nokkru sóttar til SAS. Flug-
leiðir eru einnig að hefja aukna samkeppni við norræna risann
með tengingu Stokkhólms og Washington. Ef samkeppnin reyn-
ist illa má hugsa sér að félagið geti breytt henni í samstarf og
tryggt sér þannig stuðning hins stóra félags ef erfiðleikar steðja
að.
íslenskir farþegar
íslenskir flugfarþegar eru að miklum meirihluta lággjalda farþeg-
ar. Viðskiptaheimur okkar er ekki það stór að tiltölulega fáir ein-
staklingar ferðast héðan og hingað sem telja sér hentugast að
greiða hæstu fargjöld. Áróðurs hefur einnig gætt að ríkisstarfs-
menn í erindagjörðum hins opinbera eigi ekki að ferðast á hæstu
fargjöldum þótt þau bjóði viss þægindi og þjónustu umfram
önnur. Flugleiðir verða því að leita á önnur og erlend mið með
hina nýju ímynd sína. Þá vaknar sú spurning hvað verði um hina
venjulegu íslensku farþega sem fara út fyrir pollinn. Við erum
algjörlega háð flugi með samgöngur við önnur lönd. Lágfargjöld
hafa gert ferðalög að almenningseign og íslendingar eru ekki til-
búnir að leggja þau niður. Á hinn bóginn er Ijóst að stór hluti
þeirra hefur ekki getu eða er tilbúinn til að borga full fargjöld.
íslenskir flugfarþegar eru að miklum hluta Apex- og leiguflugs-
farþegar sem koma ekki til með að notfæra sér þá þjónustu sem
Flugleiðir eru að setja á oddinn með nýrri ímynd sinni.
Er flugstarfsemin að færast úr landi?
íslendingar halda áfram að ferðast. Ef Flugleiðir hætta að sinna
lággjalda- og leiguflugsmarkaðinum eða minnka framboð á sæt-
um til muna leita landsmenn einfaldlega annað. íslensku ferða-
skrifstofurnar, sem eru utan ramma Flugleiða, munu einfaldlega
semja við erlend flugfélög um leiguflug frá íslandi til hinna ýmsu
staða Evrópu og jafnvel vestur um haf. Helgi Jóhannsson, frarn-
kvæmdastjóri Samvinnuferða/Landsýnar, kom að þessum málum
í sjónvarpsviðtali fyrir skömmu. Hann sagði meðal annars að
þegar Samvinnuferðir þyrftu að leggja allar sínar áætlanir fyrir
þann aðila sem ætti aðra stærstu ferðaskrifstofu landsins og væri
þar með stærsti samkeppnisaðilinn, kæmi sterklega til álita að
leita til annarra flugfélaga um flutning íslendinga til annarra
landa.
Það er því til umhugsunar hvort þörfin á að endurnýja flugflota
Flugleiða leiði beinlínis til þess að félagið verði að sinna verkefn-
um í öðrum löndum í framtíðinni en erlend flugfélög komi til
með að flytja íslendinga til útlanda í framtíðinni.