Þjóðviljinn - 13.04.1980, Blaðsíða 7

Sunnudagur 13. aprn 1980 ÞJÓÐVILJINN — SÍÐA 7
*mér
datt þad
í hug
SIGURÐUR BLÖNDAL skrifar
^V'
Að gleyma heildinni
í sjáns sín dýrð
A daglegri leiö minni milli
Reykjavikur og HafnarfjarBar
ber fyrir augu min steinhellu,
sem reist erupp á rönd, á lágum
hól viB botn Kópavogs. Kring-
um hana er dálitill grasblettur
og virgirBing í kringum hann.
Lengi vel vissi ég ekki, hvernig
á þessari hellu stæBi, en datt þó i
hug, a& hún væri reist þarna af
mannahöndum. Eitthvert sinn
sló þeim þanka niöur I kollinn á
mér, aö þarna væri sögustaBur.
Var þaö ekki einmitt i Kópa-
vogi, sem fslenskir höföingjar
sóru Danakonungi hollustueiöa?
Mig rámaöi í þaö úr Islandssögu
Jónasar Jónssonar, aö Arni lög-
maöur Oddsson heföi þæfst fyrir
til kvölds og aö lokum skrifaö
undir grátandi.
Svo var þaö ekki alls fyrir
löngu, aö ég spuröi fornvin minn
Hjálmar ólafsson i Kópavogi,
um þaö, hvort steinhellan væri
minnismerki um eiötökuna I
Kópavogi. Já, hann hélt nú þaö.
Hann var sjálfur bæjarstjóri i
Kópavogi, þegar minnismerki
þetta var reist 1962 og 400 ár
voru liöin frá þeim atburöum,
einhverjum þeim dapurlegustu i
sögu Islendinga.
Eftir aö mér varö ljóst, hvaöa
atburöar hér var minnst undr-
aöist ég hversu litil umhyggja
er borin fyrir umhverfi minnis-
merkisins:
Giröingin er venjuleg virgirö-
ing, eins og þær gerast viöast á
Islandi, sliguö og slöpp. Gras-
bletturinn i kring er ekki sleg-
inn. Þaö er ekki auövelt aö staö-
næmast meö biiinn á hraöbraut-
inni ef mann skyldi langa til aö
skoöa minnismerkiö og hann er
ókunnugur staðháttum, eins og
ég er.
Þaö rikir sem sagt tómlæti
um þennan merka sögustaö.
Slíkt er algengt á Islandi, þar
sem reyndar er fátt um minnis-
merki á sögustööum. Þannig
rennur vegfaranda til rifja tóm-
lætið, sem umlykur minnis-
merkiö um atburöinn i Skálholti
7. nóv. 1550, þegar Jón biskup
Arason og synir hans voru tekn-
ir af lifi.
Fyrir þvi er þetta rif jað upp
aö Islendingar eru furöu tómlát-
irum ýmis þau mannvirki, sem
eiga aö vera sameiginleg tákn
þjóöarinnar.
Víöa erlendis er slikum
mannvirkjum mikill sómi sýnd-
ur, þau eru i góöri umhiröu og
menn sýna þau meö stolti. Ekki
siöur meö þjóöum sem lifa
langtum fátæklegar en viö Is-
lendingar gerum.
Þessi litlu dæmi eru hluti af
miklu stærra máli. Islendingar
sjá eftir þeim fjármunum, sem
variö er i sameiginlegar þarfir
þjóöfélagsins á sama tima og
hvergi er séö I gegndarlaust
óhóf i einkaneyslu, ekki sist I
einkahúsnæöi.
Niska Islendinga á sameigin-
legar þarfir birtist hvaö hávær-
ast i skattajarminu, sem viö
höfum heyrt mikiö af undan-
farna daga. Nú er þaö staö-
reynd, aö skattar eru allveru-
lega lægri hér en meö ná-
grannaþjóöum, sem komiö hafa
á hjá sér svonefndu velferöar-
riki.
Samt veröur ekki vart viö, aö
neinir hópar fólks linni kröfu-
gerö um hvers kyns þjóöfélags-
lega velferö, sem greidd er meö
sköttum. *
Hér á landi er auövelt aö
vekja hneykslan yfir þvi, ef
opinber mannvirki eru þannig
úr garöi gerö, aö þau rísi upp
yfir hversdagslega lágkúru.
Ég held þaö hafi veriö Sigurö-
urLindal prófessor.sem fyrstur
manna vakti athygíi á því, svo
aö eftir var munaö, i frægri
ræöu I Háskólanum 1. des., aö
einmitt opinberar byggingar og
mannvirki væru tákn þjóöar-
heildarinnar, sem orkuöu til
þess aösameina þjóöina. Sélitiö
á þær frá þessu sjónarmiöi,
getur orkaö tvimælis, hversu
mikiö á aö spara til þeirra. Meö
þessu vil ég þó ekki mæla bót
einhverju vitleysislegu bruöli.
En reisn veröur aö vera.
Og umhyggja verður aö vera
fyrir minningu þeirra atburöa,
sem dýpst hafa grópaö spor i
þjóöarsögunni. Slíkar minn-
ingar eru eitt af mörgum efnum
i þvi sementi, sem heldur sam-
an einstaklingum, svo aö þeir
geti myndaö þjóö. Þvi þykkari
sem þeir hafa teppin I sinum
glæstu einkahýbýlum eöa salar-
kynnin stærri, þeim mun minna
hafa þeir aflögu i sementiö, sem
limir saman reisuleg tákn þjóö-
arheildarinnar.
Sig. Blöndal.
íþróttamaðurinn sem lagði
kenningar Hitlers í rúst
Jesse Owens
varð 66 ára
Jesse Owens, hinn frægi þel-
dökki iþróttamaöur, andaöist ný-
veriö. Dánarorsökin var lungna-
krabbi, en undanfarin 35 ár haföi
Jesse reykt pakka af vindlingum
á dag. Jesse Owens varö 66 ára.
Hann hét fullu nafni James
Cleveland Owens og eflaust muna
menn hann best i sambandi viö
Olympiuleikana i Berlin 1936, er
hann hreppti fern gullverölaun I
frjálsum iþróttum og geröi kenn-
ingar Hitlers um andlega og lik-
amlega yfirburði hins hvita,
ariska kynþáttar aö aöhlátursefni
um heim allan.
Naín Jesse Owens er umlukiö
áþekkri goösögn og finnska
iþróttamannsins Paavos Nurmi,
og var reyndar sá fyrsti sem sló
met Nurmis, sem hreppti þrenn
gullverölaun á Olympiuleikunum
1924.
Áróðurssýning
nasista
Jesse Owens hafði komist I
heimsfréttirnar nokkru fyrir
Olympiuleikana I Berlin 1936. A
frjálsiþróttamóti sem haldiö var i
bandariska smábænum Ann
Arbor i Michigan 1935 setti Jesse
fjögur heimsmet á tæpum
klukkutíma og jaöraöi viö aö
hann setti þaö fimmta.
Olympiuleikarnir i Berlin 1936
veröa þó eftirminnilegasta
iþróttahátiö sem Jesse Ownes tók
þátt i. Hitler og æöstu nasistafor-
ingjar lögöu mikla áherslu á aö
gera leikana þannig úr garði, aö
þeir opnuöu augu heimsms fyrir
mikilleik nasismans og styrkleika
kenninga þeirra. Ekkert var til
þess sparað a& leikarnir yröu a&
þrautþjálfaöri áróöurssýningu og
m.a. var einn mikilhæfasti kvik-
myndaleikstjóri Þýskalands,
Leni Riefsdal, fenginn til aö gera
„heimildarkvikmynd” um
Olympluleikana. Kvikmynd
hennar, sem er einstakt snilldar-
verk I sinni röð, er talandi
sönnunargagn til komandi kýn-
slóöa um alla þá vinnu og hern-
a&araga, sem geröu Olympluleik-
ana i Berlin aö áróöussýningu
allra tima.
Kenningar Hitlers
í rúst
Olympiuleikarnir i Berlin áttu
m.a. aö sanna kynþáttakenningar
Hitlers og færa sönnur á yfirburöi
hins hvita kynstofns Arianna.
Jesse Owens mola&i þessa hug-
aróra nasistanna mélinu smærra.
Þessi glæsilegi 23 ára biökku-
maöur vann fern gullverölaun i
fjórum greinum sem hann keppti
i. Hann stökk 8.13 m i langstökki,
met sem stóö óhaggaö I 25 ár,
hann hljóp 100 metrana á 10.3
sek., 200 metrana á 20.7 sek. og
átti stærstan þátt i sigri
bandarisku sveitarinnar sem
vann 400 m boöhlaupiö á 39.8 sek.
Jesse Owens varö stjarna
Olympiuleikanna og nasistarnir
uröu aö bita á jaxlinn er þeir sáu
fjögur gullverölaun hverfa
framhjá nefinu á hvitum Arium.
Hitler og Rosevelt
sneru við honum bakinu
Hitler hefndi sin á ósmekklegan
hátt eins og frægt er oröiö. Hann
neitaöi aö takai hönd Owensviö
opnun leikjanna, og hann neitaöi
að sýna honum viröingu sina meö
höfuöbeygingu og handabandi
eins og hann geröi viö aöra gull-
verölaunahafa.
Þessi atburöur haföi ekki mikil
áhrif á Jesse Owens. Hann haföi
búist viö slikum viðbrögöum frá
kynþáttahataranum Hitler. Hins
vegar gat hann ekki oröa bundist
er hann var kominn aftur heim til
Bandarikjanna: „Hitler tók ekki
hönd mlna og þaö geröi ekkert til,
en verr var mér viö móttökurnar I
Bandarikjunum. Rosevelt forseti
bauö mér ekki til Hvita húsins
eins og siður er, þegar Bandarikj-
amenn hreppa gullverölaun á
Olympiuleikjunum. Þannig neit-
uöu tveir þjóöhöföingjar aö taka i
hönd mina þetta árið.”
Olympiugullin breyttu einnig
litlu varöandi þjóöfélagslega
stööu Jesses: „Þótt ég væri gull-
hafi og þjóöhetja á margan hátt,
varö ég enn aö sitja I strætis-
vagnasætum ætluöum svörtum
eöa standa upp fyrir hvltum. Ég
gat heldur ekki búið þar sem ég
vildi, ekki boröað þar sem mér
sýndist.hæddur og ofsóttur af Ku
Klux Klan. Ég hélt áfram aö vera
ósköp vanalegur bandariskur
negri.”
Barátta þeldökkra
Meö árunum varö Jesse Owens
a& þekktum og efnuöum viö-
skiptamanni og ennfremur
feröaöist hann um gjörvöll
Bandarikin sem fremsti „íþrótta-
sendiherra” USA. Hann var alls
staöar velmetinn og óhemju vin-
sæll.
Jesse Owens var meö fyrstu
blökkumönnum er náöu íþrótta-
árangri á heimsmælikvaröa og er
aö mörgu leyti brautryöjandi i
málefnum þeidökkra.
Hann benti þeim á leiö til
baráttu, sem lá um iþróttir, þvi
aö mati hans var árangur þel-
dökkra I íþróttum áfangi I þeirri
þjóöfélagsþróun aö blökkumenn
kæmust til meiri félagslegrar vit-
undar um afl sitt og veröleika.
Eöa eins og hann orðaöi þaö:
„Fyrir okkur blökkumenn er
iþróttakeppni meira en aö þreyta
kapp vi& hvitaandstæöinga áleik-
vanginum. Hún er barátta um aö
vera viöurkenndur sem fullgildur
meölimur i þjóöfélagi sem fer I
manngreiningarálit sökum hör-
undslitar. Blökkumenn sækja alls
staöar fram I Iþróttum, I boxi,
rúgbý, körfuknattleik og I frjáls-
um iþróttum. Þau tækifæri,sem
blökkumanninum gefast, veröur
hann aö gripa.”
(— im sauö saman)