Dagur - 09.12.1989, Blaðsíða 13

12 - DAGUR - Laugardagur 9. desember 1989
Laugardagur 9. desember 1989 - DAGUR - 13
- segir Árni Steinar Jóhannsson, umhverfisstjóri Akureyrarbœjar
og stjórnarmaður í Þjóðarflokknum, í helgarviðtali Dags
Arni Steinar Jóhannsson, umhverfisstjóri
Akureyrarbæjar og stjórnarmaður í
Pjóðarflokknum, komst í fréttir fyrir skömmu
þegar hann flutti skorinorða ræðu á
borgarafundi um atvinnumál á Akureyri. Þar
reifaði hann hugmyndir um uppbyggingu
fullvinnslu sjávarafurða á Eyjafjarðarsvæðinu
jafnframt sem hann hvatti þingmenn
kjördæmisins til að hefjast handa við að stöðva
fjármagnsstreymi frá landsbyggðinni á
höfuðborgarsvæðið. Árni Steinar er
Dalvíkingur að ætt og uppruna. Hann fór ungur
í burtu til náms en segir að stefnan hafi alltaf
verið sú að setjast að á Eyjafjarðarsvæðinu eða
í nágrenni. Árni segist vilja sjá breytingar á
kerfinu, snúa verði frá miðstýringu en láta
mönnum heima í héruðunum eftir að ráðstafa
fjármunum sem þar verða til. Árni skipaði í
síðustu kosningum efsta sæti á lista
Þjóðarflokksins í Norðurlandskjördæmi vestra
en hann hefur alla möguleika opna hvað varðar
næstu kosningar. Hann segist heldur vilja halda
sig við það græna fremur en setja sér það
takmark að komast á þing.
Texti: Jóhann Ólafur Halldórsson
Mynd: Kristján Logason
Árni Steinar var 17 ára gamall
þegar hann fór til Bandaríkjanna
til ársdvalar. Þaðan kom hann
heim og settist á skólabekk í
Garðyrkjuskóla ríkisins. Eftir
þriggja ára dvöl þar var stefnan
sett á kóngsins Kaupmannahöfn
sem fóstraði hann næstu 5 árin en
þar var hann við nám í Konung-
lega Dýralækna- og Landbúnað-
arháskólanum. Árni lætur vel af
dvölinni í Kaupmannahöfn en
bætir við að þó hafi aldrei staðið
til að setjast þar að til lengri
tíma. Árið 1979 kom hann heim
og tók við starfi garðyrkjustjóra
Akureyrarbæjar. „Á þessum
árum voru miklar hræringar í þá
átt að fara að hefjast handa í
umhverfismálum í bænum enda
var hann sundurgrafinn eftir hita-
veitu- og byggingarframkvæmdir
áranna á undan. Eiginlega má
segja að Tómas Ingi Olrich hafi
hvatt mig til að koma og sækja
um starf hjá bænum. Ég lét til
leiðast og hef verið hér í 10 ár.“
Árni segir að ekki hafi veitt af
að taka til hendinni í bænum eftir
hraða uppbyggingu hans á þess-
um árum. Verkefnin hafi því ver-
ið næg og svo sé enn. „Svona
vinna tekur aldrei enda. Mér
fannst fólk taka þessu mjög vel
þegar við vorum að fara af stað í
þessu starfi. Peningarnar voru af
skornum skammti fyrst en síðar
hafa menn séð nauðsyn á því að
gera eitthvað á þessu sviði og í
heild hefur þetta verið að færast
upp á við. Þetta hefur verið
hljóðlátt starf, þetta er enda
málaflokkur sem ekki hafa verið
átök um og menn unnið að í góðu
samkomulagi."
Menn sammála um breyt-
ingar en ekkert gerðist
Afskipti Árna Steinars af pólitík
hófust þegar hann tók þátt í
stofnun Samtaka um jafnrétti
milli landshluta. „Landið er að
sporðreisast eins og allir vita og
því var það að fólk úr öllum
ilokkum kom saman og byrjaði
að velta fyrir sér möguleikum á
að snúa þessari þróun við. í þessi
samtök skráðust á sjötta þúsund
manns og á árunum 1983-87 héld-
um við tugi funda út um allt land
með þingmönnum og almenningi
í þeim tilgangi að opna augu
þeirra fyrir því að gera þurfi rót-
tækar breytingar á íslensku sam-
félagi til að snúa hlutunum við,“
segir Árni en neitar því að þessi
félagskapur hafi haft raunveru-
lega byltingu á sinni stefnuskrá.
„Nei, við ætluðum að hafa áhrif í
þá átt að opna augu þeirra sem
völdin hafa til að gera betur.
Staðreyndin er sú að þessi óreiða
í búsetumálum á íslandi er ekk-
ert lögmál. Hún á sér skýringar.
Ef Rússar og Austur-Évrópu-
menn þurfa „perestrojku“ þá
þurfum við engu að síður á henni
að halda. Grunnhugtakið er að
koma sér frá þeirri miðstýringu
sem við búum við í ríkum mæli.
Miðstýringin leiðir af sér sam-
þjöppun á pólitísku og efnahags-
legu valdi. Peningarnir eru teknir
í pott og deilt út aftur en þetta
kerfi hefur hvergi gefist vel. Þetta
er fyrst og fremst ástæðan fyrir
óreiðunni í búsetumálunum og
óstöðugleika í efnahagsmálum."
- En höfðu þessir fundir ein-
hver áhrif?
„Nei, ekki nóg. Okkur var alls
staðar tekið vel og menn voru, að
því er virtist, sammála en ekkert
gerðist. Hlutirnir héldu áfram að
vinda upp á sig og því fór svo að
hluti af þessu fólki í samtökunum
komst að þeirri niðurstöðu að
ekkert þýddi að halda áfram í
þessu fari. Við sáum að gömlu
flokkarnir tækju ekki við sér fyrr
en þeim yrði ógnað pólitískt. Því
stofnuðum við Þjóðarflokkinn
árið 1987.“
Upphlaupið
kringum Albert
skcnimdi fyrir okkur
Árni Steinar var strax áberandi í
starfi flokksins og í kosningum til
Alþingis árið 1987 skipaði hann
efsta sætið á lista flokksins í
Norðurlandskjördæmi vestra. „í
þessum kosningum var búið að
leggja prógrammið þannig upp
að kosið skyldi um efnahagsmál
en ég held að allir séu sammála
um að með tilkomu Þjóðar-
flokksins hafi verið kosið um
byggðamál miklu frekar. Það er
árangur út af fyrir sig.“
Þjóðarflokkurinn var mjög
nálægt því að ná inn manni á
Vestfjörðum og aðspurður um
hvers vegna flokkurinn hafi notið
svo mikils fylgis í þessu kjördæmi
segir Árni að skýringanna kunni
að vera að leita í því að hvorki
Samtök um kvennalista né
Borgaraflokkur buðu fram í kjör-
dæminu. „Upphlaupið í kringum
Albert Guðmundsson skemmdi
mjög fyrir okkur. Ég held að
hann hafi, með allri umræðunni,
sópað til sín talsverðu af því fólki
sem var óákveðið, fólki sem ann-
ars hefði kosið Þjóðarflokkinn.
Þetta sýnir að allt er hverfult í
pólitíkinni.“
„Yerðum að standa og
falla með því sem við
höfum lagt upp með“
Frá síðustu kosningum hefur lítið
farið fyrir Þjóðarflokknum í
fjölmiðlaumræðunni. Reglulega
hafa þó komið fréttir af hugsan-
legri sameiningu eða samstarfi
flokksins við Samtök um jafn-
rétti og félagshyggju og Borgara-
flokk. Árni segist alfarið á móti
þessari hugmynd. „Nei, ég vil
ekki ganga til samstarfs við þessa
flokka enda er ekki hægt að
semja um grunnstefnu fyrirfram.
Við höfum þessa valddreifingar-
stefnu sem er nákvæmlega útfærð
og það á að gefa fólki kost á að
velja hana eða hafna. Menn
verða að standa og falla með því
sem þeir hafa lagt upp með. Það
er vond pólitík að útþynna og
semja um einhvern kokteil áður
en fólkið kýs,“ segir Árni og bæt-
ir við að sameining þessara
flokka hljóti að vera útþynning á
stefnu þeirra. „Brjóstvitið segir
að við séum kannski á sama báti.
Allir tala þessir flokkar um lands-
byggðina og vilja henni vel en
reynslan sýnir að leiðirnar að
markmiðinu eru gjörólíkar. Sam-
tök um jafnrétti og félagshyggju
og Borgaraflokkurinn vinna í
nákvæmlega sama dúr og hinir
flokkarnir gera. Hjá þeim bólar
ekki á neinum tillögum um þær
breytingar sem við teljum grunn-
skilyrði þess að við getum snúið
þróuninni við.“
- Ætlar þú að bjóða þig fram
hér á Norðurlandi eystra?
Árni hugsar sig örlítið um seg-
ist síðan ekki hafa það að mark-
miði að komast áfram í pólitík.
„Mér líður best í þessu græna.
Markmið mitt er að koma málum
til betri vegar fremur heldur en
að komast á þing. En hvað síðan
gerist þegar á hólminn verður
komið er annar handleggur,“
bætir hann við og brosir.
„Það er enginn smár fyrir-
fram,“ er svar Árna við þeirri
spurningu hvort Þjóðarflokkur-
inn eigi sér framtíðarvon án sam-
starfs við aðra smáflokka. Hann
gagnrýnir þá viðleitni í stjórn-
málum hér á landi að flokkarnir
eigni sér fólk fyrirfram. „Menn
eru að draga kjósendur í dilka
fyrirfram. Kannski er þetta til-
komið vegna þessa miðstýrða
kerfis, þingmenn hafa verið
svona jólasveinar sem koma með
skammtinn heim í héröðin til
manna og hafa þess vegna getað
eignast fólk. Tímarnir eru hins
vegar að breytast og það er ekki
hægt að stilla málunum upp í
lýðræðisþjóðfélagi áður en menn
kjósa. Við sjáum hversu stór-
hættulegt þetta kerfi er orðið
þegar talsmenn flokkanna hafa
verið á kjörstöðunum og krossað
við sitt fólk. Þetta er eins og að
fara í réttir. Svona lagað tíðkast
ekki víða.“
„Yiljum ráðast á þetta
miðstýrða kerfí“
Árna verður tíðrætt um miðstýr-
inguna sem hann segist alfarið
andvígur. Afleiðingar hennar seg-
ir hann líta dagsins ljós þessa
dagana þegar allt virðist komið í
þrot í fiskeldi og loðdýrarækt.
„Við viljum ráðast á þetta mið-
stýrða kerfi og teljum að tómt
mál sé að tala um byggðajafnvægi
nema þetta kerfi sé brotið upp
þannig að fjármagnsstreymið til
miðstýringarinnar sé stöðvað.
Það verður að auka völd sveitar-
félaganna og samtaka þeirra í
héröðunum til að ráðstafa því
aflafé sem verður til heima fyrir.
Þessar skoðanir okkar hafa skilað
sér að einhverju leyti því að það
erlendis og þar koma margir til
greina. Ef menn færu af stað með
einhverja grunneiningu á svæð-
inu þá yrði skapaður möguleiki á
að menn fari í fullvinnslu á breið-
um grundvelli. Ef komin er sam-
vinna þá opnast möguleikar á að
aðrir fari í viðskipti tengd þessari
fullvinnslu. Við getum því verið
að tala um allt sviðið, frá grá-
sleppuhrognum upp í stórfiska.
Menn eru alveg sammála um
að frumvinnslan gefur ekki best
af sér. Þetta á jafnt við um fisk-
veiðar á íslandi sem ræktun á
kakóhnetum í Ghana. Úrvinnsla
hráefnanna er það sem gefur best
af sér og að henni eigum við tví-
mælalausTað stefna."
Árni segist leggja mikla
áherslu á að þessi uppbygging
verði ekki tekin í einu stökki.
Hún verði að koma jöfnum og
ákveðnum skrefum. Álver er
hins vegar ekki í framtíðarsýn
hans fyrir Eyjafjarðarsvæðið og
segist hann telja að með því að
binda fjármagn í virkjunum og
starfsemi tengdri álbræðslu þá
þurrki Landsvirkjun bankakerfið.
„Þetta gerir að verkum að ein-
staklingar og fyrirtæki annars
staðar í þjóðfélaginu fá ekki fjár-
magn til að byggja upp það sem
við eru bestir í. Það er alveg
sama hvar álver er byggt á land-
inu, alls staðar er það jafn slæmt.
Stórhögg í atvinnumálum eru
viðbrögð miðstýrðs kerfis það að
slá stórt þegar það er gert.
Álbræðsluhugmyndir eru ekkert
annað en' „patentlausnir" mið-
stýrðs kerfis. Við þurfum ekki að
fara lengra en til Póllands til að
sjá hvernig fór þegar þeir ætluðu
að rífa sig upp á þungaiðnaði.
Allir vita að það fór í vaskinn.
Við Islendingar verðum að
gera okkur grein fyrir að atli okk-
ar jókst úr 700 þúsund tonnum
um 1970 upp í 1,6 milljónir tonna
nú. Við fáurn ekki svona happ-
drættisvinning aftur þannig að ef
við ætlum að fara í svona gríðar-
legar fjárfestingar eins og nýjar
virkjanir eru þá verðum við að
horfast í augu við að þetta verður
ekki greitt niður með aflaaukn-
ingu eins og við höfum flotið á
síðustu 15-20 árin. Með því að
vera með svona fá stór dæmi
erum við að girða fyrir alla mögu-
leika á breidd í okkar efnahags-
lífi og girða fyrir alla möguleika á
að íslendingar geti stofnsett fyrir-
tæki á sínum eigin forsendum.
Þetta er meginmá!ið.“
Nú er lag til stórsóknar
Árni segir að Eyfirðingar sjálfir
verði að sýna dugnað í sínum
atvinnumálum frekar en að bíða
þess hvort yfirvöldum þóknist að
setja niður eitt álver á svæðinu
eða ekki.
„Ég held að við höfum alla
möguleika á úrvinnslu á þessu
svæði. Menn verða líka að átta
sig á að möguleikarnir eru fleiri,
t.d. hvað varðar ferðamannaiðn-
aðinn, úrvinnslu á landbúnaðar-
vörum og fleiru. Evrópuþjóðirn-
ar eru að svíða undan sér með
mengun og á því leikur enginn
vafi að matvara verður eftirsótt,
spurningin er bara hvenær.
Eyjafjörður er jú eitthvert mesta
landbúnaðarhérað landsins og
ætti því í framtíðinni að geta nýtt
sér þessa möguleika fullkomlega.
Og með sterkum sjávarútvegsfyr-
irtækjum á svæðinu stöndum við
best að vígi gangvart uppbygg-
ingu á úrvinnslu hráefna. Mönn-
um verður að skiljast að sá tími
er liðinn að menn skófli upp hrá-
efninu og sendi það lítið unnið úr
landi. Nú er lag til stórsóknar á
þessu sviði, sóknar sem við verð-
um að eiga frumkvæði að sjálf.
Með því móti höldum við sjálfs-
virðingu okkar og byggjum upp
fjölbreytt atvinnu- og menningar-
líf,“ segir Árni Steinar.
„Við viljum ráðast á þetta miðstýrða kerfi og teljum að tómt mál sé að tala um byggðajafnvægi nema þetta kerfí sé brotið upp þannig að fjármagnsstreymið
til miðstýringarinnar sé stöðvað. Það verður að auka völd sveitarfélaganna og samtaka þeirra í héröðunum til að ráðstafa því aflafé sem verður til heima
fyrir,“ segir Árni Steinar Jóhannsson.
sem Dalvíkingar og Ólafsfirðing-
ar eru að tala um í sambandi við
lífeyrissjóðamál eru hlutir sem
við erum búnir að tala um í mörg
ár.
Við erum alveg bundin af
þessu miðstýrða kerfi. Við rekum
okkur á þetta hvort heldur sem
við ætlum að fara að gera út eða
fara að búa. Ef við ætlum okkur
að gera eitthvað nýtt í atvinnu-
málum þá er ekki hægt að ganga
inn í banka og sjóði hér heima.
Allt þarf að fara í gegnum mið-
stýrða sjóði. Miðstýringin er geld
hvað varðar breidd í atvinnulíf-
inu. Bankakerfið á að taka við
þessu hlutverki enda liggur Ijóst
fyrir að ef menn hefðu ekki þurft
að lúta fyrirgreiðslu miðstýring-
arinnar í landbúnaði þá er ekkert
sjálfgefið að svo margir hefðu
farið út í refarækt. Margir þeirra
hefðu haft einhverjar aðrar hug-
myndir, farið inn í bankastofnanir
á sínum eigin forsendum og þar af
leiðandi verið ábyrgir fyrir því
sem þeir voru að gera. Þetta kerfi
gerir menn óábyrga og þeir segja;
„Okkur var sagt . . .“, „Okkur
var uppálagt . . .“ og ef síðan
gengur illa í framhaldinu kemur
söngurinn „Þeir verða að
gera . . Ef við lítum til Aust-
antjaldslandanna þar sem ákveð-
ið er ofanfrá hvað almenningur
eigi að gera í atvinnumálum þá
sjáum við stöðnunina á öllum
sviðum. Við sjáum það líka í
húsnæðiskerfinu okkar að þetta
er orðið úrelt.“
Alþingi hætti að vasast
í daglegum rekstri
Árni víkur talinu að mismunandi
sjónarmiðum fólks í Reykjavík
og út á landi til fjármagns og fjár-
veitinga. Hann bendir á í þessu
sambandi að rekstur Akureyrar-
bæjar á þessu ári kosti um 1,2
milljarða króna en á sama tíma
sé ákvörðun tekin „nánast yfir
kaffibolla að byggja íþróttahöll
fyrir hálfan milljarð eða gera
við Þjóðleikhús fyrir hundruð
milljóna.“
Hlutverki Alþingis á að breyta,
að mati Árna, þannig að löggjaf-
arsamkoman verði leyst undan
viðjum daglegs rekstrar. „Sveit-
arfélögin og samtök þeirra hér-
aðsbundið eiga að leggja á skatt-
ana og ráðstafa sameiginlegum
tekjum. Þá er komin allt önnur
staða fyrir þingið að búa til góð
lög fyrir íslendinga. Eins og allir
landsmenn vita er þingið bundið
meira og minna við að reka fyrir-
tækið ísland með stjórn upp á 63
menn. Á meðan við opnum ekki
augun fyrir því að það þarf að
skapa Álþingi möguleika á að
nota 95% af sínum tíma í að búa
til góð lög og lofa héraðs- og
sveitarstjórnunum að sjá um
reksturinn þá verður þessi óreiða
og óráðsía. Allt leiðir þetta síð-
an af sér „patentlausnir“, mið-
stýringin dettur alltaf niður á
eitthvað skemmtilegt eins og t.d.
prjónaverksmiðjur í alla hreppa,
rækjuverksmiðjur í hvert þorp
eða minkabú á öll eyðibýli.“
Við Eyfirðingar eigum að
vera bjartsýnir
Frá vangaveltum um miðstýring-
una víkur sögunni að Eyjafjarð-
arsvæðinu og hugmyndum Árna
um atvinnuuppbyggingu á þessu
svæði sem hann setti fram á áður-
nefndum borgarafundi. Hann
segir þetta svæði sem bjóði upp á
stórkostlegt mannlíf í framtíð-
inni.
„Við eigum að vera bjartsýn.
Við eigum geysilegar auðlindir í
landinu og fólkinu og ég held að
við eigum í sameiningu að hlúa
að því sem við kunnum best. Við
eigum að þurrka út hreppamörk.
Kannski ekki í orðsins fyllstu
merkingu en við eigum að vinna
saman á svæðinu frá Ólafsfirði til
Grenivíkur. Kannski er þetta of
þröngt, kannski mættum við
hugsa þetta í svæði sem næði allt
austur til Húsavíkur.“
Árni segir að á þessa hugmynd
verði að líta í því ljósi að allir
tapi á slagnum um að reyna að ná
í það sem þeir í raun eiga. „Þess
vegna er það svo mikilvæg fors-
enda að sveitarstjórnirnar og hér-
öðin verði efld og þeim gefinn
möguleiki á að ráðstafa þeim
tekjum sem verða til á svæðun-
um. Þetta renni ekki endalaust
suður og menn þurfi ekki að fara
hver úr sínu horni suður til að ná
til baka því sem þeir hafa lagt í
púkkið. Það veldur úlfúðinni og
óeiningunni. Ef menn hins vegar
sitja með sitt og eru staðráðnir í
að leysa málin í sameiningu fyrir
sitt svæði þá er allt annað uppi á
teningnum.
Sem dæmi um þetta má benda
á að flestir bæjar- og sveitarsjóðir
eru vel reknir en ég held að flestir
sveitastjórnarmenn séu sammála
um að það sem veldur erfiðleik-
um í rekstrinum er vonin um það
sem á að koma frá miðstýring-
unni. Vonin um framlagið t.d. til
hafnarinnar og skólans. Ráðstöf-
un þeirra tekna sem sveitarfélög-
in vita að þau hafa veldur ekki
vandræðum heldur koma fyrst
vandræðin þegar kemur að mið-
stýrða kerfinu. Þessu verður að
breyta pólitískt.
Eigum að stefna að
fullvinnslu sjávarafurða
hér heima
„Við þurfum að hafa samvinnu
um þetta mál,“ segir Árni um
hugmyndina um fullvinnslu sjáv-
arafurða á Eyjafjarðarsvæðinu.
„Sjávarútvegsfyrirtækin hér á
svæðinu eru líkleg þau sterkustu
á landinu og til þess að hefja stór-
iðju í sjávarútvegi þá er mikil-
vægt að þessi fyrirtæki taki sig
saman og stofni þá grunneiningu
sem nauðsynleg er því allt snýst
þetta um markað. Þetta þarf að
gera í samvinnu við stóra aðila