Þjóðviljinn - 08.10.1978, Blaðsíða 4

4 SÍÐA — ÞJÓÐVILJINN Sunnudagur 8. október 1978
DJOÐVIUINN
Málgagn sósialisma, verkalýðshreyfingar
og þjóöfrelsis
íitgefandi: Útgáfuféiag Þjóöviljans. Framkvæmdastjóri: Eiöur
Bergmann. Ritstjóri: Kjartan Ólafsson. Fréttastjóri: Einar Karl
Haraldsson. Umsjón meö sunnudagsblaöi: Arni Bergmann. Aug-
lýsingastjóri: Gunnar Steinn Pálsson. Ritstjórn, afgreiösla, aug-
lýsingar: Síö'umúla 6, Simi 81333 Prentun: Blaðaprent hf.
Verkalýðshreyfingin
hlýtur að meta
félagslegan þátt
opinberra umsvifa sem
sinn ávinning
Verkalýðshreyfingin hefur frá öndverðu verið alhliða
félagsmálahreyfing með víðtæk félagsleg markmið.
Það fer hins vegar eftir aðstæðum hverju sinni, hvar
áberslupunktarnir liggja i starf i hreyfingarinnar.
Skipulagning verkalýðsstéttarinnar og sókn hennar til
þjóðfélagslegra áhrifa er eðlilegt andsvar við þróun
auðvaldsskipulagsins. Gagnvart markaðskerfinu,
sundurvirkni þess og tillitsleysi við einstaklinginn, og
gegn valdsmennsku atvinnurekenda hlaut verkalýðurinn
að snúast með því að bindast samtökum og gera kröf ur
um félagslegar umgætur. Þeirra umbóta sér hvarvetna
merki í nútíma þjóðfélagi, þar sem æ f leiri svið eru tekin
undan áhrifavaldi markaðskerfisins.
Verkalýðshreyfingin hefði náð skammt ef starfsemi
hennar hefði stöðvast við bað verkefni einstakra verka-
lýðsfélaga að gera samninga um kaup og kjör við hvern
atvinnurekanda fyrir sig. Veigamikill þáttur í hug-
myndagrundvelli verkalýðshreyfingarinnar er jöfnuður
og samhjálp. Þess vegna var og er lögð áhersla á þá
þætti kjarasamninga sem eru sameiginlegir þeim öllum.
AAá þar minna á ákvæði um vinnutima, verðtryggingu,
veikindapeninga, svo að fátt eitt sé talið. Sama eðlis er
viðleitni verkalýðshreyf ingarinnar til að jafna kjör liðs-
manna sinna að öðru leyti, þannig að áföll einstakling-
anna verði byrði allra. Þetta er kveikjan að almanna-
tryggingakerfi og heilbrigðiskerfi nútimans.
Auðvaldsskipulagið íslenska, sem á hátíðlegum
stundum kallar sig,,einkaf ramtak", stendur svo veikum
fótum, að um langt skeið hafa engir meiri háttar kjara-
samningar verið gerðir án þess að ríkisstjórnin þyrfti
þar að koma til sem ábyrgðaraðili. Haf i svo hægri st|orn
verið við völd hafa verkalýðssamfökin þurft að berjast
við samansvarið atvinnurekendavald og ríkisvald.
AAargsinnis hefur sfaðið svo á með kjaramál verka-
lýðssamtakanna að þau hafa látið kaupgjaldsatriði t
skiptum fyrir aðgerðir af opinberri hálfu til aukningar
samneyslu eða til ýmis konar félagslegra umbóta.
Öðrum atriðum hefur verkalýðshreyfingin og stjórn-
málafylking hennar fengið framgengt án þess að grípa
beinlínis til stéttarlegra aðgerða á kjarasamningagrund-
velli. AAá þar til nefna almenna og ókeypis skólafræðslu
upp öll skólastigin. AAá rétt hugsa sér aðstöðu launafólks
ef hér væru skólagjöld sem stæðu undir rekstrarkostnaði
fræðslukerf isins. Sannarlega væri það verkfalls virði að
ryðja úr vegi sliku fyrirkomulagi sem hefti svo mjöq
þroskamöguleika og athafnaf relsi barna og unglinga úr
verkalýðsstétt.
Fjárframlög hins opinbera til að koma fræðslu-og
menningarmálum, heilbrigðis- og tryggingamálum og
fjölmörgum fleiri hagsmunamálum almennings á
félagslegan rekstrargrundvöll hljóta að teljast verka-
lýðsstéttinni til ávinnings. Engar einstaklingstekjur
gætu bætt það upp ef slíkum máfum ætti að skipa að
reglu hins duttlungafulla markaðskerfis.
Sparnaður og aðhald í ríkiskerfinu er í sjálfu sér gott
og gilt markmið á meðan það beinist gegn óspilunarsemi
og sóun. En þetta ma' aldrei vera skálkaskjól þeirra sem
trúa á „einkaframtakið" til að draga úr félagslegri
þjónustu og hlutverki hins opinbera við að haldauppi
gróskufullu menningarlifi.
Enginn sem þekkir íslenska efnahagskerf ið kemst hjá
því að viðurkenna að það daf nar ekki nema ríkið leggi til
miklar fúlgur í ýmis konar framkvæmdasjóði til
stuðnings atvinnulif inu. Um leið má ekki gleyma því að
bygging skóla, sjúkrahúsa, samgönguvirkja hefur ekki
aðeins gildi vegna þess markmiðs sem hvert mannvirki
þjónar f ullbúið, heldur getur hér verið um að ræða nauð-
synlegan lið i því að halda uppi fullri atvinnu í þessu
þjóðfélagi hálf-gjaldþrota „einkaframtaks".
Það væri árás á verkalýðshreyfinquna i landinu að
eggja nú til atlögu gegn félagslegum umsvifum hins
jpinbera. Þess skyldu menn minnast í sambandi við
fréttir af togstreitu milli stjórnarflokkanna um gerð
f járlaga.
Um tónmenntar-
kennslu i
grunnskóla
Listræn tjáning er mann-
inum nauösyn. Það er
varla til það frumstæður
þjoðflokkurá jörðinni, sem
iðkar hana ekki i einhverri
mynd. Engu að síður virð-
ist viss „lágmarks-vel-
megun" þurfa að vera til
staðar, til þess að listin
þróist og taki framförum.
Bláfátækir safnarar og
veiðimenn eyðimerkur-
svæða N.-Ameríku hafa^
t.d. ekki skilið nein mark-
verð listaverk eftir. Aftur
á móti þróaöist með indi-
ánum á vesturströndinni,
sem bjuggu við gjöfula
laxveiði, merkasta tré-
skurðarlist sem vitað er
um meðal frumbyggja
vesturheims.
Það er alkunna, áð þvi sér-
hæfðari mann, sem þarf til verks,
þvi dýrari verður vinnan. Tónlist
varð snemma sérhæfð listgrein.
Og dýrust allra. Meðan farand-
veggjaskreytara var borgað i eitt
skipti fyrir öll fyrir að
gleðja margar kynslóðir, þurfti
greifi að halda flokk manna uppi
á föstum launum til að geta haft
regluleg afnot af betri tónlist sins
tima. Þó svo að borgarastéttinni
hafi vaxið ásmegin innar i
norðuráifu á 19. öld á kostnað fá-
menns aðals, verður ,,æðri” tón-
list ekki alþýöusign fyrr en með
hljóðrita Edisons.
Enn þann dag i dag eimir eftir
af þessum höfðingjasérkennum
tónlistar, jafnvel á hinu „stétt-
lausa” Islandi. Tónlistarmenntun
er dýr, krefst mikils tima (sifellt
dýrara fyrirbæri) og verður, skv.
almannarómi. sjaldan i askana
látin, enda er meiriháttar tón-
listarnám enn forréttindi efnaðra
að verulegu leyti.
Þrátt fyrir velmegunarþjóð-
félag nútimans vantar ýmsa
meginþætti i hljómlistarmenn-
ingu okkar sem eru háðir skiln-
ingi og velvild almennings:Full-
skipaða sinfóniuhljómsveit. Við-
unandi tónleikasal. Tónlistar-
bókasafn. Rikistónlistarháskóla.
Tónlistarfræði sem háskólagrein
(d. Musikvidenskab, e.Musico-
logy). Alls konar handbækur og
fræðirit. Þannig mætti lengi teija.
Undirstaða alls þessa, tertu-
botninn undir skrautinu, er tón-
listarfræöslan i barna- og
unglingaskólunum. Ef hún missir
marks, er öli viðleitni til að auka
skilning almennings á vandaðri
tónlist dæmd til að mistakast.
Hvernig hefur sú fræðsla tekizt?
Við skulum huga að þvi.
Hversku hófsk
A Hólum i Hjaltadal var á önd-
veröri 12. öld reist fyrsta skóla-
hús, sem getið er um hérlendis.
Kennslugreinar voru tvær: latrna
og söngur. Af þessu má sjá, að
tónmennt er með elztu skóla-
námsgreinum á Islandi, miklu
eldri en móðurmálskennslan..
1. KERFIÐ
Eðlilegt væri að hugsa sér, aö
tónlistarfræðsla stæði traustari
fótum i menntakerfinu i dag með
jafnlanga sögu að baki. En
kennsla á barnaskólastigi liggur
viöa niðri vegna kennaraskorts.
Stundum veldur skilningsleysi
skólayfirvalda á hverjum stað
einhverjuum. A gagnfræðaskóla-
stigi er ástandið enn hrikalegra.
Skv. lauslegum útreikningum
skólarannsóknardeildar mennta-
málaráðuneytis kenndu um 30
fastráðnir kennarar i alls 90
barnaskólum veturinn 1957-76. En
aöeins þrir fastir kennarar
kenndu tónmennt i alls 31 af
gagnfræðaskólum lýðveldisins!
Láta mun nærri, að fjöldi sér-
menntaðra kennara á landinu
fullriægi innan við þriðjung eftir-
spurnar.
Afmarkað námsefni til kennslu
tónmenntar á skyldunámsstigi
hefur til skamms tima ekki verið
til. En árið 1972 komu út fyrstu
tilraunakennslubækur skólarann-
sókna, og ná þær sem stendur til
fyrstu fjögurra bekkja, en útgáf-
an hefur tafizt nokkuð vegna fjár-
skorts. Bækur þessar eru kenndar
um 5000 börnum viðs vegar á
landinu og er hver um sig endur-
skoðuð tvisvar, eða eftir 2xfjög-
urra ára reynslu, áður en hún er
gefin út til almennra nota. Eftir
u.þ.b. 12 árer reiknað með, að
bækurnar verði komnar i fulla
kennslu á gervöllu skyldunáms-
stigi. I hverri þeirra eru milli 40-
70 lög auk mikils fróðleiks af
ýmsu tagi. Hverri bók fylgir
vinnubók handa nemendum og
kennsluleiðbeiningar handa
kennurum.
.7?
„Þroskun
fagurskyns og
listhneigdar’
Grunnskólalöginfrá 1974 kveða
ekki náið á um tónmenntar-
kennsluna fremur en um aðrar
einstakar greinar. Hluti 42. gr. er
svohljóðandi: ,, ...Menntamála-
ráðuneytið setur grunnskólum
aðalnámsskrá, þar sem m.a. skal
kveöið nánar á um uppeldishlut-
verk skólans og meginstefnu
varðandi kennslufræði og
kennsluskipan, auk þess sem á-
kvæði skulu sett um .... c) þrosk-
un fagurskyns, listhneigðar og
hagleiks, með kennslu i tón-
mennt, myndlist og handiðum.”
Umrædd námsskrá i tónmennt i
íullgildri mynd kom út i ágúst
1976, en þó er aðeins um 2/3
kennsluefnis komið út enn sem
komið er, og það flest á tilrauna-
stigi. Námsskráin er byggð d all-
ýtarlegri álitsgerð (130 bls.), sem
hefur að geyma fyrstu stefnu-
markandi tillögur um endurskoð-
un námsefnis. Forsaga hennar er
þessi:
Álitsgerðin
Haustið 1971 var skipuö 6
manna nefnd til að undirbúa
endurskoðun námsskrár og
námsefnis. 1 nefndinni voru Egili
R. Friðleifsson, Jón G. Asgeirs-
son, Njáll Sigurðsson, Jón Hlöð-
ver Áskelsson, Sigriður Pálma-
dóttir og Stefán Edelstein. Nefnd-
in lauk störfum sumarið 1972 og
skilaði álitsgerð um „Endurskoð-
un námsefnis og kennslu I tón-
mennt i barna- og gagnfræðaskól
um” til skólarannsóknardeildar
menntamálaráðuneytisins, sem
gaf hana út sama ár og sendi
ýmsum aðiljum til athugunar.
I álitsgerðinni er mörkuð stefna
um breytingar á „inntaki”
greinarinnar og settar fram til-
lögur um endurskoðun hennar á-
samtýtarlegri framkvæmdaáætl-
un. Sérstakir kaflar fjalla um:
• tima til kennslu i tónmennt
« námsmarkmið
• námsefni
• tengsl tónmenntar við nám i