Þjóðviljinn - 04.03.1979, Blaðsíða 10

10 SIÐA — ÞJÓÐVILJINN Sunnudagur 4. mars 1979
r
Höfundur eftirfarandi
greinar er norskur, Finn
Fuglestad að nafni. Hann
hefur lagt stund á sögu
Af ríku og dvalist þar árum
saman og stundað rann-
sóknir við háskóla. I grein-
inni lýsir hann hinu sögu-
lega baksviði sjónvarps-
þáttanna ,,Róta":
hins vegar frændi eöa enn fjar-
skyldari ættingi, sem annast upp-
eldi drengsins.
Ekkert er viö paö aö athuga i
sjálfu sér, aö Kúnta Kinte er
sagður Múhameöstrúar. Vitaö er
aö Múhameöstrú náöi snemma
itökum á þessum slóöum, en einn-
ig er vitað, aö Múhameöstrúar-
menn voru i miklum minnihluta
þarna á 18. öld. Almennt má
segja, að itök Múhameöstrúar
væru sáralftil þar sem aöal-
þrælasalan fór fram. Er þar eink-
um höfö i huga Þrælaströndin,
þ.e. þar sem nú er Ghana.Toga og
Nigeria. Senegal/Gambiusvæöiö
skipti minna máli i þrælásölunni.
Ætt og þrælahald
A þaö hefur verið bent, aö þaö
voru ekki Evrópumenn, sem
fundu upp þrælasölu á þessum
slóöum, og aö þrælasala fyrir-
fannst þarna áöur en Evrópu-
menn komu til sögunnar. Þetta er
ekki beinlinis röng, en hinsvegar
afar misvisandi, fullyrðing.
Spurningin er, hvernig menn skil-
greina hugtökin þræll og þræla-
hald. Flestir tengja oröiö þræll
viö fólk, sem vann i námum og
plantekrum i Ameriku og var al-
gjörlega réttlaust eins og bú-
fénaöur. Þess konar þrælahald,
skilgreint sem chattel-slavery
(chattel = lausafé), fyrirfannst
ekki I gömlu Afriku. Hér er á-
stæöa til aö benda á, aö skipting-
ing i frjálsa menn og þræla (sem
er grisk aö uppruna) er ekki
raunhæf i ættarsamfélögum, þar
sem menn eru háðir ættarhöfö-
ingjanum i mismunandi miklum
mæli. Aftur á móti er þaö ljóst, aö
mikil þrælasala átti sér staö i
Vestur-Afriku á þessum tima.
Fólk var tekiö höndum og selt
mansali. Þetta hljómar e.t.v.
mótsagnakennt, en skýringanna
er aö leita í þvl, aö áhrifa
ætta er aö leita i stærö
þeirra. ,Þvi fjölmennari sem
ættin var, þvi voldugri var
hún. Þess vegna var um aö gera
aö komast yfir sem mest af fólki,
einkum konur og börn, hvort sem
þaö geröist i stríöi, viö kaup, eöa
einfaldlega viö þaö aö fólk var
lokkað til aö ganga yfir I aöra ætt.
Þaö sem hins vegar skipti máli
var, aö eftir skamman eöa langan
tima var þetta fólk innlimað i ætt-
ina. Aö visu fékk þaö yfirleitt lága
þjóðfélagsstööu I nýju ættinni, en
fólkiö varö hins vegar hluti nýju
ættarinnar og naut þeirra rétt-
inda sem fylgdi þvi. 1 sögu
Vestur-Afriku finnast einnig
mörg dæmi þess, aö þrælar unnu
sig upp 1 mikilvægar stööur i
þjóöfélaginu.
Nú er þaö spurningin, hvers
vegna valdhafar I Afriku létu sig
hafa þaöaö selja Evrópumönnum
aöra Afrikumenn. I ööru lagi:
hvaöan komu þrælarnir og slðast
en ekki sist: hvaöa áhrif haföi
SAGAN
Fyrstu þættirnir I hinum
bandariska sjónvarpsmynda-
flokki „Rætur” gefa ranga þjóö-
lifsmynd af Vestur-Afriku á 18.
öld. Einkum á þaö viö um þræla-
söluna. Sú mynd, sem áhorfand-
inn fær af „Rótum”, er aö Ev-
rópumenn hafi farið ránsferöir
inn i Vestur-Afriku og beinllnis
rænt þvi fólki, sem flutt var vest-
ur um haf til Amerlku. Þvi er ekki
unnt aö neita, aö sllkt kom fyrir,
en þó aöeins I mjög litlum mæli.
Aöalatriöiö er, aö þrælasalan var
skipulögð verslun, þar sem
Evrópumenn keyptu þræla af inn-
fæddum kaupmönnum og/eöa
höföingjum og konungum. Meö
öörum oröum: Afrikubúar seldu
Evrópumörmum Afrikubúa,
þ.á m. I verulegum mæli bæöi
Dönum og Norömönnum.
Heilsufar
og kaupskapur
Þaö er auövelt aö átta sig á, aö
þannig hlýtur þetta að hafa fariö
fram. Mikilvægasta ástæöan er
malarian. Hún var banvæn hætta
fyrir hvita menn i Vestur-Afriku
allt þangaö til kininiö var fundiö
upp á 19. öld.
Þess er vert aö minnast, aö
dánartala Evrópumanna, sem
neyddust til aö dveljast lengur
eöa skemur á ströndum Vestur-
Afriku, var gifurlega há, jafnvel
enn hærri en meöal þrælanna,
sem fluttir voru til Ameriku. Það
er ekki aö ástæöulausu, aö Vest-
ur-Afrlka og þá einkum Þræla-
ströndin fékk orö á sig fyrir' aö
vera „gröf hins hvlta manns”.
Evrópubúar voru I stuttu máli
ófærir um aö skipuleggja mikiar
ránsfeðir inn i Vestur-Afriku af
heilsuf arsástæöum.
Samkvæmt þeim röksemda-
færslum sem beitt er i „Rótum”
er nauösynlegt aö gera ráö fyrir
stórfelldum ránsferöum i Afriku.
Annars væri erfitt aö útskýra þaö,
aö a.m.k. niu milljón þrælar voru
fluttir frá Vestur-Afriku til Ame-
riku á þeim u.þ.b. fjórum öldum,
sem þessi þrælasala átti sér stað.
Meö þvi væri lýst yfir algjöru
vantrausti á getu Afrikubúa til aö
verja sig og stofna riki og stjórna
þeim á þeim tlma.
Hér er ástæöa til aö vekja
athygli á, aö frá upphafi þræla-
sölunnar voru I Vestur-Afriku
lönd og þjóöir, þar sem rikti gott
skipulag og stjórn. Valdhafar I
þessum rikjum voru nógu voldug-
ir til aö stööva allar ránsferðir
Evrópumanna. Þaö er þvl óhætt
aö fullyröa, aö Evrópumenn voru
algjörlega háöir, svo aö ekki sé
sagt i höndunum á,yfirvöldum á
þessum slóðum. An beinnar þátt-
töku þeirra heföi yfirleitt engin
þrælasala átt sér staö. Gott dæmi
um þetta er konungsrlkiö Benin
(Dahomey), þar sem valdhafarn-
ir neituðu aö selja þræla og þar
komst aldrei neitt skipulag á
þrælasölu.
Kúnta Kinte ihlekkjum; héldu Afrikumenn aöhandan hafsins biöi nýtt ættasamfélag?
„RÆTUR”
Um
sögulegt
baksvið
sjónvarps-
þáttanna
Fjölskyldan var ekki kjarnaf jöiskyida af evrópskri gerö á 20. öld.
Fjölskyldan og trúin
Hér vakna eölilega margar
spurningar. Aöur en þær eru
ræddar, er rétt aö greina frá,
hvernig lifinu var lifaö i Vestur-
Afriku, nánar tiltekiö á
Gambiu/Senegal svæöinu, og lýst
I „Rótum”. Sumir hafa kallaö þaö
trúveröuga lýsingu. Þaö má i
hæstamáta rengja. I „Rótum”er
fjölskyldunni lýst sem kjarnafjöi-
skyldu aö evrópskri gerö á 20.
öld. Þarna var hins vegar um
ættarsamfélag aö ræða á þessum
tima. Meö þvl er átt viö samfélag,
þar sem hinar sjálfstæöu einingar
voru ekki einstaklingar og
kjarnafjölskyldur, heldur ættir,
þ.e. aö einstaklingar réöu engu
um sina eigin hagi. 1 sliku sam-
félagi er þaö oft þannig, aö barn-
iö dvelur fyrstu árin meðal ætt-
ingja móöur sinnar, en fjarri föö-
ur sinum og faðirinn hefur einnig
siöar sáralltil afskipti og sam-
band viö sln eigin börn. Þaö er Striösdans: þrælasalan leiddi m.a. til innbyröis styrjalda.
L.