Dagur - 31.10.1992, Blaðsíða 9

Laugardagur 31. október 1992 - DAGUR - 9
Elínborg Jónsdóttir kennari á Skagaströnd
- segir
við barnaskólann á Eyrarbakka og sótti um
og fékk. Pað var margt gott á Eyrarbakka,
en ég var ung og óreynd og ég var dálítið
lengi að átta mig á ýmsu sem ég er farin að
kynnast betur núna í þorpslífinu. Ég kenndi
margar námsgreinar. Það kom mér á óvart í
hvaða námsgrein fólki þótti ég standa mig
best, en það var handavinna. Það hefði mér
aldrei dottið í hug. Þetta voru stríðstímarnir
og það var erfitt að fá efni og ég held að ég
hafi verið viljug að sjá út hvað var hægt að
gera úr litlu efni og nota það sem til var.
Stelpurnar voru áhugasamar og komu mikið
til mín og ég hafði gaman af því.“
Kjarkurinn endurheimtur
á Hvammstanga
- Þú hefur ákveðið að hætta á Eyrarbakka
eftir veturinn?
„Já, en ég var óákveðin í hvað gera
skyldi. Næsta vetur kenndi ég lítið og var
mest heima. En sumarið þar á eftir var kom-
ið til mín og ég beðin að kenna unglingum á
Hvammstanga. Þar var bara barnaskóli og
sérstaklega margar stúlkur sem höfðu
nýlokið honum. Mæðurnar langaði að hafa
þær heima en láta þær samt læra og ég var
beðin að kenna þeim. Þarna voru tíu stúlkur
og einn piltur. Skólinn var kostaður af for-
eldrunum og til þess að þau þyrftu ekki að
borga alltof mikið var ég beðin að kenna
líka við barnaskólann. Mér leið vel veturinn
á Hvammstanga og endurheimti kjarkinn'
sem ég hálfmissti á Eyrarbakka. Um vorið
voru aðeins þrjú börn sem tóku fullnaðar-
próf og þau voru of fá til að halda áfram
með þessa kennslu. Þá fór ég að litast um
eftir kennarastöðu og var mest að hugsa um
einhvern stað hérna nálægt til þess að geta
komist heim á Másstaði. Það var auglýst
staða hér á Skagaströnd. Þá byrjaði ég að
kenna hér, það var árið 1945, og ég hef ver-
ið hér síðan. Ég var ákveðin í að vera ekki
alltaf að flytja, ég var þreytt á flakkinu.“
Einhleypur kvenmaður byggir hús
- Hvernig leist þér á Skagaströnd?
„Mér leist strax vel á mig. Mér fannst
Skagaströnd líkari Eyrarbakka en Hvamms-
tanga, sem er kannski af því að þetta eru
gamlir verslunarstaðir. Á Hvammstanga var
fólkið nýkomið úr sveit. Hér hefur margt
verið bæði gott og vont, en líklega meira af
því góða. Eg er hér enn. Ég flutti hingað á
nýsköpunarárunum. Það átti að byggja hér
fyrirmyndarbæ og græða á síldinni. Það var
verið að byggja síldarverksmiðjuna og mikl-
ar vonir um að hér yrðu miklar framfarir og
fólksfjölgun.“
- Byggðir þú þetta hús fljótlega eftir að
þú komst hingað?
„Fjórum árurn seinna. Það var ákaflega
erfitt að fá húsnæði og lélegt húsnæði sem
við mamma fengum fyrst þegar við vorum
hér. Við urðum að bjarga okkur sjálfar og
ég gæti sagt þér margar sögur af húsnæðinu
sem við vorum í og fólkið bjó í þá. Þau hús
eru nú flestöll farin. En fólki fjölgaði mikið
á þessum árum og einnig börnum í skólan-
um.
Húsið mitt var teiknað sem einbýlishús en
getur verið tvær íbúðir. Það þótti geysilega
einkennilegt hjá einhleypum kvenmanni að
ráðast í það að byggja hús. Ég hefði aldrei
lagt í þetta hefði ég ekki átt góða að. Frændi
minn Yngvi Gestsson teiknaði húsið og var
yfirsmiður og Þorsteinn Guðmundsson fóst-
urbróðir minn var líka við smíðina allt það
sumar. Um haustið gekk okkur mömmu
ákaflega illa að fá nokkurs staðar inni, en
loks var okkur lofað að vera í húsi sem verk-
smiðjan átti. Við stefndum að því að flytja
hingað fyrir jól og gerðum það, daginn fyrir
Þorláksmessu held ég. Það var allt ómálað
og við fluttum daginn eftir að kveikt var upp
í miðstöðinrii. Það var heldur kuldalegt. Og
við fengum gest, það var Oddný Guð-
mundsdóttir sem kenndi út á Skaga, hún
gisti hjá okkur.
Þá var erfitt og dýrt að fá allt sem til þurfti
til bygginga. En þeir frændi minn og fóstur-
bróðir sögðu að ég borgaði þeim bara þegar
ég gæti. Það var ótrúlega erfitt að fá margt á
þessum tíma. Til dæmis var vont að fá ljósa-
perur, við áttum tvær. Það var verið að
leggja miðstöð hérna og ágætir menn sem
unnu við það. Einn þeirra sem ég hafði
mjög lítið talað við og þekkti ekkert vék sér
að mér og færði mér peru. Þá fékk ég jóla-
gjöf sem er ein sú minnisstæðasta sem ég hef
fengið.“
Hefði viljað vinna í físki
- Hvað með viðhorf til einhleypra kvenna?
„Einhleypar konur áttu ekki margra
kosta völ, en sumar reyndu þó furðanlega
að bjarga sér. Guðrún föðursystir mín sagði
við mig að ég skyldi læra, ég skyldi verða
saumakona og ljósmóðir og þá gæti ég séð
fyrir mér sjálf og svo gæti ég gift mig ef mér
dytti það í hug. Ég hugsaði mér að ég gæti
nú kannski séð fyrir mér líka ef ég væri
kennari og mér datt aldrei í hug að fá mér
mann til að sjá fyrir mér þó ég væri ekki
mótfallin hjónabandi. En ég varð til dæmis
vör við það að þegar fyrst kom hér giftur og
barnlaus kennari var verið að tala um að
hann þyrfti miklu meira en ég. Ég benti á að
ég væri með móður mína heilsulitla og það
þótti fólki vera allt annað. Og kvenfólki hér
fannst að yfir sumartímann þyrfti ég ekki að
vinna fyrir kaupi. Ég hafði mitt kennara-
kaup. Eg sá nú dálítið eftir því, ekki af því
að mig langaði svo mikið til að vinna í fiski,
heldur vegna þess að mér finnst ég ekki hafa
kynnst lífinu hérna nógu vel með því að
vinna ekki í frystihúsinu eins og aðrar
konur. En verkalýðsfélagið og konurnar
voru algerlega á móti því og ég gerði ekkert
í því. Það eina sem ég gerði var að salta svo-
litla síld. En síldin hvarf því miður.“
Kennsluhættir þá og nú
- Er ekki margt ólíkt í kennslunni þá og
nú?
„Jú, allur ytri búnaður er auðvitað ger-
ólíkur. En það tel ég nú aldrei aðalatriði þó
gott sé að hann hefur mikið batnað. Það var
sannast að segja margt frumstætt hér áður.
En það sem ég tel mest til framfara er að
það er viðurkennt að það eigi að taka tillit
til þeirra sem á einhvern hátt standa höllum
fæti. Er ég nú að taka of djúpt í árinni? Mér
fannst að minnsta kosti að margir annars
ágætir kennarar tækju alltof lítið tillit til
misjafnrar getu og áhugamála hjá nemend-
um. Ég veit að margir kennarar reyndu
ýmislegt til bóta og ég reyndi mikið, þó það
tækist oft miður en skyldi. Mér var þetta
alltaf hugstætt að það þyrfti að gera meira
fyrir ýmsa en gert var. Þetta hefur breyst.
Sérkennsla hefur aukist mikið, en vissulega
er hún vandmeðfarin eins og annað. Ég held
að það mætti láta einstaklinginn njóta sín
betur inni í bekkjunum. Eins er farið að tala
meira um fyrirbrigði eins og einelti sem allt-
af hefur verið til í skólum og virtist vera eitt
af því sem ekki mátti tala um. Það var að
vísu ekki algilt, en mér fannst það vera ríkj-
andi viðhorf."
Þær fylgdust að
- Þið mæðgurnar voruð mjög samrýmdar?
„Mamma gat helst aldrei af mér séð og
var alltaf með mér nema veturinn sem ég
var á Geitaskarði. Hún var líka með mér
veturna sem ég var í Reykjavík. Oddný
systir mín ráðskona hjá pabba og svo kom-
um við heim strax og skólanum lauk. Það
var auðvitað misjafnlega litið á þetta. Eftir
að pabbi dó 1947 var jörðin leigð. 1955 fór-
um við mamma aftur að reyna að búa á
Másstöðum að einhverju leyti, vorum alltaf
fram frá á sumrin og heyjuðum. Þá sló ég
með orfi og ljá. Það voru hjón á jörðinni
með sínar skepnur sem hirtu skepnurnar
fyrir okkur á veturna. Það voru mest þrjár
kýr og ég man ekki hvort kindurnar náðu
nokkurn tíma tuttugu. Þetta stóð til 1961.“
Nú á Elínborg Másstaði og er þar á
sumrin. Halldóra dó árið 1977 eftir nokk-
urra ára veikindi. Hún vildi ekki fara á
spítala og Elínborg annaðist hana að mestu
sjálf og minnkaði við sig kennsluna vegna
þess. Hún sagði að fólki hefði fundist að
hún ætti að láta móður sína fara á sjúkra-
hús, en hún gat ekki til þess hugsað að
senda hana þangað gegn vilja hennar.
Ættfræði og annað grúsk
Eftir lát móður sinnar fór Elínborg að
kenna fulla kennslu á ný, þar til hún sagði
upp störfum árið 1985. Það varð þó ekki úr
að hún hætti störfum, hún var beðin að
starfa við bókasafn skólans og kenna í
stundakennslu og hún lét til leiðast. Hún
kennir yngri nemendum að nota bókasöfn.
Ég hafði heyrt það út undan mér að hún
væri á kafi í ýmsum fræðum með starfinu og
bað hana að segja mér frá því.
„Já, ég hef alltaf haft gaman af að grúska
í einhverju. Ég hef alltaf sagt að ég sé eng-
inn bókasafnari, hafi aldrei keypt bók sem
ég þarf ekki nauðsynlega á að halda. Ég las
mikið og kunni mikið af ljóðum og þótti
gaman að ýmsum fræðum. Mamma hafði
dálítið gaman af ættfræði. Þegar bróðir
hennar skrifaði henni frá Ameríku og bað
hana um ættartölu setti mamma mig í það.
Þá fór ég nú að grúska svolítið og byrjaði þá
í ættfræðinni. Það er ekki gott að grúska í
ættfræði hér á Skagaströnd, þar er ekkert
safn sem gagn er að fyrir ættfræðinga. Ég
hef keypt allmikið af ættfræðibókum og
fengið talsvert ljósritað. Þegar ég sagði
kennarastöðunni lausri 1985 var ég hálfpart-
inn að hugsa um að fara aðallega að grúska,
en það varð lítið úr því. Ég fór að safna
saman um búendur og fjölskyldufólk í
Vindhælishreppi hinum forna. Vindhælis-
hreppi var skipt í þrjá hreppa og náði yfir
það sem nú er Vindhælishreppur, Höfða-
hreppur og Skagahreppur. Þetta varð þó
aldrei nema drög og þau mjög ófullkomin.
En þar er ýmiskonar fróðleikur kominn en
ekki nálægt útgáfu eða þessháttar. Þetta er
nær því að vera æviskrár en búendatal.“
„Ég tel mig ennþá Vatnsdæling“
- Myndirðu vilja hætta í skólanum og helga
þig grúskinu?
„Ég veit það ekki. Þetta hefur verið að
vega salt hjá mér. Mér þykir gaman að vera
með börnum. Ef ég helga mig grúski alger-
lega verð ég að fara burt þangað sem er
betri aðstaða."
- Ertu búin að skjóta rótum á Skaga-
strönd?
„Þeir segja nú að ég sé ekki orðinn Skag-
strendingur enn og það er líklega rétt. Eg
tel mig ennþá Vatnsdæling.
- Hvað hefurðu grúskað annað en ættar-
tölurnar?
„Það seinasta sem ég var að fást við var
um búendur á eyðibýlum, eða býlum sem
voru tiltölulega skamman tíma í byggð. Ég
var einu sinni byrjuð að taka saman um
ekkjur og börn þeirra sem fórust í sjóslysinu
1887. Það var mikið sjóslys hér og ég var að
hugsa um hvað hefði orðið um fólkið sem
lifði af. En það er óvíst að ég komi því
nokkurn tíma af. Allt mitt grúsk er í skötu-
líki.“
Elínborg vill alls ekki varpa fram stöku
fyrir mig, en viðurkennir að hafa látið eitt
og annað flakka þvíumlíkt. Við höfum
drukkið marga kaffibolla og spjallað vítt og
breitt. Að lokum sýnir Elínborg mér útsýn-
ið í kvöldsólinni og segist hafa haft það í
huga þegar hún byggði húsið að þaðan sæist
yfir í Vatnsdalinn. Það er eins og hún segir,
heimabyggðin á sterk ítök þrátt fyrir ára-
tuga dvöl annarsstaðar.