Þjóðviljinn - 08.10.1978, Blaðsíða 10

10 StÐA — ÞJÓÐVILJINN Sunnudagur 8. október 1978
helgarviðtalið
— Ég fæddist i litlu/ sænskumælandi þorpi, sem het
Öja, en er nú hluti af Karleby í österbotten, Finnlandi.
Þaö var árið 1940, og sem lítil hnáta man ég ennþá
eftir fööur minum í gráa herbúningnum. Ég man lika
eftir stríðinu, i stuttum óljósum myndum. Við stóðum
i myrkri litla tréhússins og sáum sprengjuf lugvélarn-
ar koma aðvifandi og sleppa farmi sínum yfir lind-
irnar. Sprengjurnar féllu hljóðlaust eins og stór, rauð
blóm. Ég var hrædd og grét. Eftir það hafa sprengj-
urnar haldið áfram að falla í draumum mínum og
sprengjufélar æða út úr myrkrinu eins og skrímsli
yfir linditrjánum.
Teikning og texti: Ingólfur Margeirsson
Þorpiö lá viö skerjagaröinn og
ibúar þess voru aöallega
bændur og fiskimenn. Fátæktin
var mikil eftir striöiö, en pabbi
var smábóndi og viö áttum á-
vallt mat. Mjólk, kartöflur,
grænmeti. Faðir minn var af
gamalli bændaætt, sem átti
smálandeignir, en móðir min
var fædd og uppalin i sárustu fá-
tækt. Hún ól sjö börn, sem öll
fæddust fyrir striö. 1 skólanum
var ég i B-bekk meö börnum
bændanna. 1 A-bekk voru börn
kaupmannanna og synir stór-
bændanna. Ég var i svörtum
georgettekjól, og vinkona min
og ég fengum að láni heilu bil-
hlössin af skáldsögum frá
bæjarbókasafninu. Viö teiknuð-
um fagrar konur á spássiur
kennslubókanna. Við ætluöum
báðar að verða tiskuhönnuðir
eða eitthvað annaö i fataheim-
inum. Ég var sú fyrsta i minni
ætt, sem haföi gengið i skóla
siðan móöursystir pabba tók
stúdentsprófið.
— 0 —
Eftir aö ég lauk gagnfræöa-
prófi, fékk ég mér vinnu i búð i
þorpinu. En ég entist ekki lengi i
þeim störfum. Ég hafði þá
þegar hitt tilvonandi eiginmann
minn. Það var á einhverju
sveitaballi. Hann var fallegast-
ur. dansaði best af öllum og
valdi mig. Ég var tilbúin að
taka á móti honum, full af
draumum og blekkingum og þrá
leikans fyrir mér. En einhver
uppreisn var sið gerast innra
með mér. Mér léið verr og verr.
Og ég spurði sjálfan mig, hvað
væri eiginlega að mér? Af
hverju var ég ekki eins og hinar
konurnar? Af hverju leið mér
ekki vel og sætti mig við til-
veruna?
Maðurinn minn hafði með
timanum eignast eigin bensin-
stöð. Þetta varð til þess, að ég
byrjaði að vinna hjá honum. Ég
komst loksins út úr heimilinu,
og hitti fólk. Þá gerðist það ein-
kennilega, eða kannski eðli-
lega, að ég byrjaði að skrifa
ijóö. Ég notaði ijóðaformið til að
finna svar við spurningum
Finnska
skáld-
konan
Gurli
Lindén
segir frá

Sprengjumar falla ennþá
í draumum mínum
eftir ástinni. sem ég hafði lesið
um og séð og heyrt að væri það
æðsta á jörðinni. Ég man að við
dönsuðum tangó.
En mig langaði ennþá til að
verða tiskuhönnuður. Svo dag
einn tók ég rútuna til Ábo. Það
var i fyrsta skipti, sem ég kom i
stórborg. Ég tók tima i sauma-
skap, ég læröi að teikna og
klippa mynstur. Skömmu
seinna ákvað ég að fara til
Stokkhólms og fara á námskeið
i fatahönnun hjá_Skandinaviska
tillskárareakademien'1 Þetta
var eins árs námskeið og var
dýrt. Ég tók peningalán i bank-
anum, og keypti mér nýja
ferðatösku og setti rauðan hatt á
höfuðið. Vinkona min hjálpaöi
mér viö hattakaupin. Ég var i
támjóum skóm með háum
hælum.
— 0 —
Þegar voriö kom fór ég aftur
til österbotten. Til bláa ljóssins,
rauðu tréhúsanna og mannsins,
sem beið min. Ég flúði i ástina.
Brúðarslör, kirkja, hvitur kjóll
og rósir. Hann byrjaði að vinna
á bensinsölu og ég geröist hús-
móðir. Eftir nokkur ár var ég
húsmóðir meö þrjú börn. Ég var
heima, passaði börnin og saum-
aði föt.
Sfðar hafa svo margir sagt
mér að sjöundi áratugurinn hafi
verið áratugur mikilla þjóö-
félagsumróta og æskubyltingar.
Ég vissi ekkert um þaö. Þau ár
voru einungis ár hversdags-
minum, til að auka skilning
minn á sjálfri mér. Þetta var
árið 1971. Ari siðar sendi ég
fyrsta handritið mitt á rit-
höfundaþing, sem saman var
komið til að dæma nýja penna.
Mér var vel tekið, og skömmu
siðar kom fyrsta ljóðabókin min
út. Hún hét ,,Att resa sig”.
Arið 1975 stofnuðum við
„Andelslaget”. Það er bókaút-
gáfa, þar sem rithöfundarnir
sjálfir gefa út bækur sinar. Hug-
myndin bak viö bókaútgáfuna
varö til af mörgum ástæðum. 1
fyrsta lagi er erfitt fyrir rit-
höfunda, ekki sist ljóðskáld, aö
fá handrit sin á prent i Finn-
landi. Stóru forlögin iita aðeins
við þekktari höfundum, eða
pennum, sem selja. Mörg okkar
höföu staðiö á biðlistum stóru
útgáfufyrirtækjanna i mörg ár,
og voru orðin þreytt á þvi að
biða. 1 öðru lagi gátum viö sjálf
ákveðið hvað við vildum gefa út
og svo var hægt að fylgjast meö
þróun bókarinnar allt frá hug-
mynd og þangaö til hún var
pökkuð inn til útsendingar.
Þeir, sem gefa út bækur sinar
hjá „Andelslaget” verða að
sækja um inngöngu, og gerast
meölimir. Stjórn er kosin og
kemur hún saman einu sinni á
ári. A þessum stjórnarfundum
eru svo teknar ákvarðanir um
hvaða handrit eigi að gefa út i
bók. En stjórnarmeðlimir og
aörir i bókaútgáfunni hafa
einnig mikið samband við aðra
rithöfunda og eru i nánum
tengslum við alla i útgáfunni og
þá, sem hafa hug á að gefa út
bækur. Þetta er þvi rithöfundar-
kollektif, sem vinnur mikið
saman og hefur innbyrðis náin
tengsl.
Þegar bók er gefin út. ber rit-
höfundur f járhagslega ábyrgð á
bók sinni. Hann borgar prent-
unina, en fær fjárhagsstuðning
frá sérstökum prentsjóði. sem
útgáfan rekur. Allir, sem vinna
við „Andelslaget” gera það
kauplaust og af frjálsum vilja.
Bókaútgáfan hefur gengið mjög
vel hingað til. Við höfum gefið út
yfir 40 bækur mest ljóöabækur
og þær hafa allar selst vel. Við
getum lika boðið mun lægra
verð á bókum okkar en hin út-
gáfufyrirtækin. En aðalatriðið
er auðvitað að bækurnar komi
í Finnlandi er töluö finnska og
sænska. Finnskan er náttúrlega
höfuðtungan, en sænskan er
einkum töluð i suður-Finnlandi
og i österbotten. Finnlands-Svi-
arnir eru hinir gömlu yfir-
stéttarmenn Finnlands. Þó ekki
allir. Það er einnig fjöldi smá-
bænda og verkamanna, sem eru
einungis sænskmælandi. Eins
og t.d. pabbi. Hann hefur aldrei
lært orö i finnsku. Ég lærði
finnsku i skólanum en fannst
hún alltaf erfiö. Og ég skrifa á
móöurmáli minu sænskunni.
Það er dálitiö hart að hugsa til
þess, aö sænska menningin i
Finnlandi er ávallt túlkuð sem
yfirstéttarmenning. Það er
auðvitað alveg rétt að stór
hópur sænskmælandi Finna
stjórnuðu fram-
leiðslutækjunum, og þá einnig
menningarlifinu. Þetta er svona
ennþá. Stóru nöfnin meðal
sænskskrifandi Finna eru s.k.
borgaraleg skáld. En það eru
einnig stór hópur rithöfunda,
sem telst vinstrisinnaður eða er
sprottinn upp úr smábænda-
stéttinni eða verkalýðsstéttinni.
Þau nöfn ber hins vegar miklu
minna á góma, af þvi stóru for-
lögin hafa ekki áhuga á þeim.
Þannig er þetta einnig i póli-
tikinni. P’lestir sænskmælandi
Finnar styðja Svenska Folk-
partiet. af þvi það segist berjast
fyrir hagsmunum sænska
minnihlutans i Finnlandi. Stað-
reyndin er hins vegar sú, að SF
berst fyrir hagsmunum hinna
sænskmælandi yfirstéttar i
Finnlandi. Ég man t.d. að i
þorpinu heima kusu allir SF án
þess að hika — nema einn
maður -— hann var kommúnisti.
Þegar ég fékk kosningarétt, var
ég algjörlega ómeðvituð póli-
tiskt. Ég kaus náttúrlega
Svenska Folkpartiet, af þvi þaö
gerðu allir sænskmælandi menn
i Finnlandi — hélt ég. Smám
saman, þegar ég byrjaöi að
skilja samhengi hlutanna,þegar
mér varð það ljóst að einka-
vandamál i þjóðfélaginu, tók hin
pólitiska meövitund min að
þroskast. Ég byrjaði að lesa, ég
byrjaði að afla mér heimilda, ég
byrjaði að skilja. En það er nú
Það er ekki hægt að segja að
égyrki pólitisk ljóð. Ég reyni að
snerta það persónulega i
umhverfinu. En bendir þú á
vandamál fólks, bendir
þú á pólitisk vandamái. Hins
vegar leiðast mér pólitiskar
upphrópanir i ljóðum. Ég reyni
heldur að leita orsaka. Svo
verður maður að skrifa um það
sem maður þekkir. Þess vegna
skrifa ég mikiðum sjálfa mig og
reynslu mina af tilverunni.
Ég hef fengist talsvert við að
skrifa prósa - gaf meðal annars
út bók, sem heitir „Bli till”, sem
er eins konar ljóðræn sjálfsævi-
saga min i stuttu formi. Aftur-
ámóti likar mér ekki skáldsögu-
formið. Það speglar ekki það,
sem mig langar til að segja.
Það, sem mér finnst mest
spennandi er að finna eigið
form, sem á við eigin tjáningu.
Ég vil koma tilfinningunni fljótt
til skila og á knöppu formi.
Þetta er sennilega vegna þess,
að við erum undir áhrifum
tiðarandans. Hraðinn er orðinn
svo mikill i þjóðfélaginu.
Viö getum heldur ekki lokað -
okkur af lengur. Það er ógern-
ingur að búa á Islandi eða i
Finnlandi og láta eins og maður
taki ekki eftir umheiminum.
Jörðin er oröin ein. Alheims-
vandamálin snerta okkur öll. Og
það er einmitt þetta, sem ég vil
tjá i ljóði. Alheimurinn út frá
eigin reynslu. út frá eigin
angist. Tjái maður ekki sýnir
sinar — þá deyr maður.