Þjóðviljinn - 04.03.1979, Blaðsíða 7

Sunnudagur 4. mars 1979 ÞJÓÐVILJINN — SIÐA 7
Skúli Magnússon, sem
var fjögur ár við nám í
Kína, segir í grein sem
hann skrifar í Tímann á
sunnudaginn var, að flest
af skrifum „sér-
fræðinga/A um kínversk
málefni, sem birtast í
blöðum hér um slóðir sé
bull og vitleysa. Enda
skilji þessir menn hvorki
kínverska tungu né
þjóðarsál.
Fjarlægðin gerir
fjöllin blá
Vafalaust er margt til i þessu:
úr fjarska draga menn gjarnan
ályktanir af. tiöindum út frá for-
sendum, sem ekki fá staöist á
sjálfum vettvangi atburöa. En
aö þvi er Kina varöar er
mönnum nokkur vorkunn. Þeir
sem reyna aö átta sig á
óvæntum uppákomum i þróun
Kina eiga ekki á ööru völ en aö
þreifa sig áfram eftir blaöa-
mannabókum og yfirlits-
greinum úr hinum þekktari
pólitiskum vikuritum Vestur-
landa. Menn þurfa aö reyna aö
fá heila brú i gloppóttar og
þverstæöukenndar frásagnir,
sem um tima voru mjög
mengaöar af menningarbylt-
ingarrómantik. Þeir textar,
sem koma frá Kinverjum
sjálfum hafa veriö og eru
gagnslausir, nema menn hafi
forsendur Skúla til aö lesa þá.
Reyndar hefur Skúli sjálfur eöa
aörir Kinamenn islenskir ekki
veriö sérlega hjálpsamir i
þessum efnum.
Fyrir svosem tveim árum tók
ég saman greinarkorn um Kina
I Timarit Máls og Menningar:
þaö byggöi aö verulegu leyti á
þrem bókum erlendra gesta,
sem allir voru heldur jákvæöir I
garö menningarbyltingarinnar
svonefndu. Þar var reynt aö
taka lýsingar þessara gesta,
tveggja sænskra og eins banda-
risks, meö nokkrum fyrirvara
— og þá byggt á þeirri reynslu
sem áöur er fengin af hættum
„sendinefndakerfisins” svo-
Erfiðleikar á að vita hið rétta
Fréttamat sem gefur falska mynd
Fréttaskýringar eru stjórnmálabarátta
;;;; • ......
^•síafetS aE-'fi-ttífa
SHUTDOWp
■ britaiiE

RAIL CHao<
BATTIE típ bRITAÍJ-'
J^'jSHgh I
— *u
sm
RAIL
Fyrirsagnir lir breskum blööum um verkfallstiðir: Hver dagur drepur okkur. öngþveiti á járnbraut-
unum. Berjumst saman viö þetta böi segir Maggie Thatcher. Verkfallsvöröur drepinn. Eiginkonurnar
fara út á götuna aö selja sig. Engin von segir Buckton. Vaid verklýösfélaganna er aö æfa Bretiand segir
Sir Keith Joseph... (Kápusiöa úr New Statesman).
HVAÐ ER FRETT?
nefnda og takmörkunum sem
starfi erlendra fréttaritara 1
landi eins og Kina eru sett. Enn
gagnrýnni heföi þessi skoöun
veriö, heföi ég þá þegar haft
milli handa mikinn greinabálk
eftir belgiskan Kinafræöing,
langlæröan I máli og menningu
Kina, sem Simon Ley heitir:
hann kann frá mörgu herfilegú
aö segja af þvi hve grátt
menningarbyltingin lék
menningu Kina. Mér hefur veriö
sagt aö Simon Ley sé dulnefni
manns, sem vill komast hjá þvi
aö veröa meinaöur aögangur aö
Kina um alla framtlö.
Margar gildrur
Kinamál eru nokkuö gott
dæmi um vanda fréttamanna. '
Þar er vandinn fólginn I þvi, aö
upplýsingar eru af skornum
skammti og skilningur á bak-
sviöi atburöanna enn tor-
fengnari. Viö þurfum reyndar
ekki aö fara svo langt. Þaö
getur veriö mikil raun aö lesa
vangaveltur skyndigesta t.a.m.
um rússneska þjóöarsál eöa þá
islenskt menningarlif. Einna
lævislegust er þó sú fölsun á
gangi mála i heiminum sem
felst blátt áfram i heföbundnu
fréttamati. 1 þvi hvaö er talin
frétt af þeim risafyrirtækjum
fjórum, sem ráöa lygilega
miklu um upplýsingamiðlun I
heiminum.
Fyrir nokkru fóru fram á
vegum UNESCO, menningar-
stofnunar Sameinuöu þjóöanna,
miklar umræöur um ásigkomu-
lag fréttamiölunar. I þvi sam-
bandi voru nefndar margar
tölur um það, aö fjórar frétta-
stofur, tvær bandariskar, ein
bresk og ein frönsk, réöu I reynd
yfir mestöllum fréttaflutningi.
Mörg dæmi voru tilfærö um þaö,
hve fréttir eru litaöar, enda þótt
þær liti sakleysislega út. Eitt.
algengt dæmi er þaö, aö hækk-
anir á hráefnum frá einhverjum
löndum þriöja heimsins eru
umsvifalaust skiröar „ógnun
viö efnahagslif Vesturveld-
anna” — en þeim mun minna
tilfært af staöreyndum eöa
ummælum, sem útskýra sjónar-
miö og þarfir seljenda. Þaö var
meöal annars rætt um pólitiska
einkunnagjöf, sem til dæmis
kemur fram i þvi, aö allir þeir
leiötogar sem viröa hagsmuni
Vesturveldanna eru sjálfkrafa
taldir „hófsamir” eöa „raun-
sæir”, meöan þeir sem ekki
halda sig á mottunni eru „öfga-
menn”, „ævintýramenn” eöa
eitthvaö þessháttar.
Stórslys og apaspil
Og þaö var lika kvartaö yfir
þvi aö fréttarisarnir fjórir teldu
ekkert fréttnæmt frá þriöja
heiminum annaö en stórslys,
valdarán, blóösúthellingar eöa
þá apaspil. Einn Afrikumaöur
haföi reiknaö þaö út, aö vest-
rænir fjölmiölar heföu meira
sagt ogskrifað um fiflaganginn
I kringum krýningu Bokassa
keisara I Miö-Afriku, en þeir
heföu birt um öll Afrikulönd
Sunnudagspistill
samanlögö um nokkurra ára
skeiö. Hvaö þá, aö nokkru sinni
kæmist þaö á blaö, sem menn
kynnu aö gera af viti i Afriku.
Þessi gagnrýni er vitaskuld
ekki nema réttmæt. Þaö sem
verra er: þvi fer fjarri aö hún
eigi aðeins viö um Afriku. Lika
innan Evrópu gefa þær fréttir
sem áberandi veröa aöeins
mjög gloppótta mynd. Slys og
náttúruhamfarir eru ofarlega á
blaöi — og áhuginn fer þá mjög
eftir fjarlægöum. Gömul skrýtla
frá blaöagötunni Fleet Street I
London segir: „Einn dauöur
Breti er frétt, tiu Fransmenn,
hundraö Grikkir, þúsund Ind-
verjar. I Chile kemur aldrei
neitt fyrir.” Þá er persónu-
dýrkun firnaleg i heimi fjöl-
miöla: pólitiskir höföingjar eins
og Carter, Brésjnéf, Deng
Xiaoping og fleiri eru ekki
aöeins I fréttum þegar þeir hafa
sagt eitthvaö eöa gert, heldur
eru vangaveltur um aö þeir
muni hittast og ræöast viö „um
sambúö austurs og vesturs” eöa
eitthvaö þessháttar, mjög fyrir-
feröarmikill þáttur i frétta-
þulum. Og furöu fáir kvarta yfir
þvi aö hér er eiginlega um and-
fréttir aö ræöa: þaö hefur
ekkert gerst. Og af þvi aö
minnst var á Bokassa keisara:
kóngafólk Evrópu reynist lygi-
lega lifseigt fréttaefni, enn I dag
nær trúlofun I konungsfjöl-
skyldu undir sig margfalt meira
plássi en til aö mynda tiöindi af
miljónum farandverkamanna.
Skal þvl þó ekki gleymt, aö hin
skárri blöö koma margfalt
betur út úr samanburöi af þessu
tagi en sú gula pressa svo-
nefnda, sem mestrar velgengni
nýtur á markaði.
Penpiuháttur
og hagsmunir
Nú er óþarft aö falla I gryfjur
penpiuháttar, þaö má vel segja
sem svo, aö „striö og skips-
tapar” hafi verið miklar fréttir
hjá mannfólkinu löngu áöur en
prentlist var upp fundin, og
ekkert geri til, þótt sagöar séu
slúðursögur af frægu fólki innan
um og saman viö annaö. Ekki
sist vegna þess, aö til eru þeir
fréttamenn og dálkahöfundar
sem geta látiö einnig kjafta-
söguna veröa sér aö tilefni til aö
koma ýmsu merkilegu á fram-
færi um samhengið I þjóölifinu.
Hitt er svo miklu verra, aö
fréttaflutningur eins og hann er
rekinn, reynist þegar á heildina
erlitiö gefa mjög litaöa mynd af
veruleikanum og i raun þjóna
ákveönum pólitiskum hags-
munum. I þeim efnum er sú
fréttastofa ekki viðsjárverö sem
er opinbert útibú frá sinni rlkis-
stjórn: menn vita hvar þeir hafa
hana. Lævlslegri miklu eru
áhrif fjölmiölarisanna og ann-
arra þeirra sem sýnast i fljótu
bragöi svo hlutlægir og óháöir.
Verkföll eru vond
Tökum dæmi af verkföllunum
i Bretlandi. Af þeim berast ein-
hverjar fréttir svo til á degi
hverjum. Þessar fréttir eru
mjög á eina lund. 1 breskpm
borgum rikir öngþveiti vegna
verkfallanna. Rusl hleöst upp á
götum. Þaö kemur til slagsmála
viö verkfallsvörslu. Verkalýös-
félögin eru aö eyðileggja fjár-
hag landsins (haft eftir ein-
hverjum frægöarmanni, sbr.
það sem fyrr segir um persónu-
dýrkun I fréttum). Pundiö er I
voöa. Verklýösfélögin hafa
eyöilagt kjarasáttmála viö vin-
samlega stjórn Verkamanna-
flokksins. Verklýösfélögin eru
óvinsæl. Og svo mættí íengi
telja.
Ekkert af þessu er beinlinis
lygi. Þaö er rusl á götum -
Lundúna. Ahrifamenn hafa látiö
l ljós fyrrgreind viöhorf til verk-
fallanna. En i langflesta fjöl-
miöla vantar þá upplýsingar,
sem skýra þaö af hverju kjara-
sáttmáli Callaghans hrynur I
rúst. Nefnum nokkur dæmi.
Hverspurði umþetta?
Þaö fólk, sem nú er sagt á
góöri leiö meö aö eyöileggja
fjárhag Bretlands er flest lág-
launafólk. Um hálf miljón
þeirra sem vinna viö sjúkrahús,
skóla og aöra opinbera þjón-
ustu, hafa heim meö sér 42 pund
eöa minna á viku, og þaö er
sannarlega ekki mikið kaup.
(Meöallaun fyrir likamlega
vinnu i landinu eru þó 90 pund).
Verkföll i Bretlandi eru hörö
m.a. vegna þess aö I ýmsum til-
vikum er veriö aö berjast fyrir
sjálfum samningsréttinum.
Fyrir ári siöan voru um 100
starfsmenn veitingahúsakeöju
einnar i London reknir úr vinnu
fyrir aö stofna deild úr verka-
lýösfélagi. Þeir eru enn aö
berjast fyrir viöurkenningu.
I annan staö gerast tlðindi
eins og þau, aö 5000 starfsmenn
stærsta tryggingafélags Bret-
lands (Prudential Assurance
Company) semja um 28%
launahækkun þegjandi og
hjóöalaust. Þaö var samkomu-
lag um aö hafa ekki hátt um
þetta i blööum, og enginn talaði
um „heimtufrekju, tillitsleysi
og ofbeldi” tryggingafræöinga
og tölvumanna — engu likara en
þeir væru önnur dýrategund og
æöri þeim bllstjórum sem lang-
flest blöö hafa lýst sem illum
bófum.
Þeim sem undrast það aö
óánægja skuli rikja meöal
bresks almennings með afleiö-
ingarnar af kjarasáttmála
Callagans skal bent á eftirfar-
andi staöreynd: A árum siöustu
ihaldsstjórnar 1971-74 minnkaði
hlutur þeirra 10% Breta sem
rikastir eru úr 63% af þjóöar-
auönum I 58%. Eftir aö Verka-
mannaflokkurinn haföi setiö tvö
ár aö völdum haföi hlutur hinna
riku batnaönokkuö aftur — þeir
voru aftur komnir i 61% af
þjóöarauðnum, og taliö er vist
aö þeir hafi bætt viö sig siöan.
Þaö er ekki nema von aö Guard-
ian Weekly fari háöslegum
oröum um þessa þróun og segi:
„Ef aö hinir riku vilja vernda og
bæta viö auö sinn á þessum
óvissu timum, þá eiga þeir aö
likindum kost á einu öruggu
ráöi: Kjósa Verkamanna-
flokkinn!!”
Nauðsyn vinstriblaða
Þessi dæmi tengd verkföllum
I Bretlandi draga mjög skýrt
fram bæöi þær gloppur sem eru
á fréttaflutningi og svo þaö,
hvernig fréttamatiö vinnur I
þágu afturhaldssjónarmiða ým-
islegra. Þau minna lika á þá
miklu nauösyn sem vinstrí-
sinnum er á þvl aö halda uppi
öflugri upplýsingastarfsemi og
fréttaskýringum til mótvægis
við þá brengluðu mynd sem
fréttarisarnir skapa. Þau minna
lika á þaö, aö verklýöshreyfing
sem héfur vanrækt aö styöja viö
bakiö á blaöakosti sem henni er
hliðhollur, hefúr um leiö skapaö
sér afleita vigtööu þegar á
reymr.
—AB
Eftir Árna Bergmann