Þjóðviljinn - 04.03.1979, Blaðsíða 11

Sunnudagur 4. mars 1979 ÞJÓÐVILJINN — SIÐA 11
þrælasalan á pólitlska, efnahags-
lega og þjóöfélagslega þróun I
Vestur-Afriku. Óhætt er aö segja,
aö um þetta er fremur lltiö vitaö,
en ástæöa er hér til aö vekja
athygli á nokkrum röngum hug-
myndum, sem grafiöhafa um sig.
Af hverju þrælasala?
í fyrsta lagi veröur ekki sagt aö
búseta I Vestur-Afriku hafi hruniö
niöur viö þrælasöluna. Útflutning-
ur fólks er ekki endilega slæmur
og má þar minna á vesturfarir
Noröurlandabúa á siöustu öld
þegar hungur og haröindi surfu
aö. Þau svæöi I Afriku, þar sem
þrælasalan var mest, eru enn
langsamlega þéttbyggöustu
svæöi Afriku, eins og þau voru
vafalaust áöur en þrælasalan
hófst. Hugsanleg skýring á þessu
er, aö valdhafarnir hafi haft
stjórn á þrælasölunni, þannig aö
ekki væru seldir fleiri þrælar en
þjóöfélagiö þyldi til aö þeir sem
eftir væru gætu haldiö áfram aö
nytja landsins gögn og gæöi, eöa
m.ö.o., þeir losuöu sig viö offjölg-
unina.
En hvers vegna létu þeir sig
hafa aö stunda þrælasölu og
hverjir voru seldir? Hér er nauö-
synlegt aö menn geri sér grein
fyrir aö mansal var ekki siöferöi-
lega fordæmanlegt i Vestur-
Afriku á þeim tima. Auk þess á-
litu Afrikumenn e.t.v. á þeim
tima, aö þeir sem seldir væru
mansali yröu innlimaöir i annaö
ættarsamfélag handan hafsins.
Þeir vissu ekki um aöra þjóö-
félagsskipan en ættarsamfélag.
Ef þaö er rétt, mætti e.t.v. I-
mynda sér, aö höföingjarnir
heföu hugsaö sig um, áöur en þeir
leyföu þrælasölúna, ef þeim heföi
dottiö i hug, hviliku ógnarþjóö-
félagi Evrópumenn höföu komiö á
fót i Ameriku. Um þetta veröur
ekkert fullyrt, en hitt er vitaö aö
valdamenn i Afriku seldu
Evrópumönnum sem þræla þá,
sem gerst höföu brotlegir 1
heimahögum, og aöra, sem þeir
vildu losna viö.
Samvinna yfirstétta
En þó aö lögin i Afriku væru si-
fellt hert, einmitt til aö fleiri yröu
til aö brjóta þau, svo aö þannig
yröi ástæöa til aö selja þá man-
sali, þá dugöi þetta ekki til lengd-
ar. Þrautaráöiö varö þvi aö selja
herfanga. Af þvi leiddi, aö halda
má þvi fram, aö innri ófriöur var
ekki forsenda þrælasölu, heldur
einmitt afleiöing af þrælasölunni.
Afrikumenn lentu á vissan hátt i
vitahring, einkum eftir aö
Evrópumenn fóru aö krefjast
þess, aö þeir fengju greitt i þræl-
um fyrir nýtisku skotvopn, sem
þeir seldu Afrikubúum. Af þvi
leiddi, aö þau riki, sem leiöst
höföu út I þrælasölu, gátu ekki
hætt henni af ótta viö aö veröa
undir i herbúnaöi i keppni viö ná-
grannarikin. Ef þvi er siöan bætt
viö, aö þrælasalan var aröbær
konungleg einkaverslun, þá má
draga þá ályktun, aö þrælasalan
leiddi til sivaxandi kúgunar i
löndum þar sem hún átti sér staö i
Afriku. Þannig má lita á þræla-
sölu sem samvinnu milli yfir-
stétta 1 Evrópu og Afriku gegn
hinum litilsmegandi.
Neikvæöasta hliö þrælasölunn-
ar var e.t.v. óbein hliö hennar.
Þrælasala var auöveld I fram-
kvæmd. Til aö stunda hana þurfti
ekki annaö en herbúnaö. Meö öör-
um oröum: samskipti Vestur-
Afrikubúa og Evrópumanna
breyttu engu um þróun mála I
Afriku og leiddi ekki til neinnar
byltingar i kjörum og aöbúnaöi
fólks. Hvaö heföi getaö gerst,
kom i ljós á 19. öld, eftir aö þræla-
sölu hafði veriö hætt, vel að
merkja þrátt fyrir hatramlega
andstööu yfirstéttanna i Vestur-
Afriku. Þá fór aö örla á stétt
kaupmanna, verktaka og annarra
sjálfstæöra atvinnurekenda.
Sú mynd, sem fyrstu þættir
,,Róta” gefa af ástandinu i Afríku
á 18. öld, er hins vegar máluö ein-
göngu i svörtum og hvitum litum.
Sú mynd er harla flatneskjuleg og
þaö svo aö óhætt er aö kalla hana
sögufölsun. 'Raunveruleikinn var
allt annar og miklu flóknari, aö
svo miklu leyti, sem hann er
þekktur.
(Þýtt og endursagt úr Dagbladet
I Oslo, 27. des. 1978.)
Siglaugur Brynleifsson:
A Imanakið
og Andvari
Almanak um áriö 1979 sem er
þriöja ár eftir hlaupár og hefur
sumarauka. Reiknaö hefur og
búiö til prentunar Þorsteinn
Sæmundsson. Hiö islenzka
þjóövinafélag. 105. árgangur.
Andvari Nýr flokkur XX. 103ja
ár. Ritstjóri Finnbogi Guömunds-
son. Bókaútgáfa Menningarsjóös
og Þjóövinafélagsins 1978.
Játvaröur Jökull Júliusson:
„Sjáifmenntaður og gáfaöur
bóndi úr Reykhólasveitinni.”
Almanakiö er i sama formi og
undanfarið. Ólafur Hansson
skrifar Árbók Islands 1977 og er
þar drepið á helstu merkis at-
buröi þess árs. Eftiryfirlit er yfir
árbókina svo og skrá yfir birtar
myndir. Eins og fyrr er þetta
handhægur annáll um þá atburöi
sem nú eru taldir þýöingarmestir
og jafnframt upplýsingar um
mannfjölda og aörar hagskrár
um þjóöarbúiö. Hér eru tiundaöar
helstu verklegar framkvæmdir
og stórafrek Islendinga i iþróttum
bæöi heima og á erlendum vett-
vangi, og virðast Islendingar nú
heldur fjarlægjast þá gömlu um-
sögn aö hjakkast aftur úr öllum á
alþjóölegum Iþróttamótum, þeir
eru nú stundum meö þeim slö-
ustu.
Andvari hefst á æviþætti eftir
Halldór Kristjánsson um Her-
mann Jónasson. Höfundur ætt-
færir Hermann aö nokkru og lýsir
uppvexti hans i Skagafirbi og
hefur margt eftir Glsla Magnús-
syni bónda i Eyhildarholti, en
hann var vel kunnugur æsku-
heimili Hermanns. Halldór ræöir
siöan námsferil Hermanns,
iþróttaáhuga hans og gllmur.
Slöan rekur hann stjórnmálaþátt-
töku Hermanns og afstööu varö-
andi tilmæli Lufthansa um aö-
stööu hér á landi fyrir styr jöldina.
Stjórnmálasagan er slöan rakin
meö umsögnum kunnugra
manna. Afstaöa Hermanns gagn-
vart ásælni virðist ekki hafa veriö
mörkuö þeim einkennum, sem
mótuöu afstööu mjög margra is-
lenskra stjórnmálamanna um og
eftir miöja þessa öld. Sú afstaöa
heföi mátt koma skýrar I ljós I
þessum æviþætti Halldórs
Kristjánssonar.
Birt eru ágæt útvarpserindi
Játvaröar Jökuls Júliussonar:
Nóttina fyrir páska. Jökull hefur
gert félagsfræðilega rannsókn á
Reykhólasveit samkvæmt Mann-
talinu 1703. Þessi rannsókn Jökuls
er ekki siöri rannsóknum þeirra
frönsku sagnfræöinga sem hæst
ber nú á dögum varöandi svip-
aðar rannsóknir, svo sem Brau-
del og Duby og einnig má vitna til
Marc Blochs. Þaö er merkilegt aö
sjálfmenntaöur og gáfaöur bóndi
úr Reykhólasveitinni skuli vinna
úr heimildum svo góöa ritgerö
sem hér liggur fyrir, slikt gæti
hvergi gerst nema hér á landi og
sýnir mebal annars aö talsverður
föggur er ennþá i hinni margum-
ræddu Islensku bændamenningu.
Meðan enn eru viö lýöi bændur
sem stunda búskap ekki aöeins
sem framleiðslu hráefna til
matargerðar heldur sem lifsstil
og vegna þess aö þeir öölast
fyllsta llfsfyllingu á þann hátt, þá
er engin hætta á því aö þeir koöni
niöur I neysluþræla og vinnudýr
sem ,,á vel tyrföum bundinn
bás/baula eftir töðumeis”.
Grein er birt úr Afmælisriti
Jakobs Benediktssonar eftir
Theodor M. Andersson: Um
hetjuskap i Hómerskviðum og is-
lenskum fornsögum þýdd af
Finnboga Gubmundssyni. Höf.
fjallar um rittengsl Hómerskviöa
og islenskra fornsagna og drepur
á mörg dæmi um þaö sem hann
ætlar rittengsl. Ef strúktúarlistar
byggja á einhverjum staöreynd-
um þá þarf vissulega ekki aö vera
um nein rittengsl aö ræöa og sam-
kvæmt kenningum Georges
Thompsons i Studies in Ancient
Greek Society þá ætti þessi sam-
svörun sem þessi bandariski pró-
fessor telur merkjanlega I
Hómerskviöum og hetjuskap i
fornsögum, aö vera auöskiljan-
lega án rittengsla. Einnig ber aö
hafa i huga aö klisjur og klaustur
miöaldabókmennta gengu aftur i
bundnu óg óbundnu máli allar.
miöaldir bæöi i ritum á miðalda-
latinu og á þjóötungum. Varöandi
Ivitnaöa ritgerö Athurs É.
McKeown: The Torture in Hrafn-
kels saga — An Echo from
Homer, þá er umrædd pyntingar-
aðferö svo almenn meðal þjóöa á
þvi samfélagsstigi og reyndar
vlöar, aö engar ályktamr veröa
dregnar af þvl. Indiánar munu
hafa kunnaö aöferöina fyrir komu
hvitra manna i þá álfu.
Hermann Pálsson ritar um
réttlæti I íslenskum fornsögum.
Höfundur leitast viö aö sýna fram
á áhrif miðalda-húmanismans I
islenskum fornsögum og skýra
hugtakiö frá skilningi miöalda-
guöfræöi/heimspeki. Höfundur
telur aö áhrifin hafi borist hingað
meö isi. námsmönnum sunnan úr
Evrópu, pilagrimum og ritum og
ritbrotum. Grein Hermanns er
rituö af sky nsamlegu viti og studd
öruggum heimildum og tengir is-
lenskan miöaldaheim hinni al-
mennu kristni eöa „kristindóm-
inum” i miöalda Evrópu.
Finnbogi Guömundsson ritar:
Um Gunnarshólma Jónasar og 9.
hljómkviöu Schuberts. Höfundi
finnst Gunnarshólmi og 9. hljóm-
kviöa Schuberts falla „mætavel
saman” viö hlustun og lestur.
Siöan barst honum i hendur „bók
prentuö i London 1972, eftir
enskan mann, John Reed, um slö-
ustu ár Schuberts”. I þeirri bók er
fjallað um 9. hljómkviðuna. Höf-
undur rekur siöan nokkub kenn-
ingar Reeds og jafnframt tilorön-
ingu Gunnarshólma og kemst aö
þeirri niðurstööu aö bæöi verkin
hafi mótast aö nokkru fyrir áhrif
stórbrotinnar náttúrufeguröar og
eigin „velliöanar”. Tvær myndir
fylgja þessari ritsmíö, önnur
viröist tekin á söndum I Rangár-
vallasýslu án nokkurs bakgrunns
og hin er frá Efra Austurriki,
mynd af bæ og háum fjöllum i
fjarska. Nú er landslag i Efra
Austurriki þar sem Schubert
dvaldist, alpalandslag, sem er
talsvert ólikt landslagi þvi sem
lýst er I Gunnarshólma, en hvort-
tveggja er gætt sinni fegurö svo
sú samllking getur staöist. 1 lok
greinar Finnboga segir: Ævi og
örlögum J.H. og F.S. svipar um
margt mjög saman...” Þetta er
fremur hæpin staöhæfing. J.H.
feröaöist mjög mikiö um Island
og dvaldi hér langdvölum og úti i
Kaupmannahöfn, Schubert fór
varla nokkru sinni frá Vinarborg
og er þessi ferö hans til Efra
Austurrikis undantekning. Svo
lifsmáti þeirra er ekki I samræmi
eöa keimlikur. Niunda hljóm-
kviban er samin eins og margt
annað eftir Schubert undir áhrif-
um vissra verka Beethovens og
Rossinis og er það vissulega Itar.
efni fyrir frekari samanburö.
(Greinin er nokkuö stytt)
1
REYKJAVÍK
i Herradeild JMJ
VIÐ HLEMM
MMTI^ b9ACA