Þjóðviljinn - 17.12.1978, Blaðsíða 6

Þjóðviljinn - 17.12.1978, Blaðsíða 6
6 SIÐA — ÞJÓÐVILJINN Sunnudagur 17. desember 1978 Ólafur Ragnar Grímsson: STJÓRNMÁL Á SUNNUDEGI Hver mótar stefnuna Fyrirtækin eða fulltrúar fólksins? Samgöngukerfiö er grund- vallarþáttur í nútimaþjóðfélagi. Forræðiö yfir samgöngutækjun- um er einn af hornsteinum sjálf- stæöis þjóöar. Eyþjóö sem er fjarri þeim sem hún kýs helst aö hafa samskipti viö, — okkar til- felli frændþjóöum okkar á Noröurlöndum og öörum þjóöum I Evrópu — og býr þar aö auki viö landkosti, sem gera byggöina strjálbýla, slik þjóö veröur aö hyggja vel aö skipulagi sam- gangna og rekstTifyrirtækja á þvi sviði. 1 sérhverju nútimasam- félagi móta samgöngurnar á af- gerandi hátt félagsleg samskipti ibúanna, þróunarmöguleika at- vinnuvega, tengsl milli byggöar- laga og þjóöarinnar viö umheim- inn. Samgöngurnar eru rikur þáttur i almennri hagsæld: i reynd meðal mikilvægustu for- sendna raunverulegs sjálfstæöis. A okkar timum eru möguleikar til feröalaga og flutninga, bæöi innanlands og til og frá útlöndum, taldir til almennra lýöréttinda. Fargjalda- og farmgjaldaákvarö- anir hafa afgerandi áhrif á þaö, hvort og þá hvernig almenningur getur notiö slikra réttinda. Þjóö- hagsleg velferö, almenn lýörétt- indi, vaxtarmöguleikar atvinnu- vega og varöveisla sjálfstæöis eru þvi meöal þeirra markmiöa, sem eiga aö móta samgöngukerfi þjóöar. Mikilvægi þeirra eykst enn frekar þegar eyþjóö eins og Islendingar á i hlut. Meöal ná- grannaþjóöa okkar i Evrópu er samgöngukerfiö taliö slikur grundvallarþáttur i allri gerö þjóöfélagsins, aö fulltrúum al- mannavaldsins eru skpöuö marg- vfsleg tækifæri til aö hafa eftirlit meö starfsemi mikilvægustu fyrirtækjanna á þessu sviöi. Nauðsyn upplýsinga I flestum þessara landa hefur forræöi kjörinna fulltrúa þjóöar- innar yfir mikilvægustu greinum samgöngukerfisins veriö tryggt á þann hátt, aö opinberir aöilar hafa ýmist aö öllu leyti eöa á af- gerandi hátt veriö eignaraöilar aö mikilvægustu samgöngufyrir- tækjunum. Þannig er leitast viö aö tryggja, aö samgöngukerfiö þjóni hverju sinni almennum þjóöhagssjónarmiöum og.vel- feröarsjónarmiöum fólksins i landinu. Hér á landi hefur hins vegar oröiö sú þróun, aö öflugustu fyrirtækin i samgöngukerfi þjóöarinnar eru einkafyrirtæki og hefur mikilvægi þessará fyrir- tækja aukist til muna á allra siö- ustu árum. Eimskipafélag fslands h.f. og Flugleiöir h.f. hafa náö afgerandi aöstööu i samgöngum til og frá landinu og einnig innanlands. Innbyröis tengsl þessara fyrir- tækja hafa oröiö margbrotnari. Þau hafa teygt starfsemi sina inn á ný sviö, oröiö eignaraöilar i fjölmörgum innlendum og erlendum hlutafélögum. í reynd er hér um margslungna fyrir- tækjasamsteypu aö ræöa, sem er oröin drottnunaraöili i öllu sam- göngukerfi þjóöarinnar og fer meö raunverulegt einokunarvald gagnvart ýmsum mikilvægustu greinum þess. Þaö er þvi nauösynlegt, aö kjörnir fulltrúar þjóðarinnar skapi sér aöstööu til þess aö gera Itar- lega úttekt á starfsemi fyrirtækj- anna. Þótt opinberir aöilar hafi meö tilnefningu einstakra full- trúa haft formlega möguleika á aö fylgjast meö starfsemi fyrir- tækjanna, þá sýnir reynslan, aö störf slikra fulltrúa eru ekki þess aðlis, aö þau feli i sér Itarlegt eftirlit eöa reglubundna úttekt á starfsemi fyrirtækjanna, enda viökomandi einstaklingum á eng- an hátt sköpuö starfsaöstaöa til sliks. I ljósi þessa fyrirkomulags og meö sérstöku tilliti til siauk- inna umsvifa fyrirtækjanna um- legra nýrra upplýsinga, sem uöum jafnvel á siöustu vikum og dögum, um fjárfestingar og far- gjalda- og farmgjaldaákvaröanir þessara fyrirtækja er nauösyn- legt, aö Alþingi afli sér af eigin rammleik þeirra upplýsinga, sem nauösynlegar eru til þess aö meta, aö hve miklu leyti núver- andi stefna og rekstur fyrirtækj- anna þjónar þeim almennu mark- miðum, sem eiga aö móta sam- Fyrirtæki af þessari stærðargráöu geta aldrei veriö hafin yfir gagnrýna athugun. umheiminn og á milli landshluta — I reynd þær tryggingar, sem nútima þjóö veröur ávallt aö hafa fyrir sjálfstæöi sinu — þá er nauö- synlegt, aö Alþingi taki rekstur fjárfestingar og fargjalda- og farmgjaldastefnu slikra fyrir- Meta þarf aö hve miklu leyti eignarform, rekstrarfyrirkomulag, fjór- festingar og fargjalda- og farmgjaldastefna Flugleiöa og Eimskipafé- lagsins brjóta I bága viö þau grundvallarmarkmiö sem samgöngukerfi þjóöarinnar ber aö þjóna. göngukerfi þjóöarinnar. Hér er um svo rikan þátt i þróun þjóöar- búsins að ræöa, svo mikilvægt at- riöi i almennri velsæld i landinu, bæöi hvaö snertir vöruverö og kostnaö viö feröalög einstaklinga og hópa og flutninga á vörum og tækjum til og frá landinu, aö vilji Alþingi á annaö borö gera sig gildandi I stefnumótun á þeim sviöum, sem hafa veruleg áhrif á þróun islensks þjóöfélags, þá er ekki vansalaust, aö þetta sviö veröi látiö liggja utangarös. Þegar fyrirtæki öölast raunverulega einokunar- eöa markaösdrottnunaraðstööu á sviöi, sem snertir á afgerandi hátt lifskjör almennings i land- inu, möguleika fólks til ferðalaga og kostnaö viö þau, þróunarskil- yröi atvinnuvega, bæöi á sviöi framleiöslu til innlendra nota og útflutnings, snertir öryggi þjóöarinnar á sviöi samskipta viö tækja til ýtarlegrar athugunar. Slik rannsókn er sérstaklega nauösynleg nú vegna margvis- legrar gagnrýni, sem komiö hefur fram á rekstur umræddra fyrir- tækja. Sú gagnrýni felur I sér ásakanir um, aö núgildandi farm- gjöld og fargjöld valdi þjóöarbúinu og öllum almenningi i landinu árlega auknum kostnaði i milljaröavis, enn fremur aö rikjandi fjárfestingarstefna skapi þjóöínní margvislega óhag- kvæmni og jafnvel hættur á næstu árúm auk óþarfa gjaldeyrieyöslu. Ahættuspil með flugflota Þaö er vissulega rétt, sem fram hefur komiö I umræöum um málefni flugleiöa og Eimskipa- félagsins aö á undanförnum árum og áratugum hafa þessi fyrirtæki stundaö margvislega þjóöþrifa- starfsemi i þágu samgangna íslands viö umheiminn. Þótt saga fyrirtækjanna geymi glæst dæmi um árangur starfseminnar, þá er sú saga ein sér ekki nægileg ástæöa til aö neita þvi, aö málefni fyrirtækjanna séu nú tekin til gaumgæfilegrar skoöunar. A allra siöustu árum hafa oröiö slikar breytingar I samgöngu- kerfi nágrannalanda að þær ásamt hinni nýju samkeppnisaö- stööu, sem komin er upp I Atlantshafsfluginu, knýja islensk stjórnvöld til aö meta á vlðsýnan og ýtarlegan hátt hvers konar samgöngukerfi sé æskilegast, aö þjóöin byggi á i framtiöinni. Flugleiöir, sem nú eru einráöar i millilandaflugi tslendinga og hafa afgerandi stöðu i öllu inn- anlandsflugi, eru nú þátttakandi i nýrri og gifurlega haröri áhættu- samri samkeppni um flug á Bandarikjamarkaðnum. Hinar nýju aöstæöur á þeim markaöi skapa þvi gifurlegar hættur fyrir rekstrargrundvöll og jafnari eignarhald yfir flugflota lands- manna. Allt flugkerfi Islendinga hefur i reynd veriö lagt undir þaö samkeppnisspil. Tapi Flugleiöir samkeppninni viö þau risafélög, sem nú bjóöa hliöstæö fargjöld, þá kemur tapiö fyrst og fremst niöur á islenskum almenningi. Hér er þvi djarft spilaö um miklar eignir, mikla fjármuni, mikil örlög. Ohagkvæm skipakaup Hin mikla fjárfesting Eimskipafélagsins á siöustu 4 ár- um einkum kaup á 13 farmskip- um, sem öll eru sömu geröar, vekur spurningar um, hvort hér hafi ekki i reynd verið fjárfest á rangan hátt miöað við þær nýjungar, sem hafa verið aö gerast I farmflutníngum og þær tegundir skipa, sem nú eru al- mennt taldar hagkvæmar. Hvort afleiöingin kunni aö veröa sú, aö of skyndileg og of einhæf f járfest- ing I hinum nýja flota Eimskipa- félagsins muni siöan krefjast hárra farmgjalda, fyrst og fremst milli Evrópu og Islands. Sú haröa áhættusamkeppni sem Flugleiöirheyja nú á Bandarikja- markaönum og sem meginfjár- festing félagsins miöast fyrst og fremst viö og hin miklu skipa- kaup, sem Eimskipafélagið hefur staðið aö á siöustu 4 árum er hvort tveggja þess eðlis meö tilliti til drottnunar þessara fyrirtækja i islensku samgöngukerfi, aö þaö veröur i reynd þjóöin, almenn- ingur i landinu, sem borgar brúsann, sem blæöir fyrir tapaö spil og ranga fjárfestingu. Slik hætta skapar kjörnum fulltrúum þjóöarinnar þá skyldu aö ganga úr skugga um, aö þau fyrirtæki, sem þjóöin hefur veitt slika drottnunaraöstööu i sam- göngukerfi landsins, ræki skyldur sinar á réttan hátt. Fyrirtæki af slikri stæröargráöu geta aldrei veriö hafin yfir gagnrýna athug- un. 1 raun og veru er þaö þvi skylda almannavaldsins i landinu aö framfylgja fyrir opnum tjöld- um reglubundnum og ýtarlegum athugunum á allri starfsemi, verölagsákvör öunum sem og fjái festingarstefnu slikra fyrirtækja, fyrirtækja, sem hafa á afgerandi hátt áhrif á þróun atvinnuvega og almenna farsæld I landinu. Samræmd samgöngustefna Skipulag og rekstur veiga- mestu þáttanna i samgöngukerfi þjóöar hafa á siöari áratugum i samræmi biö breytta þjóöfélags- og atvinnuhætti oröið æ mikil- vægara verkefni. I nágranna- löndum okkar hafa verið geröar margvislegar tilraunir til aö finna rekstri helstu samgöngu- fyrirtækjanna sem hagkvæmast form. Samræmd stefnumótun i samgöngum á landi, á sjó og i lofti er þvi einnig hér viöamikiö og knýjandi verkefni. Þrátt fyrir fjölmargar ábendingar um nauö- syn slikar samræmdrar stefnu- mótunar i samgöngumálum á undanförnum árum hefur enn ekki verið hafist handa I þvi efni. Mikilvægur áfangi i slikri stefnumótun er aö meta aö hve miklu leyti eignarform, rekstrar- fyrirkomulag, fjárfestingar og fargjalda- og framgjaldastefna Flugleiöa og Eimskipafélagsins brjóti i bága við þau grundvallar- markmiö, sem samgöngukerfi þjóðarinnar ber aö þjóna. Þessi markmiö eru: I fyrsta lagi að öryggi þjóöarinnar á sviöi samgangna viö umheiminn sé ekki i höndum einokunaraöila, sem fyrst og fremst starfa á grundveili þröngra gróöasjónarmiöa. í ööru lagi aö ódýrastar flug- samgöngur séu jafnan viö þær þjóöir, sem Islendingum eru skyldastar og almenningur vill hafa vfötækust samskipti viö, hvaö snertir menningu, félagslegt starf og persónuleg erindi. 1 þriöja lagi aö skipulag flug- samgangna innanlands þjóni fyrst og fremst þeim tilgangi aö tengja saman á fjölþættan hátt hina einstöku landshluta og efla samgöngur innan þeirra. I fjóröa lagi, aö kostnaöur viö flutninga á vörum til landsins og innanlands veröi i algeru lágmarki og þannig stuölaö aö lækkun á vöruveröi. Þessi grundvallarmarkmiö hljóta aö setja meginsvip á samræmda stefnu i samgöngu- málum þjóöarinnar, en þá stefnu ber Alþingí aö hafa forgöngu um aö veröi mótuö.

x

Þjóðviljinn

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Þjóðviljinn
https://timarit.is/publication/257

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.