Þjóðviljinn - 24.12.1955, Page 3

Idag hefur útvarpið kvöld-
Vöku og veðurþátturinn
fær það hlútverk að vera lið-
ur í þeirri dagskrá. Flestum
mun þykja hlýða, að á kvöld-
vökum skipi þjóðlegar bók-
menntir efsta sess. En hvaða
samband er hugsanlegt milli
veðurfars og bókmennta? —
Spurningunni mætti snúa við.
Er ekki veðrið, landið og
þjóðin svo samofið hvert öðru,
að sanna þjóðlífsmynd væri
ógerningur að skapa, ef úr
væri felldur einn þáttur? Ljós-
ar þokur um Jónsmessunótt,
dögg í grasi, stúlka, sem ósk-
ar sér, þetta er ein heild, þar
sem ekkert má annað missa.
Það er snjókoma, grannur
unglingur villist og hrapar í
giiinu, finnst ekki fyrr en í
vor. Þannig leikur náttúran
við börn sín.
Oft hef ég verið kominn á
fremsta hlunn að gera veður-
lýsingar Halldórs Kiljans að
umtalsefni í þesum þáttum,
en ávallt brostið sjálfstraust
að gera þeim verðug skil. Svo
er enn, þó að sá mikli hróður
skáldsins um þessar mundir
hafi freistað að hefja máls á
þessu í kvöld.
„Og vorvindamir blása uni dat-
inn.
Ok pegar vorvindarnir blása um
dalinn; þegar vorsólin skín á
hvíta simina á árbakkanum; og
á vatnlS; ou á tvo hvíta svani
vatnsins; op; laðar vomálina
írammÚJ- keldum og veitum, —
hver skyldl l>á trúa l»’í að l>essi
grösugi friðsæii dalur búi yfir
sögu vorrar fyrri ævi; og yfir
forynjum hennar? Menn rífía
meðfram ánni, þar sem hestar
liöinna tiða hafa gert sér götur
hlið vdð hlið á breiðu svíeði öld
fram af öld, — og ferskur vor-
blærinn stendur gegmmr dalinn
í sólskininu. Á slíkum dögum er
sólin sterkari en fortíðin".
Strax í upphafi sögunnar af
Sjálfstæðu fólki gerir höfund-
urinn veðrið að umgerð at-
burðanna. Bjartur gengur
léttstígur í vorgolunni inn að
Sumarhúsum til þess að hefj-
ast handa um landnámið.
Nokkru síðar flytur hann á
sjálfseignarjörð sína. Nú er
eiginkonan með í för. Hún
er þögul og hugsar sitt.
„En konan hélt áfram að stara
nlðrí makkann á hestinum sljó
og þrjóskuleg og það var altí-
einu fallinn skuggl yfir heiðar-
daJimi, því þetta var einn af
þessum snemmsumardögum seim
hal’a lifandl andlit, og það eru
hvitár skýflókar á ferðalagi j-fir
himininn elnsog hugsanir, og
skuggarnlr líða yfir landlð og
taka bnrt sólina úr heiiU sveit
þó fjöUin standl sólskygnd í
kring . .
Nú byrjar stríð við þurrk og
regn. Um það snýst allt.
Jafnvel draumamir eru ráðn-
ir fyrir veðri, þó að annað
íægi stundum beinna við. Rósa
og Bjartur ræðast við:
„Mlg dreymlr biómurspótta á
næturaar. Mér þykir:ég vera að
stýfu iður úr hnefa, þau eru
glóðhéit uppúr soðinu og Jekur
úr ]>eim mörinn, stundum lifr-
arpylsa, stundum blómur. Jeisús
mlnn hjálpi mér.
>að er fyrlr rosa, sagðl Bjartnr.
Mörinn, — l>að er sona sóiar-
glenningur dag og dag. Ail’ann
haldi ekkl sömu art frammá.höf-
oðdaginn.
Mlg dreymir lika mjólk.
Mjóik? Snjókomu? Xhn áiltt
sumar?
I»að þótti Bjarti verulega afkára-
legur drauniur".
En þrátt fyrir allt-..hefur
- Bjartur kanrlski rétt fyrir sér,
Páil Sergþórsson veðurfræðingur:
Og vorvmdarnir
blása um dalinn
(Flutt í útvarp 5. nóvember s.l.)
— sumarið hélt áfram með
sínum óþurrkum.
„Skyldi hann ekki ætla að hafa
sig uppá? sagði Bjartur.
Ef hann fór uppá þá var leik-
urinn unninn, en ef hann hékk
þur með skúraleiðíngum og haf-
átt, þá var sama óvissan, sama
stríðið, stundum eyðilagði l>ann
heilar dagsvinnurnar þeirra".
Og nú dregur til orustu.
„Síðan liafðl haun sig uppi
liroka-landátt. Þurkurimi var
sannkölluð hermdargjöf. Það Iá
sosum að. ValJIendisheyið Iijón-
anna tættisfc úr höndunum á
þeim útí livippinn og hvappinn,
sumt útí óslægjuna, sumt útí
vatn, að minsta kosti þriðjúng-
urinn af þriggja vikna stríði
hjónaima, það fór þar. í þrjá
daga tíndu þau saman str&in
útum alla bakka og báru í Ianlr.
Síðan lygndi að nýu, það vottaði
fyrir klósiga, dýrðin var á enda.
Nú var um að gera að binda úr
lönunum hið snarasta og bera
helm áðuren haim brj-gðl aft-
ur . . .“.
Bjartur bindur, en konan fer
á milli. Það er unnið fram á
rauða nótt.
„ . . . og svo smáfór að birta, og
bllkan döknaði meir og meir,
og enn einu slnni tejTndi hún
klárlnn heim, og nú var Bjartur
að blnda úr siðustu löninni, en
hún var ekkl glöð, glaður er
einglnn, sem vinnur stóra sigra
1 heimsstj-rjöld, hún var óend-
anlega þreytt En þegar hún
ætiaði að i'á sér morgundrykk úr
bæarlæknum og hún hallaðlst
framiná niosabakkann og bar
holan lófann niðrað vatninu, þá
fanst hennt einsog hún væri að
líða inní elnhvem elskandi faðrn
{ því hún haJJaðist fram, það
var. faðmur hvíldarimiar, svo
djúpur, s.vo djúpur, og f elnum
svip Jeið hún dýpra, og dýpra
. lnni þennan faðm aS eilífu, eins-
og anuna taennar, sem varð sad
í dauðanum og arfleiddi dóttur-
dóttur sína að einni samg, dý’pra
og dýpra, og hún sá mynd sfna
hverfa burt f straumi iækjarins
og ijörðbi-JeW burt með Juma útf
geiminn einsog eingiU, sem líður
burt með oss í dauðanum, og
Iiún fann að nýu liinn góða
haustlega llm jarðarinnar í vit-
um sér, og að lokuni lagði jörð-
in vánga sinn við vánga hennar
einsog móðir, og vötn 'lieimsins
héldu áfram að lijaia í eyru
lienni á máli eiskunnar; svo var
alt búið“.
En Bjartur finnur konvi sína
sofandi við bæjarlækinn í rign-
ingunni og vekur hana. Stund
arsigur er unninn. Sumarið
líður. Þegar gangnamenn hitt-
ast í Sumarhúsum um haust-
ið, ber margt á góma:
„í’eii- í-tfjuðu upp í aðaldráttmii
veðurfar síðastliðins vetrar, fóru
rækilega útí veðrabiigði vi.rs-
ins eð leið, með yfirliti yfir
skepnuhöld, sauðburð og ull,
væddu loks urn sumarveðrið viku
fyrir viku, eiun leiðrétti ani.an,
þannig að hvergi brast á í ná-
kvæmni, þeir mundu hvert þerri-
blökur sem nokkru skifti, og
höfðu sett nákvæmlega á sig
eðli loftslagsins í hverjum rosa-
kafia, mundu hvernig þessl liafði
spáð og hinn hafðl spáð, og
hvemig alt hafðl að lokum geing-
ið sinn gáng þráttfyrir spá-
dóma“.
Bjartur er farinn í göngur,
konan er ein heima:
„Nokkru síðar tók að rigna, fyrst
ofurmeinleysislega um stund, en
hlminuinn var aliur uppgró-
inn, og inmui skams stækkaði
regnið og þýngdlst, það er rign-
íng haustsins sem fyllir heim-
inn sínuni þúnga niði, niði sem
í öinurlelk sinuin n^i n nir á óend-
anleg fallvötn bakvið heimlnn,
hún þekur f gráma sinuni aiian
himinlnn, legst elnsog brjósfc-
þýngsii j’flr hreppinn f krafti
sinuar köldu ofstækislausu
grinidar, tUbrigðalaus og á.n á-
horzlu, jafnt, jafnt, yfir. aUa sýsl-
una, yfir faUið mýrgrestð, yflr
j-rjótt vatnlð. járngráa nielana-
biksvart fjaUið fj-rlr ofan bæinn.
lokandi öllum útsýnuni. Og hiim
þúngi vonlausi uiður læsir sig
hmí hverja smugu hússlns, llgg-
ur einsog hella fjrlr ejrimi, um-
ljkur fjarlægt og nálægt einsog
ævlntýralaus saga úr ifflnu
sjállu, háttlaus og án stfgandl,
aðelns ómótstasBileg í vídd sinni
og breldd, j-firþjrmandt. Og hér
dununar hið litla hús með ebini
hjartveikri kouu á botnl' hins
hj-ldjúpa niðandí regnhafs“.
Skyldi slíkur dagur og sú
nótt, sem honum fylgir, geta
sett beyg að einsamalli von-
svikinni konu ? Og það er eng-
inn til frásagnar um hvað
hún tekur sér fyrir hendur.
,J*að var iángt Uðið á haust,
snjókrassl hafðt tekið við af
haustrlgníngunum, það heklaði í
fjöli, heiðarnar grámataðar f
snjó, bæarf jaUið niðri . miðjar
skriður. En veður voru enn ekki
stór, og hagar í bygðum, menn
voru ekki farnir að taka lömb,
fé Bjarfcs gekk vestrí landinu
saman við Rauðsmýrari'éð. Suma
daga var sólfar og þiðnaði úr
bæarfjallinu, nenia livað gráðlð
sat eftir norðaní gUjum.
Það skin af fyrir hana Guiibrá
mína í dag, hvar sem hún er
niður komin, sagði bóndinn.
Svo tók alvarlega að frj sta. Einn
morguninn voru svæðumar í
mýrinni orðnar hvitar af isskari,
héla yfir hinu faUna grasi. Það
voru líka koninar á bæarlækinn
litlar skarir, og léku undir þeim
síkvikar loftbólur; en hvað hann
var tær UtU bæarlækurinn lijón-
anna, þar sem hann hoppaði
fram milli glœrra ska.raana; kon-
an stóð á bakkanum að horfa
á litla kalda lækinn simi og
Itlusta á hvemig hann rann;
barnið hennar átti eftir að alast
upp við þeiuian læk, ebisog hún
við biearlækinn heima“.
Þetta hreina fagra. veður
freistar Bjarts í Sumarhúsum
og hann heldur inn á fjöll í
leit að Gullbrá sinni, sem
hvarf á dularfullan hátt þá
rigningarnótt, sem áður var
lýst.
Meðan konan elur Astu Sól-
lilju í heiðarkotinu og lætur
líf sitt, lendir Bjartur í svað-
ilförum á afréttinum, bjarg-
ast nauðuglega úr Jökulsá á
Heiði, þótt hann verðist um
það allra frétta, hvernig slíkt
hefði borið til.
„Hann var alimjög lerlcaður,
þótt iioiium væri um geð að
kaunast við það fyrir sjálfum
sér, niiðlúngi vel undirbúinn' að
grafa sig í föim„ votur,- í liarðn-
andi frosti. Snjófallið varð bit-
urra og smágervara eftir því
sem frostið óx, vaxandi skafbyl-
ur neðan, föt lians stokkfreðin
utan, þótt írostinu ta>kist ekki
að vinna á nærklæðum hans
meðan hann var á hrej-fíngu,
afturámóti settust ískleprar í
skegg lians og augnahár. 1 maln-
uni var eftir hálft annað blóm-
ursiður beingaddað, en prikinu
sínu var hann búinn að týna-
Myrkur var niðdimt, svo virtist
geta staðið í því hnífur, vindur
af austri, og bar s.njóhríðina
beint í fáng mannsins. Látlaust
steyptist hanu kollhnís franmiaf
nj'u og nýu barði niðrí nýan
skomíng, þar sem lausamjöllin
tók lionum í klyftir, og snjófaU-
ið einsog aska. En ein var i>ót
í máli: villur vegar gat hann
ekki farið, hverju sem fram
yndi, þar sem hann hafði á
vinstri hönd sér Jökulsá með
íiiði sínum".
í hriðinni kveður Bjartur rím-
ur til að stæla sig í barátt-
unni, og til byggða kemst
hann.
En í Sumarhúsum er daufleg
íiðkoma. Bjartur kveður:
„Hjörðin m £ n er ekki öll,
eingin g r e i n i’ eg ljósin:
jörðin þ í u er freðin f jöli,
fallin e 1 n a rósin“.
En þessi vetur líður og marg-
ir aðrir.
„Þá voru þeir dagar þegar víði-
ketlíngarnir brumuðu í mónunt,
bláberjalýnglð upplauk sinum
ilmandi vísi í rauðu og hi-ítu,
og vlUibýflugau suðaði í úngu
kjarrinu. Mófuglamir höfðu orp-
ið sínum fyrstu eggjum án þess
ástin væri horfin úr saungnum.
Eltir móunum runnu tærar lækj-
arseytlur, og grænar lautir f
kríng handa kúnni, og svo voni
álfaklettarnir, og svo var fjallið
sjálft með sínuin grænkandi Iilíð-
mn, það var sólskln i heUan dag.
Vegdvalin lóa
t)
Ö, ert' ei horíin, heiðarló,
um haustkaldan geim
á sumarvegu suður í heim
úr sölnandi mó?
Þitt kvak að eyra kært mér ber
úr kvöldhúmi ijær,
og þó svo sárt og þó svo nær
í þögninni hér —
sem hTykki strengur hinzta sinn
og hlyti þar mát
þinn kvíði, innst í sjálís mln sál,
og söknuður minn.
Þorsteinn Valdiraarsson
... t«i