Þjóðviljinn - 17.12.1978, Blaðsíða 8

8 StÐA — ÞJÓÐVILJINN Sunnudagur 17. áesember 1978
Þú skalt styðjast við stráin
Arni Bergmann
skrifar um
' bókmenntir
Ólafur Jóhann Sigurösson.
Virki og vötn.
Mál og menning 1978.
í kvæöi sem heitir Hugleiöingar
sveitamanns er tyst efesemdum
um möguleika á aö brjóta fyrir-
bæri lifsins til mergjar, skilja
þaö lögmál sem leynist aö baki
„angandi krónum, aldurmildu
brosi, vængjuöu ævintýri, i
augnaráöi drengs” eins og þar
stendur. Ljóöinu lýkur svo á þess-
um llnum:
En veðriö er fagurt
f vorbjartri andrá,
þrátt fyrir þekkingarleysíö.
1 ööru ljóöi sem heitir Úr virki
erbyrjaö á lýsinguá uggvænlegri
tfö, eitursalar eru á stjái, nátt-
myrkur er bruggaö, hraögengar
vélar fara meö fals og lygar,
morövopn er hvatt og þá er spurt:
hvaö áttu tái varnar
hvaö áthi til sóknar
annaö en blóm
annaö en minning
um morgun Ijósan
f döggvotu laufi
og draum þinn um lif?
Þessi tvö kvæöi gefa drjtigar
upplýsingar um bók ólafs Jó-
hanns, þau stef sem hann þreytist
ekki á aö vinna úr. Mörkuö efa er
mannsins leit og hér er margt aö
ugga, gæti veriö upphaf þessara
stef ja. Og siöan er aö þvl spurt
hvar hægt sé aö finna „virki”, at-
hvarf, vörn, skýU. Og eins og seg-
ir f þessum tveim kvæöum og
mörgum fleiri sem ólafur Jóhann
hefur áöur ort, þá svarar hann
fyrstog fremst meö þvi aö visa til
hinnar auömjúku, innilegu, skil-
málalausu samkenndar meö
náttUrunni. Sd náttúra er ekki þaö
sem menn sjá af tindi Heklu hám.
Veröir þú dapur, segir á einum
staö þá er þetta til ráöa:
þreifa skaltu á kletti
þukia skaltu á mold.
Þegar haldiö er „Úr fööur-
garöi” fylgir snáöa þaö heilræöi,
aöhann skuli „styöjast viö stráin
þau arna, þegar sterkviörin æöa
um lönd”. 1 kvæöinu „Barn” seg-
ir:
Þér skýla strá. Þér skýla
óráönir draumar.
Skilmálalaus og máttug er
þeirra vernd.
Þvi möguleg samfylgd er ekki
aöeins mold, strá og steinar.
Draumar mannsins eru meö i för-
inni, minningar hans, þaö sem
hann vinnur sér úr tfmanum. Frá
þeim auöi segir m.a. i prýöiiegu
kvæöi þar sem sagöur er drjúgur
kafli úr jarösögu, kafli sem býr Hi
stein sem er þaö gersemi aö bera
„óendanleikans svip”. Og þess aö
aukier lýst voninni um ljóöiö sem
bjargvætt og sigur yfir ttmans
nauöi. Stundum er sú von sett
fram i spurnartón: „heldur þú
jafnvel aö orö þta, ymur eg virki,
einhverjum fái bjargað og rætur
hans styrki?” segir i ööru kvæöi
ágætu sem heitir Spurnir. En i
upphafskvæöi bókarinnar er þvi
reyndar lýst beinltais yfir aö titr-
andi ómar þess ljóös sem „mig
dreymdi foiðum” sé sá stuöning-
ur sem hafa má „til þess aö lifa”.
Og I vfsu i minningu Guömundar
Böövarssonar er skáldbróöirinn
heiöasvanur sem hefur dregiö
hvitan silfurþráö
f svarta voö lævisrar nætur.
Prakkaraskapur Svía
og Hrafnkelssaga
Per Olof Sundman,
Sagan af Sámi,
Eirikur Hreinn Finnbogason
þýddi.
Almenna bókafélagiö 1978
Þjóöræknum íslendingum hef-
ur oröiö heitt f hamsi af minna til-
efni. Rithöfundur, sænskur drjóli
i þokkabót, tekur upp á þvi aö láta
Hrafnkels sögu Freysgoöa gerast
upp á nýtt á Islandi i dag. Hrafn-
kell er stórbóndi og kapitalisti
sem hefur reist aö Aöalbóli mikiö
pláss meðylrækt, svlnarækt, vot-
heysgerö, súgþurrkun, hagfræöi
og dráttarvélum — auk þess sem
hann heldur veislur til heiöurs
hreöjamiklum Freyogbannar aö
hesti sé riöiö. Hann framleiöir
osta úr geita- og ærmjólk — til
þess aö selja fyrir skattsvikinn
gjaldeyri! Einar Þorbjarnarson
kemur i vist til Hrafnkels á
amrískum jeppa og i gallabuxum
— en hann er höggvinn meö öxi og
um vig hans er f jallaö á alþingi á
Þingvöllum og þar ná ekki mál
fram aö ganga nema með rikra
manna tilstyrk. Þessa blöndu hef-
ur Per Olof Sundman búiö til og
sem fyrr segir: af minna tilefni
hafa menn sest upp á Freyfaxa
samtiöarinnar, ftagvél ánhverja,
ogbrunaö austur 1 Sviþjóö oglátiö
hendur skipta.
Nema menn sætti sig heldur viö
þaö, aö þaö er reyndar hægt aö
hafa drjúgtgamanafþessaribók.
Per Olof Sundman er kænn höf-
undur. Hann leggur sig til dæmis
eftir stuttum tilsvörum sem eiga
aö segja margt og fylgja djúpir
undirtónar, ekkasog örlagadisa,
og þetta tekst bara furöu vel.
Blanda fortiöar og nútiöar er full
meö skemmtilegar uppákomur.
Þaö sem helst getur truflaö is-
lenska lesendur er þó þaö, aö Per
Olof lætur sér ekki nægja aö leika
sér meö tvö sviö — tima Hrafn-
kelssöguog nútimann. Hann hell-
ir úr mörgum flöskum i blöndu
sina. Þegar Sámur og hans menn
hafa tekiö Hrafnkel höndum er
stiginn Færeyingadans timunum
saman I fagnaöarskyni. A alþingi
og vi"öar eru suörænar grisaveisl-
ur haldnar meö miklum tilþrif-
um. Þegar Hrafnkell undir lok
sögunnar ræöst á Eyvind bróöur
Sáms þá draga menn upp byssur
og fara i kábojleik úr vestramynd
uppi á heiöum Austurlands. Auk
þess stækkar Per Olof Sundman
alla hluti til aö gera lfnur og and-
stæöur skarpari. Aöalból Hrafn-
kels er stórbýli ef þvi tagi sem
aldrei hefur verið til á tslandi,
meira aö segja náttúran er ýkt:
sögupersónurnar mega eiga von á
eldgosum meö stórflóðum i daln-
um þriöja eöa fjóröa hvert ár.
Sagan gerist þvi allsstaöar og
hvergi meö nokkrum hætti. Þaö
sem ööru fremur heldur henni
saman eru ákveöin ri8c, sem eru
lifseig i allrahanda samfélögum,
rök þau sem ráöa i tafli valds,
auös, undirgefni, ótta, hentistefnu
og hefndarþorsta og hafa veriö
skáldsagnahöfundum drjúgur
foröi eins og allir vita.
Sjálfur gangur sögunnar er
raunar furöulikur fyrirmyndinni.
Mestar eru breytingarnar fram-
an til. Einar er ekki aöeins sekur
um aö hafa riðiö Freyfaxa, hann
hefur sofiöbæöi hjá konu Hrafn-
kels og frillu hans. Þessi viöbót
rennir fleiri stoöum undir vigiö og
gerir þaö sennilegra: Einar hefur
ekki aöeins rofiö bannhelgi
eignarréttarins, hann hefur ruöst
inn á kyn feröislegt v aldsviöhöfö-
ingjans. Raunar erþaö svo, aö
framlag höfundar til sögunnar,
fyrir utan þann starfa sem fer i aö
blanda saman tfmaskeiöum og
semja laxdælusvör, er einkum
fólgiö i nokkrum freudiskum
áherslum á frjósemi, kyngetu,
karlmennsku í ýmsum hefö-
bundnum myndum.
En til hvers er verið aö þessu?
Þaö er ekki gott aö segja.
Kannski liggur beinast viö aö
taka þessa skrýtnu skáldsögu
sem „kúnststykki”, sem leik gáf-
aös höfundar aö ákveöinni sagna-
hefö, aö kunnáttu sinni og mögu-
leikum. tslendingar geta haft
lúmskt gaman af, hver eftir stani
illkvittni, fordómum eöa kristi-
legu umburöarlyndi. En hitt væri
svo gaman aö vita, hvaö sá les-
andi hugsar (til dæmis sænskur)
sem aldrei hefur lesiö Hrafnkels
leigumiíilun
ÓkeypiS ráðgjöf fyrir alla leigjendur.
Meðlimir fá fyrirgreiðslu leigumiðlunar
Leigjendasamtakanna, sem opin er alla
virka daga kl. 1—5 e.h. Árgjald kr. 5000.-
Leigjendasamtökin
Bókhlöðustíg 7, Rvk sími 27609
rábgjöf
Jóhann mörg þau kvæöi sem hver
maður má vera stoltur af.
Lýsingin á sjálfum þeim háska
sem skáldum og öörum mönnum
er búinn er oft úr svipuðu efni og
þvisem „virkin” eruhlaöinúr, en
oftar er á þessum vettvangi visaö
til fyrirbæra beint úr samthnan-
um. Og þá kemur í ljós, eins og
stundum áöur, hve gjörsamlega
andsnúin skáldinu sú þróun er
sem kennd er viö borg og tækni.
Söngur vélanna er „drýldinn”,
„grammófónsins glamurfúrstar”
glepja iyrir börnum, „málmsins
glamur, Ö6kran ogeggjan dólga”
hefursviptiönvæöingardal töfrum
staum. 1 ljóöínu „Úr kjörbúö” er
litag upptalning á þvi hvaö borg-
arllf og afköst bjóöa mönnum af
varningi, sá listi er um leiö
áminning um aö allsnægtum
þessum fylgir tómleiki mikill og
ófullnægja. Lýsingin á þvi, hvern-
ig menn spilla eigin lifi og um-
hverfi og lífriki öllu er ailmikill
þóttur bókarinnar, en 1 þeim eta-
um eru skáldinu nokkuð mislagö-
ar hendur. Skáldskaparúrræöi
Olafs eru full einhæf, i kjörbúðar-
kvæöinu dugir upptatatagta ekki
M1 aö skapa þann óhugnaö sem
liklega er aö stefat, en i kvæöi
eins og „Dalur syöra” og áöur
var getiö veröur einmitt „skáld-
skaparmál eiliföarinnar” til aö
deyfa þau vopn sem skáldiö vill
brúka:
Hafa Draupnis þrælar dulbúist
til þess aö geta
darkaö á þessum staö og kýlt
sinar pyngjur?
Majakovski hinn rússneski
spuröi hvortaörir gætu leikiö þaö
eftir sér aö spila næturljóö á
flautu niöurfallsplpna. Slik viö-
leitnitil aö br jóta veruleik borgar
og annarra nýlegra mannaverka
undir ok listarinnar og vinna
hann á sitt band aö nokkru teyti er
mjög fjarri skáldskap ólafs Jó-
hanns. Honum er lágreistur
burstabær athvarf sem fyrr; hvaö
er oröið um
lágreistan bæ meö logandi
týruf glugga
landinu samgróinn, sterkari
öllum veörum,
— er hann brotinn, hruninn,
horfinn um eilffö i myrkur?
spyr hann meösárum söknuöi og
mun ekki leita fanga og sfyrks á
öörum slóöum. Hiö jákvæöa er I
eilifri náttúru, skáldskap ofar
duttlungum — og i þvi mannlífi
sem var. Þessi skáldskapar- og
lifsafstaöa þrengir svigrúm ólafs
Jóhanns meir en viö heföum
kannski kosiö — en ekki skal
„hiröa um þaö sem aö ekki fæst”
segir i þjóösögunni,heldurmeta að
veröleikum þaö sem framer reitt.
A.B,
Frá
F jölbrautaskólanum
í Breiðholti
Núverandi nemendur skólans fá einkunnir
sinar fyrir haustönn afhentar i stofnun-
inni þriðjudaginn 19. desember kl. 10 —
10.30. Sýning verður á prófúrlausnum
nemenda kl. 10.30 til 12. Lokaval fyrir vor-
önn fer fram sama dag og hefst kl. 13.30.
Allir þeir er ætla sér að stunda nám i Fjöl-
brautaskólanum i Breiðholti á vorönn 1979
þurfa að mæta á lokavali. Bæði nýnemar
og eldri nemendur. Þeir sem ekki geta
mætt sjálfir, verða að senda einhvern
fyrir sig að velja, að öðrum kosti eiga þeir
á hættu að verða ekki taldir nemendur á
vorönn og fá ekki stundatöflu.
Skólameistari
Ólafur Jóhann SigurAason
Ljóö ólafs Jóhanns eru vönduö
og smekkvisi hans éottar næsta
sjaldan. Hann hefur traust vald á
skáldskaparmáli sem fer best á
aö kenna viö eiliföina, þaö styðst
viö þá hluti sem sist eru háöir
duttlungum timans: geigur,
birta, draumur, lind, ómur,
steinn, strá, rætur. Afrekhans er
aö geta jafnoft og raun ber vitni
kveðiö niður hættur sem eru sam-
fara jafn þaulunnum efniviö. Þaö
tekst aö sönnu ekki alltaf. 1 þess-
ari bók eruýmis kvæöi smáleg og
eins og endurómur af öörum betri
i næstu grennd. En einmitt i ei-
liföarspurningum um ljóö, draum
og athvarf á jöröu smiöar ólafur
sögu Freysgoöa né heldur aörar
tslendingasögur.
Þýöing Eiriks Hreins Finn-
bogasonar kemur vel fyrir sjónir.
AB