Þjóðviljinn - 29.06.1974, Blaðsíða 4

\ síÐA'— Þ’JóÐVIL.rtSlSi Laúgardagiir 29. júni 1974.
Sigurjóra Rist er löngu
landskunnur fyrir vísinda-
legar rannsóknir á vötnum
landsins/ en í sambandi við
þær rannsóknir hefur leið
hans legið um landið þvert
og endilangt. I samræmi
við það hefur hann öðlast
víðtæka þekkingu á þeim
málum, sem efst eru á
baugi í flestum byggðar-
lögum, og komið mjög við
sögu sumra, svo sem Lax-
árdeilunnar. Hann er hins-
vegar búsettur í Reykjavík
og hefur því góða aðstöðu
til samanburðar á kring-
umstæðum á höfuðborgar-
svæðinu og landsbyggð-
verkum, að undan þessum herr-
um varð að láta. Gengið var fellt
um 8%. Það hækkaði strax verð-
lagið, sem var þó nóg fyrir. Hitt
er þó enn alvarlegra, að þetta
rýrði traust almennings á rikis-
stjórninni, i kjölfar þessara at-
burða, reyndist stjórnarandstöð-
unni auðvelt að ala á tortryggni
og magna kaupæðið. Það gegnir
furðu að þaulreyndir verklýðsfor-
ingjar krefjast gengisfellingar,
og það á þeim tima er þensla er i
atvinnulifinu. Hið heilbrigða er að
verklýðsforingjar eru þvi aðeins
fáanlegir til að fallast á gengis-
fellingu, þegar samdráttur og at-
vinnuleysi ógnar. Þeir félagar
þora nú ekki að lita framan i fyrr-
verandi kjósendur sina. Væri vel
að pólitiskur þroski fólksins i
landinu væri slikur, að það dæmdi
úr leik hvern þann sem bregst
einnig skotið upp kollinum meðal
almennings, að þjóðarbúinu staf-
aði nokkur hætta af ofvexti þétt-
býliskjarnans hér á höfuðborgar
svæðinu. Sú hætta er liðin hjá.
Ungt fólk og raunar hver sem er
hefur nú viðara svið um staðarval
búsetu. Ákjósanlegir lifsmögu-
leikar þurfa að vera sem viðast á
landinu. Höfuðborgin á að vera
voldug og stór. Hún hefur i fyrsta
lagi nær allt skriffinnskubákn
rikisins, það er hennar árvissa —
hvort heldur við köllum það sild-
ar- eða loðnugöngu — við rikis-
starfsmenn greiðum trúverðug-
lega skatta okkar. Svo má hún
ekki heldur gleyma að rækja hlut-
deild sina i undirstöðuatvinnu-
rekstrinum. Samkvæmt eðli máls
eru -hér ýmsar þjónustu- og
menningarstofnanir, nýjar munu
risa upp i framtiðinni, sem hvergi
Sigurjón Rist
Traustur rekstur undirstöðu
atvinnuvega er forsenda vel-
megunar í höfuðborginni
inni. Þjóðviljinn átti fyrir
skömmu viðtal við Sigur-
jón, sem fer hér á eftir:
— Hvað finnst þér minnisverð-
ast og eftirtektarverðast frá sl.
þremur árum vinstri stjórnarinn-
ar?
— Endurbygging. togaraflotans,
furðulegt fjármálaatvik, lok
Laxárdeilu og raunar sitt-
hvað fleira. Jafnvægi i byggð
landsins er ekki lengur aðeins
froðusnakk, heldur staðreynd.
Nýjar tölur um fólksfjölda
sýna þetta, svo að ekki verður
um villst. Það fer heldur
ekki fram hjá neinum, sem ferð-
ast eitthvað um landið að á stöð-
um, sem rikti atvinnuleysi og
hálfgert vonleysi á siðasta áratug
er nú hröð uppbygging. Djarf-
hugasókn i landhelgismálinu og
endurreisn togaraflotans hafa
skapað traustara þjóðlif. Þetta er
ánægjuleg þróun, en slikt verður
ekki sagt um fjármálastjórnina,
sem að verðlagsmálunum snýr,
en þar hriktir i böndunum.
Ohappaverk Björns
og Hannibals
Um erlendar verðhækkanir er
ekki um að sakast. Það er skylda
stjórnar vinnandi stétta að
treysta verðgildi krónunnar og
efla ráðdeild. Þetta er þýðingar-
mesta verkefnið og raunar það
eina til að hamla mót innlendri
verðbólgu. Á alþingi i des. 1972
gerðust hinir furðulegustu at-
burðir, hrein ótiðindi er þeir
Björn Jónsson og Hannibal gerðu
það að skilyrði fyrir áframhald-
andi stjórnarsetu, að gengið yrði
fellt. Landhelgisdeilan og hinir
illræmdu samningar frá 1961 við
breta, sem þá var ekki búið að
hreinsa okkur af, gerðu það að
skyldum sinum og ábyrgð og væri
vel á verði mót framagosum.
— Þú nefndir uppbyggingu tog-
araflotans, en hvað um allt tapið,
sem Morgunblaðið klifar á dag
eftir dag?
— Barlómur er landlægur á ts-
landi, gildir einu hvort komið er
fram i dagblöðum eða útvarpi.
Enda engin furða. Við erum I
raun og veru með tvö kerfi. Tapi
er dreift niður á almenning i
sköttun gegnum rikiskassann, en
gróði er hirtur eftir lögmálum
einkaeignarréttarins. Það væri
reyndar rökréttara og einfaldara
i þjóðfélagi ofsaneyslunnar að
segja: við viljum styrki en greið-
um ekki skatta.
„Besta
afmælisgjöfin ...”
En öllum almenningi er þó eng-
in vorkunn að komast að sann-
leikanum, hann sleppur einstöku
sinnum i gegn. Rætt var i sjón-
varpinu við mikinn fjáraflamann
nú fyrir skemmstu: „Tap á tog-
aranum ein miljón á mánuði”.
Siðar i samtalinu um hvað væri
framundan: „Við ætlum að fá
okkur annan togara i viðbót, svo
fljótt sem auðið er.”
Ég las það i Morgunblaðinu ný-
lega, ég held siðastliðinn sunnu-
dag, að fjáraflamaðurinn hann
Einar Guðfinnsson i Bolungarvik
sagði i tilefni af 50 ára afmæli fyr-
irtækis sins: „Besta afmælisgjöf-
in verður 500 lesta skuttogari sem
við væntanlega fáum til Bolung-
arvikur i haust.”
— En hvað segir þú, er Reykja-
vik hætta búin af vexti og fram-
gangi landsbyggðarinnar?
— Svar mitt er ákveðið nei.svo
er alls ekki. Þeirrar skoðunar
hefur gætt hjá mörgum hagfræð-
ingum og fjármálamönnum, og
eru annarsstaðar á landinu.
Landsbyggðin er i þessu tilliti
viðskiptavinur höfuðborgarinnar.
Traustur og öruggur undirstöðu-
atvinnurekstur landsins i heild er
forsenda fyrir velmegun á höfuð-
borgarsvæðinu. Enda sýndi það
sig á atvinnuleysisárunum i tið
fyrri rikisstjórnar, svonefndrar
„viðreisnarstjórnar”, að strax
tók að sverfa að smáiðnaði og
þjónustu.
Stöðnun i
landbúnaði af
völdum ihalds og
framsóknar
— Þú ferð ekki siður um sveitir
en jökla og f jöll. Hvað viltu segja
um atvinnumál sveitanna?
— Á s.l. þremur árum hefur Al-
þýðubandalagið farið með at-
vinnumálin og blásið i þau nýju
lifi. Einn þáttur er þó að mestu
útundan, það eru landbúnaðar-
málin. A undanförnum áratugum
'hafa Sjálfstæðisflokkurinn og
Framsóknarflokkurinn talið sig
sjálfkjörna að fara með þau mál*
hætt er við að svo verði enn um
sinn. Sannarlega veitti þó ekki af
að bjargalandbúnaðinumúr þessu
stagnaða andrúmslofti. Ræktun
miðar hægt áfram og viða er
hreint og beint um afturför að
ræða. Einyrkjar, hver um annan,
gefast hreinlega upp við að nýta
húsdýraáburðinn. Hér er um
smitandi sjúkdóm að ræða, þvi að
þetta er nokkuð breytilegt eftir
byggðarlögum. Mykjan flæðir
niður túnin, sem svartur straum-
ur eða er að sökkva undir arfa-
breiðu. Vandinn er auðleystur, en
koma verður búnaðarráðunaut-
unum til hjálpar á félagsgrund-
velli.
Við verðum að gera okkur grein
fyrir því, að áburðarverksmiðjan
er að verulegu leyti aðeins blönd-
unarverksmiðja. Sjóefnaverk-
smiðja þarf að risa upp sem allra
fyrst á Reykjanesi. Samkvæmt
þeim áætlunum, sem liggja fyrir,
yrði kali-framleiðslan 5-falt það
magn, sem hér er notað. Gert er
ráð fyrir að verð á kali á heims-
markaðinum tvöfaldist á yfir-
standandi ári.
Það er markmið Alþýðubanda-
lagsins að öll ibúðarhús, hvar
sem er á landinu, verði hituð upp
með innlendri orku, og það komið
á eigi siðar en 1981. Með jarð-
varma þar sem þess er kostur,
annars með rafmagni frá vatns-
orkuverum.
Við ramman reip er að draga.
Oliufélögin missa spón úr aski
sinum. Vonum allt hið besta. En
höfum andvara á og gerum ráð
fyrir þvi versta. Oliukóngar, litl-
ir og stórir, hafa sýnt að þeir eru
glettnir. Við munum fréttina i
nóvember s.l. haust. Allir oliu-
tankar i Danmörku og Hollandi
tómir. Ægilegur oliuskortur og
vetur að fara i hönd. Svo liðu
nokkrar vikur og þá sannaðist hið
gagnstæða. Tankarnir voru óvart
fullir. Þetta var hægt i háþróuð-
um skriffinnskunnar löndum, i
skjóli hennar eða hvað?
Nú er það svo, að einmitt á hin-
um lengstu og köldustu vetrum
fellur til hvað minnst vatn. Vatns-
uppistöður (vatnsforðabúr) þurfa
þvi að vera afarstór, ef þau eiga
að nægia i hinum allra verstu
vetrum, og þá um leið dýr i stofn-
kostnaði. Húsahitun og önnur
heimilisnotkun þarf að hafa al-
gjöran forgang. Þess vegna hent-
ar að hafa stóran orkunotanda
t.d. áburðarverksmiðju, sem taka
má út um stundarsakir og það
nær fyrirvaralaust, og komast
þannig hjá að byggja afardýrar
vatnsuppistöður, sem e.t.v. þyrfti
að gripa til 1 sinniá 10 til 20 árum.
Slæmur arfur frá
fyrrverandi stjórn
— Þú sást siðustu sáttafundina
I Laxárdeilunni og ert því vænt-
anlega þaulkunnugur þvi máli?
— Það atvikaðist svo að ég sat
þá fundi.
Þetta var slæmur arfur frá
fyrrverandi stjórn; sem betur fer
hefur deilan verið kveðin niður,
en áhrifa hins fjárhagslega
skakkafalls mun gæta um ókomin
ár.
Sú var tiðin að við okkur, sem
fengumst við orkurannsóknir var
sagt: Hvað er þetta, á ekkert að
virkja? Aætlanir og bollalegging-
ar voru uppi um virkjun úr Mý-
vatni um Sandvatn og niður á
Laxárdal, allt var af örlæti falt.
En svo tóku veður að skipast i
lofti, nýtt viðhorf og lifsgæðamat
ruddi sér til rúms. Aðalstökk-
breytingin var 1969, alþjóðlega
náttúruverndarárið 1970 rak á
eftir. Laxá varð máske heilagri
en sjálf Jórdan.
Framámenn i raforkumálum
Akureyrar og þáverandi rikis-
stjórn virtust eiga erfitt með að
átta sig á rás timans og breyttum
aðstæðum. Þingeyinga, sem þeir
áttu i höggi við, skildu þeir vart
og gerðu sér örugglega ekki grein
fyrir þvi, að þeir áttu I höggi við
særða menn, minkur og her var i
landinu og kisilgúrverksmiðja
farin að ryka Mývatnssveit.
Hingað og ekki lengra, allt fór i
harðan hnút.
Að fullvirkja Lagarfljót þá
strax og fá linu að austan (hund)
mátti Laxárvirkjun ekki heyra
nefnt. En á méðan að það þrep
hefði nægt, mátti átta sig á, hve
ágreiningurinn var alvarlegur,
eða hvort Skjálfandafljótsvirkj-
un, gufuvirkjun eðá lina frá
Þjórsá var þar næsti áfangi.