Þjóðviljinn - 27.04.1980, Qupperneq 6

6 SIÐA — ÞJÓÐVILJINN Sunnudagur 27. aprll 1980
Breski heimspekingurinn og rektorinn Anthony Kenny
ritar um brottvísun sína frá Tékkóslóvakíu
f Þjóðviljanum 17da
apríl birtist frétt frá
Félagi áhugamanna um
heimspeki um ofsóknir
tékknesku öryggislögregl-
unnar á hendur svo-
nefndum Patocka-háskóla
f Prag, en honum veitir
heimspekingurinn Julius
Tomin forstöðu. Gengst
heimspekifélagið nú fyrir
Ifjársöfnum fyrir bókagjöf
til Patockaháskólans, en
Ibókleysi háir mjög starf-
semi hans.
Tveimur dögum áður
Ihafði sú frétt borist til
llandsins að breski heim-
spekingurinn og rektor
Balliol College í Oxford
Anthony Kenny, sem sagt
var frá í frétt félagsins,
hefði verið handtekinn í
Prag laugardagskvöldið
áður hinn 12ta apríl. Hér
fer á eftir frásögn Kennys
af þeim atburðum.
Aristoteles samdi tvö höfuörit
um siBfræöi, Siöfræöi Nikómakk-
osar og Siöfræöi Evdemosar.
Fyrri siöfræöin er eitt af sigildum
verkum evrópskra bókmennta,
lóina siöari lesa engir nema
lEáeinir fræöimenn. Ritin tvö eru
inauöalik, en þeim ber þó á milli
eitt höfuöatriöi. Samkvæmt siö-
fræöi Nikómakkosar er lif heim-
spekingsins besta lif sem maöur
,,Ef hann á sér einhvern málstaö i stjórnmálum, þá er hann sá einn aö honurn veitist meö
vinum sinum þaö frelsi til aö nema og kenna heimspeki sem tryggt er f tékkneskum
lögum.”
sem er éflaust mjög uppbyggi-
íegt.
Viö þrjú, útlendingarnir, vorum
yfirheyrö hvert af ööru. Yfir-
heyrsla min var endurtekning á
viötali minu viö tékkneska sendi-
herrann i London i sendiráöinu i
Kensington J>ar sem ég kvartaöi
yfir brottvlsun starfsbróöur mins
Williams Newton-Smith úr
Tékkóslóvakiu. 1 bæöi skiptin var
þvi haldiö fast fram aö þaö væri
ólöglegt aö tala viö Július Tomin
og hans liö; en engin leiö aö fá þaö
upplýst hvaöa lög heföu veriö
brotin. Ég var beöinn aö undirrita
skjal sem virtist, eftir aö túikur
haföi lesiö þaö fyrir mig I enskri
þýöingu, vera mjög brotakennd
og ónákvæm endursögn á þvi sem
ég haföi sagt. Ég veit ekki hvort
rangfærslurnar voru af ráönum
hug eöa hvort hinu var um aö
kenna aö túlkurinn haföi greini-
lega litiö vald á ensku. Yfir undir-
skrift minni skrifaöi ég. ,,Ég skil
ekki orö I tékknesku; ef marka
má þýöingu sem lesin var yfir
mér er þessi skýrsla fjarri réttu
lagi”.
Haldið áfram
Um stund leit út fyrir aö viö
þrjú yröum sett i varöhald og
sökuö um eitthvert afbrot, en
klukkan þrjú um nóttina varö
ljóst aö viö yröum flutt I bil til
landamæranna og rekin úr landi
eins og Newton-Smith. Ef til vill
áttu haröorö mbtmæli breska
sendiráösins I Prag einhvern þátt
I þvi, en af þeim vissum viö ekki
fyrr en nokkrum dögum siöar.
Um nóttina minntumst viö oröa
Tomins er hann var aö skýra ein-
hvern staö hjá Aristótelesi. „I
Hlýði engum ólögum
getur lifaö: samkvæmt siöfræöi
Evdemosar er heimspekin, svo
mikilsverö sem hún er, aöeins eitt
af mörgu sem gefur lifinu gildi.
Munurinn á þessum tveimur
ritum átti aö vera umræöuefniö á
málstofu sem mér var ætlaö aö
halda I ibúö dr. Júliusar Tomin i
Prag aö kvöldi laugardagsins
12ta april 1980. Kona min og ég
komum til Tékkóslóvakiu klukk-
an 4 siödegis þennan dag- kona
Tomins tók á móti okkur. Á flug-
vellinum baöst hún afsökunar á
þvi aö hún væri ein; maöur henn-
ar væri aö jafna sig eftir tveggja
sólarhringa fangavist sem hann
hlaut fyrir aö halda fyrirlestur
um Aristóteles miövikudags-
kvöldið áöur. Frú Tomin sýndi
okkur nokkrar fegurstu bygg-
ingar i Prag I mesta flýti. Hún
vonaöist til aö viö gætum skoöað
borgina almennilega á sunnudag
og mánudag; en ef viö skyldum
þurfa aö hverfa úr landi fyrr en
viö ætluöum, þá væri leiöinlegt aö
viö heföum ekkert séö.
Lýsingarháttur i
þágufalli
Fólk safnaöist saman til mál-
stofunnar klukkan 7. Ég haföi
ekki hitt dr. Tomin fyrr; viö
vorum I tiu mínútur saman áöur
en hinir komu. Hann var þreytu-
legur, en hlakkaöi bersýnilega til
kvöldsins og heimspekinnar.
Lögreglunnar varö hvergi vart;
hann taldi ósennilegt aö hún legöi
i aörar handtökur i einni og sömu
vikunni. En hann virtist ófús aö
tala um fangavist sina; hann
haföi áhyggjur af hinu aö ég
hugöist vitna I nokkra staöi I Siö-
fræöi Evdemosar sem hann
þekkti ekki fyrir. Hann vildi
ganga úr skugga um hvort hann
gæti þýtt þá á tékknesku. Viö
grúföum okkur yfir grlska text-
ann; hann var mjög alvarlegur á
svip.
„Hvers vegna er þessi
Inngangur
frá Félagi
áhugamanna
um
heimspeki
lýsingarháttur i þágufalli?”,
spuröi hann. „Ég skil þaö ekki.”
„baö er vegna þess”, sagöi ég,
„aö hann stendur meö fornafni i
fyrstu persónu fleirtölu, en for-
nafnið er undanskiliö.” Þaö
glaönaöi strax yfir honum.
Um þaö bil tuttugu manns á
ýmsum aldri dreif nú aö og her-
bergiö fylltist. Viö hófum aö tala
um Aristóteles. Ég ætlaöi aö leiöa
að þvf rök aö I Evdemosar-siö-
fræöinni væru greinilega skyn-
samlegri hugmyndir um lifsgæöi
en I Nikómakkosar-siöfræöinni.
Heimspeki væri vissulega frábær
og skipti miklu, en viö gætum
ekki taliö hana eina lykilinn aö
lifshamingju eins og Nlkómak-
kosar-siöfræöin reynir aö sann-
færa okkur um aö hún sé.
Platón ekki
góður maður
Ég tók aö lýsa kenningu Aristó-
telesar. Tomin þýddi hverja tii-
vitnun á tékknesku, svo og þaö
sem ég haföi um hana aö segja.
Stundum bættihann einhverju viö
frá eigin brjósti og þýddi þaö
aftur á ensku. Eftir litla stund
blönduöu aörir sér i samræö-
unar. Radim Poulos, fyrrum
prófessor viö Karlsháskóla, and-
Höfuörit Aristótelesar um siö-
fræöi voru til umræöu.
mælti jafnaöarmerkinu sem
Aristóteles vildi hafa á milli
heimspekinnar og hins góöa llfs.
Rök hans voru snaggaraleg: „Ef
heimspekin og gott llf eru eitt og
hiö sama, þá væri sá sem er betri
heimspekingur en annar llka
betri maöur. En Platón var betri
heimspekingur en Sókrates, en
Platón var ekki góöur maöur.”
Tomin virtist ekki llöa vel
þegar viö andmæltum Aristótel-
esi. En hann vildi ekki rengja
samanburöinn á Sókratesi og
Platóni. Lif og starf Sókratesar
eru honum og vinum hans helgir
dómar. Sókrates bar dýpstu virö-
ingu fyrir lögum lands sins;
frekar en aö flýja löglaust úr
fangelsi drakk hann eitriö sem
fyrir hann var sett. En tvisvar á
ævinni hætti hann fyrr lifi slnu en
aö hlýöa haröstjórnarfyrir-
mælum. Hann neitaði aö ljá
lýöræöissinnum atkvæöi sitt I
dómi, þegar þeir i ofboöi vildu
stofna til ólöglegra réttarhalda.
Og þegar Aþenumenn bjuggu ein-
hverju sinni viö ógnarstjórn fá-
mennrar kliku þá neitaöi hann
aö eiga aöild aö ólöglegri hand-
töku. „Hlýöiö lögunum, en hlýöiö
engum ólögum”, er kjörorö
Tomins ekki slöur en Sókratesar.
Besta Iff og lögregla
Viö héldum áfram að lesa
Siöfræöi Nikómakkosar. Fyrir
okkur varö staöur þar sem
Aristóteles segir aö llf heimspek-
ingsins sé hiö besta lif, þvi þaö sé
lifiö sem slst veröi frá manni
tekiö. Annaö göfugt líferni krefst
fjár, valds eöa hjálpsamra vina:
heimspekina eina geta menn
stundaö þótt þeir glati bæöi fé
sinu og vinum. Þessi staöur var
sterklega undirstrikaöur i eintaki
Tomins. Viö höföum ekki fyrr
haft hann yfir en tuttugu lög-
reglumenn, sumir I einkennis-
búningum og aörir ekki, flykktust
inn.
Tékkarnir voru beönir um skil-
riki; viö hjónin og franskur
kennari, einu útlendingarnir sem
þarna voru, vorum flutt á aöal-
lögreglustööina i Barotolo-
mejskastræti. Skömmu siöar
komu Tékkarnir llka, og þeim var
haldiö i þrjár klukkustundir uns
þeir voru fluttir burt I varöhald.
Tomin notaöi timann til aö halda
áfram aö tala viö'nemendur slna
um Aristóteles þar til lögreglan
missti þolinmæöina og þaggaöi
niöur I honum.
Klaustur og ölturu
baö kom mér á óvart aö
byggingin I Bartolomejstræti likt-
ist mest klaustrum sem ég þekki
til. Eins og þau var hún öldungis
skrautlaus, og óþægileg hús-
gögnin voru gerö handa fólki sem
er altekiö af köllun sinni. Þar sem
gangar mætast heföu nunnur haft
styttu af heilögum Jósef eöa heil-
agri Teresu; þarna voru I þeirra
staö litil ölturu helguö Lenin og
tékkneskum félagshyggjuhetjum,
meö skiltum, fánum og lesmáli
fangelsi megum við aldrei óska
þess aö tlminn veröi fljótari aö
liöa. Þaö merkir aö þeir hafi
sigrað.”
Klukkan sjö á sunnudags-
morgni vorum viö þrjú frjálst fólk
I Bayern I Vestur-Þýskalandi.
Tomin og hinir tuttugu Tékkarnir
voru i haldi I tvo sólarhringa aö
vanda; þeim var sleppt á þriöju-
dagsmorgni án allra sakargifta.
Þessi hópur mun halda áfram aö
hittast, og útlendir vinir þeirra
munu heimsækja þau.
Sama sinnis
og Aristóteles?
Ugglaust er tékkneska lög-
reglan einlæglega sannfærö um
aö Tomin sé heitur stjórnarand-
stæöingur og andófsmaöur.
En sannleikurinn er sá, aö svo
miklu leyti sem ég get um hann
dæmt, aö hann er nákvæmlega
sama sinnis og Aristóteles. bá
trúir hann þvl ab lif heimspek-
ingsins sé langtum æðra nokkurri
stjórnmálabaráttu. Ef hann á sér
einhvern málstaö I stjórnmálum,
þá er hann sá einn aö honum veit-
ist meö vinum sinum þaö frelsi til
aö nema og kenna heimspeki sem
tryggt er I tékkneskum lögum.
Auövitaö hefur tékkneska
leynilögreglan átt miklu betra
færi á þvl en ég aö rannsaka
hvatir Tomins og allt skapferli.
En ég held þeim læröist aö skilja
hann betur ef þeir settust sjálfir
niöur og læsu Siöfræöi Nfkómak-
kosar.
Félag áhugamanna um heim-
speki — pósthólf 7022 i póststofu
R7 á Neshaga 16, 107 Reykjavik,
tekur viö framlögum til Patocka-
söfnunarinnar. Einnig mun Þjóö-
viljinn veita þeim viötöku.
(Millifyrirsagnir eru Þjóö-
viljans).