Þjóðviljinn - 22.06.1980, Blaðsíða 15

Sunnudagur 22. júni 1980 ÞJÓDVILJINN — SIÐA 15
Hrafn Sæmundsson:
Ópíumkenning Karls
sáluga og þjóðfélags-
umræða nútímans
1 baráttusögu sósialista hafa
menn oröiB aö glima viB sundur-
leitustu verkefni. Oftar en hitt
hafa naktar og einfaldar staB-
reyndir veriö verkefni daglegrar
baráttu og meginþunga þessarar
baráttu hefur oröiö aö eyBa I
dægurþras um einföldustu frum-
þarfir manna. SU barátta hefur
staBib á milliþeirra sem ráöa yfir
peningunum, auövaldsins, og
verkalýösins.
Gegnum aldirnar hefur
auBvaldiB átt fleiri lif en köttur-
inn. AuBvaldiB hefur alltaf haft
opin augun fyrir breyttum timum
og breyttum aöstæöum. AB þvi
leyti til hefur þaB haft betri stööu
en verkalýöshreyfing heimsins og
flokkar hennar, jafnvel eftir aö
þessar einingar voru skipulagöar
og uröu aB miklu afli I heiminum.
Þessi hagsmunatæki verkafólks
hafa oft á tlöum átt I miklum
erfiBleikum meö aö skilja breytta
tima og meta stööuna eftir
aöstæBum. BræBravIg hafa veriö
margfalt algengari meBal verka-
lýösins en kapltalistanna.
Svo langt hefur þetta gengiö, aö
þess finnast dæmi, aö I heila öld
eöa lengur hafa vinnuaöferöir og
hugmyndir festst inni I pró-
grammi þessara aöila og hangiö
þar I lausu lofti utan viö allan
veruleika og óháö þeirri þróun
sem oröiö hefur og er stööugt aö
veröa f heiminum.
Þó aB um auöugan garö sé aö
gresja I þessu efni, þá langar mig
hér aöeins aB taka eitt lltiB dæmi
Ur þessu safni. Eitt lltiB dæmi um
þaö hvernig aöflutt kenning hefur
festst I hugarheimi sósialista,
gagnrýnislítiB, og tekiB sér þar
varanlega bólfestu. Ég vel þá
setningu sem einna frægust hefur
oröiB í fræöunum og Karl sálugi
Marx reit fyrir meira en hundraö
árum. „Trúin er óplum fyrir
fólkiö”.
ÞaB er alkunn söguleg staB-
reynd, aö eitt þeirra llfa sem
auövaldiö hefur brugöiB sér I er
kirkjan. A öllum tlmum hefur
kirkjan veriö meira og minna
málsvari auBvaldsins og I nafni
hennar hefur mesta arörán
vesturlanda og stórs hluta heims-
ins átt sér staö. ÞaB þurfti ekki
styrkleika Karls Marx til aö
koma auga á þessa staöreynd. En
þaö var hann sem hlóö kanón-
urnar og setti I sigti á þetta
skrýmsli. Og þetta geröi Karl
sálugi á óvenjulega einfaldan og
ljósan hátt. Þeir sem reynt hafa
aö lesa svokallaöan marxisma,
eöa þann texta sem Karl skrifaBi
alla jafnan, hafa sjálfsagt
stundum veriB lengur aö skilja
fræöin.
Vald kiikjunnar á efnahagsllfi
heimsins gegnum aldimar, þarf
ekki aö tlunda fyrir sögufróöum
lesendum þessa blaös. MeB
ópiumkenningunni gerBist þaö
hinsvegar aB kirkjan og trúin
voru spyrt saman I hugmynda-
fræöinni. Ég fullyröi aö þessi
sameining hefur orsakaö fleiri
andleg vandamál en flest eBa allt
annaö sem fundiöhefur veriB upp
I pólitikinni á vinstri kantinum.
Alveg sérstaklega kom þetta
illaniöurá kommúnistum. Þegar
Karl mótaöi frasa sinn, þá stefndi
hann þessari snjöllu setningu
fyrst og fremst gegn fram-
kvæmdaaöila trúarinnar. Og
hann haföi þá trúlega fyrst og
fremst I huga kirkjuauövald
Evrópu á þeim tlmum. Ótrúlegt
virBist þaö allavega, aö þarna
hafi veriö átt viö þá tegund
kirkju, sem nú er rekin á tslandi.
Slik kirkja var einfaldlega ekki til
á tlmum Karls Marx. ÞaB fram-
kvæmdavald trúarinnar sem hér
er nú til staöar I liki þjóökirkjunn-
ar, er sauBmeinlaust fyrirbæri.
Oplumkenningin setti
kommúnista hinsvegar I vanda. -
Trúartilfinning mannsins er sá
hluti tilfinningallfsins sem fylgt
hefur tegundinni frá þvl sögur
hófust. Ég ætla aö leyfa mér aB
fullyrBa aB kommúnistar hafi ein-
mitt óvenjulega mikla trúartil-
finningu. Þarna er um aö ræöa
vlxlverkanir orsaka og
afleiBinga.
Ef maöurinn reynir aB gera
fldkiBmál einfalt, þá má segja aö
kristindómurinn og kommúnism-
inn séu tveir áningarstaöir I sögu
trúarbragöa. Og ef grannt er aö
gáö, þá eru þessar kenningar I
sjálfu sér þaö llkar aö frum-
kristnin og frumkommúnismi
mega á vissan hátt heita tvær
greinar á sama meiöi.
Þegar kemur aö sögu þessara
þjóöfélagsfyrirbæra I fram-
kvæmdinni, þá heldur hliöstæBan
áfram. An þess aö ég ætli út I
nánari samanburö, þá tel ég
kirkjuna þó hafa yfirhöndina
þegar til framkvæmdar hug-
sjónarinnar er litiB. An þess aö
leiöa aö þvl fleiri rök, þá viröist
framkvæmd kirkjunnar á krist-
inni kenningu hafa á stundum náö
sýnu óhugnanlegri fullkomnun I
glæpum og fólskuverkum, en
framkvæmd kommúnismans
hefur náö, þegar verst hefur látiö.
Hvaö sem þessu HBur þá
breytist þaö ekki aö óplum-
kenningin lagBist af miklum
þunga á marga kommúnista.
Flestir hinna eldri beygöu sig
undir kenninguna en héldu trú
sinni, eöa settu hana I salt, ein-
faldlega af þvi aö hún var staö-
reynd I skapgerBinni. Þessir
kommúnistar gátu svo meö góöri
samvisku þjónaö málstaönum
meB þvl aB jagast I kirkjunni og
prestunum.
Unga fólkiB læröi þessi fræöi
eins og önnur, gagnrýnislltiö og
tók upp trúleysisboöskapinn eftir
erlendri fyrirmynd og geröi
þennan boBskap aB verulegu vægi
lumræöunni.
Akaflega ljóst og ágætt dæmi
um þessi trúarlegu umbrot mebal
vinstra fólksins, er saga Jóns
klæöskera á Isafiröi, sem allt sitt
llf var einn sannasti og besti
kommúnisti á Islandi. Hann gekk
hinsvegar aldrei I flokkinn vegna
þessarar endaleysu.
Þótt ópíumkenningin sé
kannski eitthvaB aB dala, þá lifir
hún þó ótrúlegu góöu llfi. Margir
þeirra, sem skrifa um þjóöfélags-
mál á vinstri væng, eru ótrúlega
fljótir aö taka viö sér þegar trúar-
llf fólks og þennan gamla draug
ber á góma. Þó aö þessir pennar
viröist aB ööru jöfnu vera búnir aö
gefast upp I raunhæfri þjóöfélags-
umræöu, þá komast þeir I sér-
stakan prédikunarham þégar
trúarbrögö eru á dagskrá. Og þá
er yfirleitt ekki um mikla vIBsýni
aö ræöa.
Þó er þama mikill grundvöilur
fyrir umræöu. „Trú” er nefnilega
gengin aftur I hugarheimi
margra, þó á dálItiB annan hátt sé
en áöur var. Þessi staöreynd
stafar ekki af starfsemi kirkju
eöa I neinum tengslum viB
rekstur prestanna á kristindómi,
heldur stafar þessi „trúarlega”
leit af þvl upplausnarástandi og
vonleysi sem rlkir I rotnandi
neysluþjóöfélögum vesturlanda.
Og í þessari nýju „trúar-
hreyfingu” er þaö unga fólkiö
sem er aB leita eftir einhverri fót-
festu.
Ópiumkenningin var á slnum
tima ómanneskjuleg tlmaskekkja
á tslandi. Sósíalistar ættu ekki aö
brenna sig aftur-á sama soBinu.
Kommúnismi og framkvæmd
kommúnisma eru tveir aöskildir
hlutir. TrúarbrögB og fram-
kvæmd þeirra I gegnum verald-
legar stofnanir eru sömuleiöis
tvennt. AB viöurkenna þetta ekki
erheimska. ÞaB er llk heimska,
ef róttækir aBilar vilja ekki taka
þátt I þjóöfélagsumræöu nema
meb sérstökum skilyröum. Þab
eru vissar staöreyndir sem liggja
fyrir og þær staöreyndir veröur
aö viöurkenna.
Hrafn Sæmundsson
bokmennlir
Anton Helgi Jónsson:
Dropi úr siöustu skúr
Mál og menning 1979.
Ég kem á bæ en bóndi
eraöheiman
þotinn eftir hjálp
viö brotiö drifskaft.
Ég snakka viö húsfreyju
um votviöri og sprettu
hún sendir yngsta krakkann
meö skræling I hænsnin.
A hiaöinu núllar áttræöur afinn
mjólkurbílstjórinn lýgur
Ihann fréttum.
Þetta brot úr ljóöinu Hekla
sýnir aB Anton Helgi Jónsson
tekur þátt i þeirri endurnýjun
ljóömálsins sem ung skáld hafa
ástundaö hin seinni árin. Orö og
stilblær hins mælta máls á lIBandi
stund eru gerö gjaldgeng i ljóöi
um leib og öllum hátlöleika og
upphafningu er vikiö burt. An
slikrar endurnýjunar hættir ljóB-
listinni til aö staöna. Annars fer
Anton Helgi engar róttækar leiöir
i þessum efnum. Málnotkun hans
hefur hógvært yfirbragö og hann
hefur býsna góB tök á tjáningar-
tækni þess. Lok Heklu-ljóBsins
bera vott um Iróniu og myndvisi:
Niöur heimkeyrsluna
hugsa ég um fjalliö
brysti þaö þolinmæöi
hyldust túnin ösku
á löngum morgni.
Ég yröi fjarri
en þættist heyja vel
i viöburöahlööu mlna.
Hekla er fyrsta ljóöiö I bálki
sem heitir Farsælda frón og er
eins konar feröasaga stórrar
hringferBar um landiö meö
nýstárlegu sjónarhorni. Styrkur
ljóöanna felst m.a. I þvl aö
skáldiö yrkir ekki aöeins um staö-
háttasögu, íslandssögu og
frægöarhetjur svo sem tltt er I
heföbundnum kveöskap um
landiö, heldur um mannllfiö
sjálft. Hér er sýn hins unga
Eysteinn Þorvaldsson skrifar
um bókmenntir*
gripur I frægu safni islenskra
fossakvæöa:
Þú dettur ennþá Dettifoss
laminn niöur af
sálarlausu fljóti
bföur færis aö rfsa
upp á háspennumöstrin
og flýja til byggöa.
Kraftur jökulsins
orkar ekki á bflinn.
Ég stoppa og tek bensin
þá verður fyrir mér
Ólafsvikurrútan.
Hæ, þarna er Stfna
spaugsömust allra
horfin frá námi
meimngunni I þeim ljóBum, enda
er þaö mikiö vandaverk aB henda
spjótin á lofti I ljóöum meB sterkri
hneigB. Ðtleggingin á ævintýrun-
um um Þ.yrnirós og Mjallhvit
finnst mér takast best I þessum
hluta.
Aö lokum vildi ég minnast á
syrpuna Jafet I fööurleit. Hér er
laglega tekiB á viBkvæmu þema.
Margir hafa falliö i ofurviö-
kvæmni og sjálfsvorkunn I
Heyjað í viðburðahlöðuna
borgarbúa yfir land, sögu, fólk og
störf, krydduö hæönisádeilu sem
hvergi veröur hjáróma eöa yfir-
drifin. I þessum ljóöum gleymist
þaö ekki aö fólk lifir og starfar
hér og nú og á sin vandamál og
sitt hversdagslif hvaö sem llöur
hástemmdri náttúrudýrkun og
sögustolti. Þaö sem prýöir þessi
nútíma „ættjaröarljóö” hvaB
mest eru samt markvissar mynd-
hverfingar þar sem kjarnast
margvislegt inntak og skirskot-
anir I knöppu formi. LjóBjnu A
Skeiöarársandi lýkur þanníg:
Brýrnar tengja þjóöleiö
milli söluskála
og smábilar flæöa yfir sandana.
Börnin dotta I aftursætum
uns kemur aö straumþungu kóki.
Dettifoss er kannski skýrasta
dæmið um viöhorfin til náttúr-
unnar og jafnframt sérstæBur
Ógæfulegur ertu
myndavélin drepur tittlinga
viö aö sjá þig.
Mig snertu önnur
vatnsfölldýpra
lekur krani
draup mér fyrrum andvökum.
Ég skoða víöfræg fjöll
og ástsæla fossa
en hugsunin rennur
I farvegi upprunans
borgariöunnar
og fuglunum læt ég þaö eftir
aö yrkja lofsöngva utan vegar.
Eftir SiglufjörB, IsafjörB og
Patreksf jörö heitir ljóB allt I einu
Ólafsvikurrútan. Kraftur og
dularmögn Snæfellsjökuls hafa
veriö dásömuö i skáldverkum.
Þaö leysir samt ekki orku-
vandann. En þaö sem meira máli
skiDtir: viö kvnnumst mannlífi:
en sfst frá menntun.
Hennar bföur aö draga
orm úr þorski.
Flunkunýr kærastinn
glottir hægt
I farangri hans eru
sjópoki og stigvél
en camelpakki hjúfrar sig
i þykkri hendi.
Mér hefur oröiö skrafdrjúgt um
þennan bálk bókarinnar af þvi aö
hann hefur marga ferska
tjáningu fram aö færa. 1 bókinni
er margt fleira forvitnilegt sem
vitnar um ótvlræöan hæfileika til
myndsköpunar og lifvænlegra
ljóða. Anton Helgi er félagslega
þenkjandi og má glöggt sjá þaö i
þeim hluta bókarinnar sem
nefnist Mánudagar. Mér finnst
raunar misjafnlega haldiö á
glimunni viö þetta yrkisefni. En
hér er uppgjör hins fööurlausa
æörulaust og opinskátt. Hring-
rásin veröur samt ekki stöövuB,
og sá sem getinn var af huldu-
manni er allt I einu sjálfur oröinn
faöir:
Enn hefur öxi mln
litla reynslu af kinnskógi.
Ég er sem landiö
trúr yfir fáum hrislum.
Sæði mitt festi þó rætur
I nótt er ég titlaöur faöir.
Móöir leggur kapal.
Ég stokka spilin viö annaö borö
og ekki veröur spáö
fyrir örlögum barnsins.
En leitin er á enda
ég hef hlaupiö april
fundiö huldumanninn
i mér sjálfum.
EyÞ